Forumi Horizont (http://www.forumihorizont.com/index.php3)
- Feja krishtere (http://www.forumihorizont.com/forumdisplay.php3?forumid=184)
-- Figura te Shquara tė Ortodoksisė flasin gjatė kohėrave! (http://www.forumihorizont.com/showthread.php3?threadid=12360)

Figura te Shquara tė Ortodoksisė flasin gjatė kohėrave!

         Qėllimi i kėsaj nėntemė ėshtė qė tė citohen predikime ose kumtesa tė ndryshme tė shumė figurave tė kishės Ortodokse. Nuk ka rėndėsi nė ishin ata klerik apo jo, unė dua thjesht tė kujtoj fjalėt e tyre nė kishėn Ortodokse Shqiptare gjatė kohėrave tė ndryshme nė historinė e saj. Tė gjithė ata qė mendojnė se mund tė kontribojnė nė kėtė nėntemė janė tė mirpritur.
       Si fillim po e nis me njė nga figurat mė tė spikatura qė ne njohim. Ėshtė fjala pėr Kryepeshkopin Kristofor Kisin. Le ta shohim mė vėmendje njė nga predikimet e tij.

Kometė nė kupėn e qiellit.

           Posi njė nga kometat, qė nga njė kohė nė tjetėr shfaqen nė kupėn e qiellit, derdhin dritė tė shkėlqyeshme dhe zhduken shpejt, kėshtu prezantohet pėrpara nesh dhe fytyra e ndritshme e Shėn Kozmait. Ky Shenjt nuk ishte nga ata fetarė kallogjerė tė paditur e mendjengushtė, qė tė ngjitur nė letra tė vdekura, harrojnė frymėn e vėrtetė tė besimit fetar. Ai ishte njė njeri me kulturė dhe me horizont mendor tė gjerė dhe natyrisht me mendime fetare tė larta.
            Kjo gjė duket qartė si nga veprat ashtu dhe nga jetėshkrimi i tij, i shkruar nė origjinal prej njė admiruesi tė tij. Kėto na japin tė kuptojmė se Shėn Kozmai ishte njeri me vullnet tė fortė dhe me aktivitet tė palodhur. Nė ato kohėra tė zorshme tė frikės ai, me mundime tė mėdha dhe me rreziqe tė patregueshme, shėtiti anembanė Shqipėrisė; derdhi pasurisht dritėn dhe mėsimet e tij tė ēmueshme dhe u pėrpoq qė tė forconte, tė inkurajonte popullin e dėshpėruar. Me anėn e kėtij aktiviteti mundi ta shpėtojė dhe ta pėrmbajė.
            Po si ia arriti vallė kėtij qėllimi? Duke pėrhapur dritėn nė popull, duke ēelur shkolla gjithkund dhe duke bindur popullin qė t’i mbante kėto me ēdo theori. Dhe kjo ėshtė merita e tij e madhe. Si njė njeri me kulturė tė gjerė ai e dinte qė kjo ishte e vetmja udhė pėr tė formuar nė shpirtin e popullit njė fetarizėm, jo tė dukshme, po tė gjallė, tė thjeshtė dhe tė ēliruar nga paragjykimet.
            Ėshtė e vėrtetė! Pa dije nuk mund tė ekzistojnė dhe idetė fetare tė thjeshta. Padija ėshtė rrėnja e shumė ligėsive; po mė tepėr ajo ėshtė nėna e supersticioneve tė errėta.- S’ka dhe s’mund tė ketė besim dhe kult fetar tė pastėr pa mėsim.
            Le tė hedhim njė vėshtrim nė popullin tonė. Me hidhėrim do tė vėrejmė se ėshtė degjeneruaar nė njė shumicė tė tij ideja fetare dhe gjer nė ē’gradė ajo e ka humbur karakterin saj tė lartė dhe influencėn bamirėse. Ajo nė vend qė tė jetė burim aktiviteti tė gjallė, tė shfaqur nė vepra tė hijėshme, nė njerėzillėk, pėrkundrazi krijon nė shpirtin e tij paralogjizma tė rrezikshme
            Pėr njė tė paditur fe domethėnė ceremonira, zakone dhe formalitete. Atij i duket se kur mban kėto, i ka mbaruar tė gjitha detyrat Fetare. Kėto supersticione, trashėgimi i njė tė shkuare tė gjatė, qė kanė pushtuar shpirtin e njė shumice tė popullit, i pėrngjan Hidrės mitologjike, sė cilės, kur i pritej njė kokė, mbinte nė vendin e saj njė tjetėr.
            Po ėshtė vallė kjo Feja e vėrtetė? Janė Fe supersitcionet e paarsyeshme e tė errėta?
            Kurrė, kurrė! Inteligjenca e Lartė qė drejton gjithėsinė e pajisi njeriun me arsye, qė ėshtė zbulimi i vėrtetė, njė shkėndijė e dritės sė tij tė amėshuar. Mbi atė dritė, pra, tė rrjedhur prej Atij vetė duhet tė bazohet ēdo besim.
            Fe nuk janė zakonet dhe supersticionet prapanike, po sjellja e mirė, sinqeriteti dhe nderi nė relacionte dhe shoqi-shoqin; Fe sidomos ėshtė tė bėhesh theror pėr tė mirėn e pėrgjithshme, pėr atdheun. Kėto janė shenjat e thjeshta dhe tė gjalla tė fesė dhe nė to na udhėheq arsyeja, e ndriēuar nga mėsimi.
            Ja pėrse Shėn Kozmai punoi pėr t’i frymėzuar popullit kėto parime tė larta; ja pėrse ai u pėrpoq qė tė pėrhapte dritėn, tė ēelte shkolla. Kėto parime ai i vėrtetoi dhe me shembullin e tij tė bukur dhe sidomos me mbarimin heroik, duke ofruar jetėn e vet si theror nė altarin e idealit qė ndiqte.
            Urojmė qė ajo fytyrė kaq e ndritshme tė qėndrojė gjithnjė e gjallė pėrpara syve tanė dhe tė na kujtojė gjithmonė karakterin e lartė tė fesė qė ėshtė: Humanimi dhe theoria, drita dhe pėrparimi
+ Kristofor Kisi.

Fjala e mbajtur nė ceremoninė e rihapjes sė Kishės Katedrale nė Tiranė.

       Tė dashur vėllezėr dhe motra! Ditė e madhe gėzimi dhe ngazėllimi shpirtėror ėshtė pėr ne besimtarėt e Komunitetit Orthodhoks tė Tiranės, dita e sotme. Kisha jonė Katerale, vatra jonė shpirtėrore, pasi pėr afro njė ģerek shkekulli qėndroi e mbyllur dhe e pėrdhunuar, u rihap dhe ne sot tė Dielėn e Dafinės, tė Dielėn e hyrjes triumfale tė Krishtit nė Jerusalem, po celebrojmė meshėn e parė.
Pjesa mė e madhe prej nesh e mban mend se ģ’vepėr arti e kulture ka qenė kjo godinė. E projektuar me aq art e mjeshtėri sipas stilit tradicional bizantin nga njė grup arkitektėsh me nė krye arkitetktin e njohur ing. Skėnder Luarasi, e ndėrtuar gjatė viteve 1963-1965 nga duart e arta tė punėtorėve tanė, e pikturuar me zell e art nga piktorė artistė Androniq dhe Sofia Zengo, tė ndihmuar pėr anėn skulpturore dhe nga mjeshtri i talentuar Arqile Papadhimitri, e stolisur si nusėrore e Krishtit, me polieljo tė ģmuar, me ikona dhe objekte tė tjera artistike me vlera, ishte e vetmja qėndėr shpirtėrore e komuninetit tonė. Kisha tjetėr, kisha e shėn Prokopit mbi kodrat e Tiranės, kish kohė qė ishte marrė dhe transformuar nė klub.
Por, nuk kaloi shumė kohė dhe njė ditė tė zezė prilli tė vitit 1967, i njėjti fat e gjeti dhe kateralen tonė. Ajo me urdhėr nga lart dhe gjoja me iniciativėn e rinisė, madje dhe tė vetė besimtarėve, gjė tė cilėn tė gjithė e dinin se nuk i pėrgjigjej sė vėrtetės, u mbyll dhe u zhvesh krejt nga paisjet e saj artistike, iu dorėzua klubit sportiv “17 Nėntori!, i cili e transformoi nė salla tė ndryshme sportive dhe depo.
Tė dashur vėllezėr dhe motra!
Krishti, Shpėtimtari ynė, kur e themeloi Kishėn si institucion, ka thėnė “edhe forcat infernale s’do tė mund tė mposhntin atė”.
Dhe kėtė parashikim tė Krishtit, koha gjithnjė e ka vėrtetuar. Sa herė qė Kisha e tij gjatė shekujve ėshtė luftuar, ajo nm ėnė fund ka triumfuar.
Kėshtu ndodhi edhe kėtė rrallė, 45 vjet rrjesht luftė sistematike e nė tė gjitha format, sekrete e tė hapura, ėshtė zhvilluar kundėr asaj: luftė ideologjike, ndalim i hapjes sė gojės pėr t’u mbrojtur, mbyllja e shkollės pėr kuadro, kufizimi nė minimum i hirotonisė sė priftėrinjve, frikėsimet e kėrcėnimet, demaskimet e tė gjitha llojet e diskriminimeve tė tjera. Nuk mund tė pėrshkruhet nga ana tjetėr dėmi i madh qė iu bė kishės dhe tė gjitha institucioneve fetare tė atdheut tonė, nė drejtim tė artit, tė kulturės, tė arkitekturės me rastin e mbylljeve sė kėtyre institucionev. Ikona me vlera, libra dhe dorėshkrime tė rralla, rregjistra e dokumenta tė ndryshme janė zhdukur e djegur si gjėra, qė kishin lidhje me fenė e me kishėn. Nuk dihet me saktėsi numėri i kishave tė prishura se gjoja pengonin planin rregullues tė qyteteve e tė fshatrave, apo i kishave tė transformuara nė objekte tė tjera pėrdorimi, apo i manastireve tė braktisura nė mėshirėn e kohės qė tė vetėshkatroheshin.
Dhe pikėrisht tani, qė beshohej me siguri se pas tėrė asaj pune tė madhe kundėr fesė e kishės ato do tė ishin zhdukur, me tė fryrė mbi atdheun tonė flladi i demokracisė, i cili krijoi kushtet pėr ushtrimin e lirė tė fesė dhe pėr rihapjen e institucioneve tona fetare, ato dolėn nė shesh mė tė gjalla e mė tė forta, pėr tė mos u prishur mė kurrė.
Nė saj tė kėtij flladi pra, u rihap dhe Kisha jonė katedrale. Dhe ndonėse siģ e shihni, kjo ėshtė shumė e dėmtuar, por me vullnetin e kujdesin e Kėshillit tonė Kishtar dhe me ndihmėn e tė gjithė besimtarėve, do tė bėhet pėrsėri siģ ka qenė: vepėr arti dhe kulturore, vatėr shpirtėrore pėr edukimin fetaro-kombėtar tė besimtarėve tė komunitetit tonė orthodhoks.
Vėllezėr dhe motra!
Kisha orthodhokse Autoqefale e Shqipėrisė e nisur si kishė e pavarur nė mars tė vitit 1908 nė Boston Mas tė Amerikės nga Episkop Noli, e shpallur si e tillė nė Kongresin Kishtar tė Beratit nė shtator tė vitit 1922, e organizuar dhe e plotėsuar me episkopė nė Kongresin e Korģės tė vitit 1929 dhe e njohur zyrtarish nga Patriarkana Ekumenike e Stambollit dhe patrikanat dhe kishat e tjera motra Orthodhokse autoqefale, besnike nė parimet dhe traditat shekullore tė orthodhoksisė, nuk i ėshtė shmangur kurrė misiont tė saj fetaro-kombėtar, nuk ka pushuar sė predikuari dashurinė e paqen dhe tė punojė pėr tė edukuar besimtarėt e saj me ndjenjėn mė fisnike tė humanizmit. Nė faltoret e saj, qė ishin ngritur nė ģdo kėnd tė Atdheut, tempuj tė vėrtetė tė paqes, dhe qė fatkeqėsisht nė kėto 25 vjetėt e fundit pjesa mė e madhe e tyre janė prishur ose transformuar nė objekt tė tjera, zėri i saj ka tingulluar gjithmonė fuqishėm duke ftuar njerėzit nė vllazėrim, paqe dhe mirėkuptim tė ndėrsjellltė.
Por, edhe nė tė ardhmen, ajo sapo tė marrė pak veten, me autoritetin e saj shpirtėror tė pamasė qėa ka, do tė vazhdojė tė japė nė bashkėpunim dhe me institucionet e tjera fetare, arsimore dhe kulturore njė kontribut tė rėndėsishėm nė formimin e karakterit tė plotė tė njeritut tonė tė ri, duke pėrmbushur tė gjitha mangėsitė qė i ka lėnė edukimi krejt materialis i tij. Do tė punojė pėr zbutjen e vrazhdėsisė se madhe, qė ėshtė krijuar nė shpirtin e njeriut kundėr njeriut nga fenomeni i luftės sė klasave, vazhdėsi pėr tė cilėn flitet pėr ditė nė shtypin tonė dhe qė konsiston sidomos nė ashpėrsinė e tė sjellurit tė njerit ndaj tjetrit, nė rreptėsinė e pėr dėnimin e tjetrit, nė indiferencėn ndaj vuajtjeve tė tjetrit, pa pėrmendur kėtu veset e tjera tė dobta si: vjedhjen, ryshfetin, gėnjeshtrėn, nepotizmin e tė tjera veprime shnjerėzore.
Duke u rimėkėmbur pėrsėri, Kisha do tė pėrpiqet tju japė besimtarėve orthodhoksė atė ushqim tė shėndetshėm shpirtėror, qė e bėn njeriun me tė vėrtetė njeri, do tė forcojė nė ta ndjenjat fisnike qė duhet tė inspirojė ēdo njeri tė qytetėruar dhe sidomos pasuesit e vėrtetė tė Krishtit.
Besojmė se nė kėtė mision fisnik tė saj, Kisha do tė ketė pėrkrahjn e tė gjithė besimtarėve orthodhokse tė komunitetit tonė dhe veēanėrisht tė intelektualėve tanė, bashkėpunimin e tė cilėve ajo do ta presė me kėnaqėsi mė tė madhe.
Me kėtė shprsė dhe duke iu lutur tė madhit Zot tė na fuqizojė nė kėtė mision tė shenjtė, ju urojmė tė gjithėve qė kėtė javė, tė cilėn Kisha jonė e quan “Tė Madhe”, sepse tė mėdha janė ngjarjet qė pėrkujtojmė nė tė, pėsimet e nderuara tė Zotit tonė Jisu Krisht, ta kalojmė me shėndet dhe tė arrijmė tė gėzuar pėr tė festuar me shėndet e hare edhe Pashkėn e Madhe tė parė, tė lirė, sipas zakoneve tona stėrgjyshėrore.
Me kėtė rast e ndjej pėr detyrė qė nė emėr tė Komunitetit Orthodhoks tė Tiranės dhe nė pėrgjithėsi tė Kishės sonė Orthodhokse Autoqefale, tė falenderoj pėrfaqėsuesit e nderuar tė komunitetit myslyman, bektashi e katolik tė vendit tonė pėr pjesėmarrjen e tyre nė gėzimin tonė tė sotėm; tė falenderoj pėrfaqėsuesit e ambasadave tė akredituara nė vendin tonė, qė na nderuan me ardhjen e tyre; tė falenderojmė gjithashtu pėrfaqėsuesit e Partisė Demokratike pėr ndihmėn e tyre morale si dhe pėrfaqėsuesit e Organizatės “Omonia” tė minoritetit grek me banim nė Kryeqytet, qė pėrbėjnė pjesė tė pandarė tė komunitetit tonė.

Veēanėrisht falenderojmė me respekt e dashuri Nėnė Terezėn, motrėn tonė mė Krishtin dhe urojmė nga shpirti qė Zoti ti falė shėndet e jetė tė gjatė pėr tė vazhduar veprimtarinė e saj bamirėse nė botė.
            Mė nė fund, do tė mė lejohet tė ve nė dijeni tė komunitetit tonė edhe kėto:
            kisha, siē dihet, u mor nė dorėzim nė gjėndje shumė tė keqė jo plotėsisht. Nė atė gjėndje, ajo ka pasur nevojė pėr disa riparime e pastrime urgjente e tė domosdoshme pėr t’u kthyer tė paktėn nė gjendje shėrbimi; ka pasur, nevojė pėr ndihmė nė njerėz e nė tė holla.
            Dhe besimtarėt tanė iu pėrgjigjėn menjėherė, pa pritur qė tė bėhej thirrje.
            Meritojnė tė pėrmenden ndėr tė parėt:
            1-Pėr kontributin nė tė holla:
            Krisanthi Zoto, Foto e Petraq Roēi, Aleks Jani, Kristo e Stefan Dingu, Dhimitėr Gjika, Lefketho Piu, Katania Koce, Antigona Xhamilla etj.
            2-Pėr kontributin e tyre me punė tė vazhdueshme e tė palodhur:
            Nasi Hobdaari, Llazar Pjeshkazini, Lazar Nushi, Aleko Dhima, Petraq Rama, Kiē Paci e shumė e shumė tė tjerė.
            3-Pėr shpresėtarinė e madhe dhe sakrificėn e bėrė, meriton tė pėmendet familja e Jani Janit, e cila nė kohėn kur u mbyll Kisha e u prish Tryeza e Shenjtė, u kujdesua dhe tėrhoqi me marifet dhe e ruajti nė njė vend tė fshehtė e tė sigurtė Lipsanin e Shenjtit qė ėshtė themeli mbi tė cilėn ndėrtohet Kisha,  dhe e dorėzoi pėrsėri tani me rastin e rihapjes.
            Fushata vazhdon. Zoti na ndihmoftė!
Dhimitėr Beduli
 
Ky fjalim u mbajt nga Dh. Beduli ditėn e rihapjes sė Kishės Katedrale “Ungjillėzimi” tė komunitetit tė Tiranės mė 31 Mars 1991.
 
 

I madhi ATHINAGORA

Takimi nė Jeruzalem me papa Pavlin e VI. Fjala e rastit.

        Duke u gjetur kėtu, prej hirit tė Zotit, nė kėtė tokė tė shenjtėruar nga hapat e Zotit Krisht, ta lavdėrojmė Zotin, Trininė e Shenjtė qė na ka udhėhequr nga Perėndimi dhe nga lindja, na ka ftuar tė vijmė kėtu sė bashku pėr t’u takuar nė Emrin e tij tė Shenjtė… duke e shqyrtuar kėtė takim si njė ngjarje tė jashtėzakonshme nė historinė dhe nė jetėn e Kishės sė Perėndisė…, dėshirojmė qėllime tė mira… tė bėhen pararendėse tė bashkimit tė ndėrsjelltė tė vullneteve dhe nėnshtrimi i plotė tė Vullnetit tė Shenjtė tė Zotit.
Me shekuj bota e krishterė jetoi nė natėn e ndarjes. Sytė e tyre janė tė lodhur duke shikuar nė errėsirė. Dhėntė Zoti qė ky takim tė jetė agimi i ditės sė lumur dhe tė bekuar, kur brezat e ardhsėm, duke u ushqyer nga i njėjti trup i shėnjtė dhe nga Gjaku i paēmueshėm i Zotit Krisht. Do tė lavdėrojnė dhe lumurojnė nė dashuri, nė paqe dhe nė bashkim tė vetmin Zot dhe Shpėtimtarin e botės…

         “Dashuria ėshtė fuqi e madhe, e vetmja, Hynjore qė depėrton dhe shndjėrronė ēdo gjė. Dhe kjo s’ėshtė kurrė e mundur pa lutje… Dashuri ushqen lutjen dhe lutja dashurinė”
          “Ne tė krishterėt s’duhet tė lodhemi kurrė nė kėrkimin e dy gjėrave: Afrimin e kishave motra dhe popujve Vėllezėr: I tillė duhet tė jetė shembulli ynė dhe dėshmia jonė”.

Tundimet e Jisuit.

     Joani e pėrjashton tėrėsisht tundimin, Marku (12-13) e tregon me njė varg tė vetėm; Mateu (IV, I-II) dhe Luka (IV 1-13) e tregojnė tė gjithė historinė ndoshta nga Tradita Q (kju) ose Logia. Sipas traditės Mesias i duhej tė mposhte Djallin, prandaj Jezui e fillon rolin e tij si Mesia me njė duel kundėr tunduesit. Kjo ėshtė njė llojė provimi pėr tė hyrė nė rolin e Mesias, ose mė mirė beteja e hapjes sė fushatės Mesianike. Dibeliusi (komentues) e quan atė njė Epifani kundėr Djallit. Tundimi i bukės del si i pari te Mateu dhe Luka. Tundimi i politikės del i fundit te Mateu dhe i fundit te Luka. 
      Jezui refuzoi njė Mesia tė bukės, njė Mesia tė mrekullisė, njė Mesia tė politikės. Ai refuzoi tė bėhej mbret pasi e ushqeu turmėn e njerėzve te Joani (VI, 15). Iu shmang kryerjes sė mrekullive me sa pati mundėsi. I tha Pilatit se mbretėria e tij nuk ishte e kėsaj bote. Por ka shumė pasazhe qė dėshmojnė tė kundėrtėn: 1. ai shpėrndau bukė dhe peshk pėr 5000 vetė, shndėrroji ujin nė verė nė dasmėn nė Kanė. 2. Kreu rreth 36 mrekulli, tė cilat duhet tė provonin hapur rolin e tij si Mesia. 3. Pretendonte se ishte njė Mesia hebre, gjė qė pėrfshinte nė vetvete edhe njė lloj mbretėrimi politik, pavarėsisht se si e pėrcaktonte ai.
    Sikurse Jezui edhe Apostujt e pasuesit e tyre, pėrballuan tė njėjtat tundime dhe ranė nė kundėrshtime me vetveten: 1. Ata shpėrndanė bukė midis pasuesve tė tyre “nė njė mėnyrė komuniste”. 2. Kryen mrekullira. 3. Kėrkonin fuqi politike edhe pse pretendonin se ishin tė interesuar vetėm pėr njė mbretėri tė pastėr shpirtėrore.
Sidoqoftė, prapė kemi tradita “kontradiktore”. Padyshim, roli i Mesias sė bukės, tė mrekullive dhe politikės ėshtė mė i vjetėr. Po si qėndron puna e fitores sė Jezuit mbi Satanain? Apostujt dhe Kisha kanė menduar se do tė ishte mė e sigurtė tė predikonin qė fitorja mbi Satanain do tė vinte me ardhjen e dytė dhe me gjyqin e fundit.

+ Theofan NOLI.

Irine BANUSHI.

Irine BANUSHI.

Fjalimi nė dorėzimin e tij si peshkop dhe nė disa raste tė veēanta!

Pėr nji Episkop Orthodhoks programi i veprimtarisė nė Vneshtėn e Shpėtimtarit asht faret mirė i caktuem prej vetė Zotit Krisht: “Qė tė kem pėr bazė nė jetė Shkrimin e Shenjtė, Dogmat e Kishės Orthodhokse, Kanonet e Shenjta Orthodhokse, urdhnat e Sinodhit tė Kishės sonė, bindje ndaj ligjet e Shtetit derisa mos tė tregohen nė dam tė Institutit tė Shenjtė tė jetės sonė kombtare, njikohėsisht tė gjitha kėto paratregime pėr nji qėllim qė ti shėrbej Orthodhoksisė dhe pėr shpėtimin e shpirtėnve tė mėkatnorve, qė mbas vdekjes tė trashigojnė Mbretnin e Qiellit”.
... “Mi lidhin dejt, gjaku dhe kultura qė kam; shof shumė herė dhe nė librat fetarė njė fjalė qė i pėrshtatet vendit tim: “Duaje tė pafuqishmin”. Ndokush, kėtė frazė e interpretonte pėr veti njėsore, kurse mue mė pėlqeu ta pėrdor edhe pėr veti kombtare. Ja pra, na jemi Kombi i vogėl dhe me fuqina tė pakta, kėshtu pra, jemi komb i pafuqishėm, e si mos me e dashtė vendin tonė, qė ka nevojė edhe pėr ndihmėn ma tė vogėl. Ja ē’mė lidh me e dashunue atė vend, qė pėr mue asht gjithēka”.
“Shqipnia asht e vogėl, por e madhe dhe pa kufi pėr vitryte; mikėpritėse, bujare dhe kur e lyp puna e rreptė; nderon tė urtin, por rreptėsisht ndėshkon tė shtrembėtin dhe tė keqin”. “Jam shėrbėtor e fesė, plitika nuk mė pėlqen, por kurrė nuk mohoj shqiptarizmin tim”.

+Irine Banushi

Ndėr ēmimet e dhėna nga Akademia “Kult”

       Nė kėtė vėllim, qė po botohet mbas vdekjes
sė dijetarit, pėrmblidhen disa nga punimet
e tij tė fushave tė kulturės kishtare, posaēėrisht
tė traditės bizantine dhe mbasbizantine nė
Shqipėri. Tė shkruara nė periudha tė ndryshme
tė jetės sė autorit, kėto punime janė pėrzgjedhur
nga botimet e tij tė hershme ose tė pjesėshme,
nga dorėshkrimet e lėna pa botuar, nga bashkėpunimet
me Institutin e Studimeve Shqiptare,
mandej me Institutin e Shkencave, mė mbas me
Institutin e Historisė dhe tė Gjuhėsisė, me Fakultetin
e Historisė e tė Filologjisė etj. Ato pėrfaqėsojnė,
sikurse shpresojnė pėrgatitės e botues,
pjesėn mė substanciale tė kėrkimeve shkencore
tė Dhimitėr Bedulit dhe, njėherėsh, atė mė pak tė
njohur tė bashkėndihmės sė tij nė kulturėn tonė...
…Jeta e tij e dytė do tė niste nė shkurtin e
1991- shit, kur do tė shfaqej, sė toku me bashkėnismėtarėt
e tjerė, nė rihapjen e kishės katedrale
tė Ungjillėzimit, nė Tiranė, nė datėn historike
31 mars, gjatė sė cilės do tė mbante fjalėn e hapjes.
Vetėm pak muaj mė vonė, mbrėmanet, i kthyer
nė shtėpi nga mesha solemne pėr pritjen e
Eksarkut, ēdo tė pėrthėrriste nė shėnimet e veta:
“O Iriné [Banushi], O Theofan [Popa]! Sot qava.
Ėndrrėn tonė qė, kur tė hapej Kisha, ta hapnim
duke kėnduar “Krishti u ngjall”, e plotėsoi
sot Eksarku, i ndriēuar prej Zotit... Dhe unė qava
nga gėzimi, duke iu kujtuar juve, O shpirtėra tė
ndritur, O Irené, O Theofan! Ėndrra jonė u plotėsua.
E kisha si peshė nė shpirt. Tani u lehtėsova”.
Nė Konferencėn e Parė tė Kishės Ortodokse
Autoqefale tė Shqipėrisė, mė 1992, do tė
zgjidhej anėtar i Kėshillit tė Pėrgjithshėm tė saj,
ndėrsa mė 1993 Sekretar i Pėrgjithshėm i atij
Kėshilli. Rihapja e Seminarit do ta kthente, ashtu
si gati 50 vjet tė shkuar, nė pupitrin e pedagogut.
Do tė ishin, pėr teologun tanimė tė rėnduar sėmundjesh,
vite tė ethshme tė njė veprimtarie me
intensitet tė pabesueshėm pėr moshėn e tij.
Befasues do tė ishte edhe pėr mua, ndoshta
njė ndėr dhjetėra ose qindra tė tjerė tė kaluar
nėpėr “ateizmin zyrtar”, identifikimi i tij. Ai ishte
trajtuesi i Himnit Akathist, tė tillė siē e mbaja
mend nga vogėlia, kur mėma mė merrte pėrdore
dhe venim nė “kishėn tonė”, dhe qė lypsej kėnduar
vetėm mė kėmbė. Ai do tė mė lidhej me
kėngėn “O Zot, thirra”, tė pėrkthyer po prej tij
dhe sė cilės nė atė moshė mezi ia merrja vesh
fjalėt e rralla, apo me “Meshėn e Shėn Joan
Gojartit” me tre zėra etj. Po ashtu edhe me
libėrthin me titull tė pakuptueshėm atėherė,
Engolpion i ēdo orthodhoksi, pėr tė cilin tani
do tė mėsoja qė ishte gjithashtu vepėr e Bedulit
tė urtė, dhe qė do tė mė kthente oreēast te kremtet
“me kisha”. Dhe ja ku ishte Beduli dijetar,
autor i studimit tė Kodikut tė Shėn Prokopit
(Bashkėsia ortodokse e Tiranės), qė do tė mė
lėvizte tani ēelėsin magjik tė kuptimit tė dokeve
tė pritjes e tė pėrcjelljes, kur venim pėrdore gjithnjė
me mėmėn te “tė vetėt”: nė ditėt e Emrit, nė
Krishtlindjet, nė Pashkėt e Mėdha, nė dasmat
me kurora qė shpesh viheshin nėpėr shtėpi, nė
Rrėshajėt e deri te “tė shtunat e tė vdekurve”
me grurė tė zier, arra e rrush tė thatė. Nė kishėn
katedrale tė Ungjillėzimit, ku e pati ofruar veten
pėr 50 vjet si psalt i parė, tanimė tė rihapur,
dijetari modest do tė vijonte tė psalte me zėrin
e ėmbėl rinor deri mė 25 dhjetor 1995, pėr tė
ndėrruar jetė, i sėmurė rėndė, mė 16 janar 1996.
“Sot, kur mėsova se Perėndia e mori pranė
Vetes, provova ndjesinė se u dogj njė bibliotekė
e gjallė”, thoshte nė fjalėn pėrkujtimore nė
ceremoninė e pėrmortshme pėr tė Kryepeshkopi
i Kishės Ortodokse Auotoqefale tė Shqipėrisė.
Duke pasur mundėsi tanimė tė njoh, me sa kam
mundur, punimet tij tė fushave tė ndryshme tė
dijes, pėrkthimet e tij dhe, falė gatishmėrisė sė
tė birit, z. Kristofor Beduli, edhe pjesė tė dorėshkrimeve
tė tij, tė skedave, tė shėnimeve apo
tė letėrkėmbimit, si dhe vlera tė rralla tė bibliotekės
sė tij, jam nė gjendje ta pohoj pėrjetimin e
ndjesisė sė djegies sė asaj “biblioteke tė gjallė”.
Tani, kur teologu i madh ėshtė lindur pėr sė treti,
mund tė themi: “Njė dijetar i mirė kaloi pranė
nesh... ndėrsa ne nuk e ditėm”.
Punimet e Dhimitėr Bedulit qė kėtu po botohen,
posaēėrisht ato qė kanė tė bėjnė me hulumtimin
e traditės bizantine e mbasbizantine nė
Shqipėri, tė monumenteve tė saj, si kodikė, kisha,
manastire nė vendin tonė etj., i pėrkasin
historisė sė kulturės si shkencė humaniste par
excellence. Pa e kuptuar studimin e historisė
sė kulturės si njė “perandori mandarinėsh”,
sikurse e quante Nikolla Jorga, qė japin e marrin
mes tyre nga zyra nė zyrė nėpėrmjet zhargonit
tė njė esnafi tė ēinteresuar pėr nevojat e lexuesve
jashtė, prej tė cilėve i ndan “muri i madh”,
Beduli i pėrket njė shkolle studimore tė pėrkundėrt,
themeluar nga Jorga pikėrisht nė rastin e
“studimeve bizantine”: asaj tė shembjes sė murit
dhe prirjes pėr t’iu afruar, mė shumė se “esnafit”,
lexuesve pėr tė cilėt tradita ėshtė sa histori
e kaluar, aq edhe realitet ende sot e gjithė ditėn.
Dijetarė si ai as nuk ndiejnė nevojėn tė duken
“tė modės”, as nuk kanė frikė se mos ngjajnė
démodés. Mund tė bėhet ky edhe shkak qė njė
studiues i kėtillė, i parapėlqyer pėr t’u mbuluar
me heshtje prej “esnafit”, ta ketė jetėn e vet jo
aq mes tij, se sa nė mesin e lexuesve tė dashuruar
mbas historisė sė kulturės sė tyre.
Pavarėsisht kalimit tė viteve dhe dhjetėvjeēarėve,
pavarėsisht tė dhėnave tė reja dalė tanimė
nė dritė, si dhe qortimeve, pėrsaktėsimeve etj.,
qė edhe punimeve tė tij, si atyreve tė ēdo
dijetari, mund t’u bėhen, pjesa mė e mirė syresh
mbeten me vlerė tė mirėfilltė referative. Jo aq
nxėnės i Descartes-it nė kėrkimin shkencor, se
sa i Etėrve tė Kishės, Beduli hulumtues ngjan i
vetėdijshėm qė lėviz brenda njė historie, njė tradite
kėrkimore-shkencore, prej sė cilės ka mjaft
pėr tė nxėnė. Te njė “nxėnės” i tillė sensi i vijimėsisė
ėshtė thuajse kudo i ndjeshėm si kriter pėrēues
i njė metodologjie jo thjesht- e- vetėm tė
kėrkimit shkencor, por edhe tė veprimtarisė
intelektuale nė pėrgjithėsi. Tė mos ngrihesh mbi
tematikat e trajtuara duke e mbajtur veten pėr
kulm tė mendimit, por ta kuptosh veten dhe mendimin
tėnd brendapėrbrenda njė tematike tė
rrahur prej shumė tė tjerėsh para teje, qoftė pėr
tė vlerėsuar vijimėsinė, qoftė pėr tė vėnė nė pah
dallimet: ky ėshtė njė nga mėsimet intelektuale
qė mund tė nxirret prej modelit kėrkimor- shkencor
tė Bedulit. Kjo, me sa duket, ia jep edhe
stilit tė tij tonin e qetė tė tė argumentuarit, thuajse
asnjėherė tė shenjuar ideologjikisht. Ndoshta
edhe kjo nevojė - e ruajtjes sė parimit tė vijimėsisė
nė kėrkimin shkencor dhe e mospėrdhunimit
tė kėtij parimi - qe njė nga shkaset e pėrgatitjes
sė pėrmbledhjes “Kishė dhe kulturė”.
Ēfarė tė shpresohet, mė nė fund, me kėtė
botim tė saj? Qė me punimet e zgjedhura tė pėrmbledhura
kėtu tė ndikojė pėr njohjen e “dijetarit
tė mirė”, qė sapo kaloi pranė nesh, nė rrafsh
kombėtar dhe, ndoshta, edhe mė pėrtej, falė
bashkėndihmės sė tij tė vyer nė ato fusha studimi
ku shokėt i pati tė paktė.


AUREL PLASARI

Mergimi

nastasi

Kryepiskop i Tiranės, Durrėsit dhe i gjithė Shqipėrisė



Drejtuar klerit dhe popullit shpresėtar Orthodhoks

Bij tė shtrenjtė mė Zotin,



Fjala e Perėndisė mori natyrėn e njeriut dhe u pėrfshi nė historinė njerėzore. Kėtė Ngjarje tronditėse kremtojmė gjatė Krishtlindjeve. Perėndia i pėrjetshėm, “Ai qė ka qenė, u bė pėr ne ajo qė nuk ishte, dhe ndėrsa nuk iu largua natyrės, mori nga brumi ynė”.

Por, krahas kuptimit qendror theologjik dhe antropologjik, kjo Ngjarje ka tė bėjė me hollėsi tė veēanta tipike qė hedhin dritė mbi aspekte tė ndryshme tė jetės njerėzore, siē ėshtė edhe pėrvoja e mėrgimit. Qė nė vitet e Tij tė para, Jisu Krishti, Nėna e Tij e Pėrmbishenjtė dhe Josifi i drejtė, morėn rrugėn e gjatė pėr nė Egjipt (Matth. 2:14), tė pajisur me besimin absolut ndaj providencės dhe mbrojtjes sė Perėndisė. Pra, Jisui, ende foshnjė, ka jetuar si i huaj nė vend tė huaj. Ai pėrjetoi dhe shenjtėroi kėtė formė jete, qė njerėz tė panumėrt pėrjetojnė edhe sot e kėsaj dite.

Mė vonė, gjatė veprimtarisė sė Tij publike, Krishti theksoi detyrėn e respektit dhe interesit ndaj tė huajve. Madje, duke folur pėr fundin e historisė, Ai u identifikua me ta. Nė Gjykimin pėrfundimtar gjatė Ardhjes sė Tij tė Dytė, si kriter bazė qė do tė ndikojė pėrfundimisht nė vlerėsimin e njerėzve, Ai pėrcaktoi qėndrimin e tyre ndaj tė huajve: “Isha i huaj dhe ju mė morėt nė shtėpi”, ose pėr ata qė qėndruan indiferentė nė kėtė detyrim: “isha i huaj dhe ju nuk mė morėt brenda” (Matth. 25:35,43).

Jisui u gjend nė pozitėn e “tė huajit” si nė fillim ashtu dhe nė fund tė jetės sė Tij nė tokė. Njė himn paraqet Kėshilltarin e nderuar Josif, duke i kėrkuar Pontit Pilat Trupin e Krishtit tė kryqėzuar, me kėto fjalė: “Jepmė kėtė tė huaj qė u bė i huaj qėkurse ishte foshnjė”, tė cilin “hebrenjtė” dhe armiqtė e Tij tė herėpashershėm “e bėnė tė huaj pėr shkak tė smirės”.



* *

Jetesa nė dhé tė huaj, mėrgimi, ka plagosur botėn e sotme. Kulmon me emigrimin e zgjerohet mė tepėr nga tė qenėt i huaj, gjė qė e ndiejnė shumė njerėz nė njė mjedis shoqėror indiferent. Tė gjithė ata qė gjatė kėtyre tė kremteve rrojnė nė mėrgim apo nė forma tė ndryshme mėrgimi, le tė sjellin ndėr mend me besė Mėrgimtarin e madh, i Cili pėrjetoi edhe kėtė pėrvojė njerėzore dhe ėshtė i gatshėm t’u gjendet pranė nė vuajtjet, privimet dhe vetminė e tyre, kudo qė ata ndodhen.

Ato familje qė kanė pjesėtarė tė tyre nė dhé tė huaj, ndėrsa mendjen e tyre e kanė tė drejtuar tek tė mėrguarit, dashurinė e tyre le t’ia bėjnė lutje tė thellė Atij “qė di tė pėrkujdeset pėr tė varfrit dhe tė huajt”. Ēdo njeri merr mbėshtetje, kur ndien se disa njerėz e duan me tė vėrtetė dhe mendojnė pėr tė, qoftė edhe nėse ndodhen larg tij.

Shumė takojnė nė vendin e tyre njerėz qė kanė lėnė atdheun tė shtyrė nga nevoja tė ndryshme mbijetese. Frika, dyshime dhe shqetėsime ndaj atij qė ėshtė ndryshe dhe i huaj, synojnė t’u mbyllin zemrat. Tė gjithė ne qė I besojmė vėrtet Krishtit, le tė mos harrojmė se respekti ynė pėr tė huajin, pasqyrohet nė Vetė Krishtin, i Cili u identifikua aq qartė me tė.



* *

Por, pėrveē atyre qė janė formalisht tė “huaj”, nė epokėn e sotme shpesh vendosim nė kategorinė e tė huajit edhe njerėz tė njohur dhe tė afėrt. I largojmė dhe i izolojmė ata; dhe arrijmė derisa tė shohim si tė “huaj” madje dhe njeriun qė kemi pranė. Tendenca e distancimit e shkreton jetėn tonė. Ashtu si ndryshimet klimaterike nė planet zgjerojnė gjithnjė e mė shumė shkretėtirat, nė tė njėjtėn mėnyrė edhe ndryshimet e sotme sociale shkretojnė marrėdhėniet njerėzore, sidomos nė qytete. Ndaj, njerėzit e pėrballojnė njėri-tjetrin nė mėnyrė patetike, indiferente, si tė huaj, dhe e lėnė veten e tyre tė zhytet nė vetmi.

Ky izolim i individit, i egos, shpesh arrin nė pikėn tragjike tė largimit, madje dhe nga elementi mė i ēmuar i personalitetit tonė: nga thellėsia e vetes sonė, nga nevojat dhe kėrkimet tona ekzistenciale. Shumė nga ne i shmangemi tė merremi me “qenien” tonė tė vėrtetė, me personin tonė tė vėrtetė. Pėrfundimisht ne e kalojmė atė si tė ishte “i huaj”.

Shkaku? Sa mė shumė largohemi nga “Qenia e Qenėsishme”, Zoti i gjithėsisė, Perėndia Triadik, aq mė shumė bėhemi tė huaj me veten tonė dhe me tė tjerėt; jo vetėm me ata qė janė formalisht tė huaj, pra tė ardhur, por edhe me njerėzit tanė mė tė afėrt.

Mishėrimi i Fjalės Hyjnore dhe mėnyra e Ardhjes sė Saj nė tokė ka rėndėsi tė madhe dhe unikale pėr secilin nga ne. Njė himnshkrues i Kishės sonė, duke iu drejtuar Perėndinjeriut, thotė shprehimisht: “I huaj u bė nė tė tijat, pėr tė thirrur tė kthehej nė qiell, atė qė kishte mėrguar mjerueshėm larg nga Parajsa” (Ode I, 24 dhjetor). Me Trupėzimin e Tij, me jetėn, veprėn dhe sakrificėn e Tij, Krishti na ēliroi nga “mėrgimi” mė tragjik, largimi nga Perėndia. Tė bashkuar me Tė, nuk jemi mė “tė huaj dhe tė jashtėm”, por “pjesėtarė tė familjes” sė Perėndisė (Efes. 2:19).



* *

Duke festuar Krishtlindjet, ftohemi tė ndėrgjegjėsohemi se respekti ynė dhe interesimi pėr tjetrin, “tė huajin”, ėshtė shprehje e besimit dhe e dashurisė pėr Vetė Krishtin, i Cili me Lindjen e Tij veshi tė gjithė natyrėn njerėzore.

Le tė urojmė dhe tė pėrpiqemi, nė vitin qė po vjen, pėr tė rritur interesimin dhe dashurinė tonė pėr Fjalėn e Perėndisė tė bėrė njeri, Krishtin, dhe pėr vėllezėrit tanė - si pėr ata qė ne i quajmė “tanėt” ashtu dhe pėr ata qė i konsiderojmė “tė huaj”.



Gėzuar Krishtlindjet dhe Vit tė Ri tė bekuar!



Me tė gjithė dashurinė mė Krishtin Jisu, Zotin tonė,

Anastasi

*marre nga faqa zyrtare e kishes ortodokse Shqiptare