Forumi Horizont (http://www.forumihorizont.com/index.php3)
- Figura tė shquara (http://www.forumihorizont.com/forumdisplay.php3?forumid=117)
-- Kulture dhe figura te qytetit te Shkoders (http://www.forumihorizont.com/showthread.php3?threadid=12387)

Kush ėshtė Filip Shiroka

Lindi nė Shkodėr mė 1859. Aty kreu edhe shkollėn italiane tė qytetit. Mė vonė punoi si libralidhės. Nė kohėn e Lidhjes Shqiptare tė Prizerenit ishte njė ndėr pjesėmarrėsit e saj. Pėr t'u shpėtuar ndjekjeve tė qeverisė osmane mė 1880 u largua nga Shqipėriadhe u vendos nė Egjipt. Aty kaloi pjesėn mė tė madhe tė jetės, u lidh me lėvizjen e emigrantėve shqiptarė dhe filloi tė shkruante vjersha. Disa vjet punoi nė Bejrut tė Libanit, me pėrkrahjen e Pashko Vasės. Me Ēajupin e lidhte njė miqėsi e ngushtė. Vdiq nė Bejrut tė Libanit mė 1935.
Vjershat e tij, tė shkruara nė vitet 1896-1903, i pėrmblodhi nė vėllimin me titullin "Zani i zemrės". Nė vjershat e tij mė tė mira qė i kushtohen mallit pėr atdhe ose misionit tė poetit, gjejmė ēiltėrsi e rrjedhshmėri vargu. Melankonia dhe humori i hollė i pėrshtaten tepėr Shirokės, qė me vjershat e kėtij lloji sjell njė notė vetjake nė poezinė tonė te Rilindjes. Vjershat "Shko dallėndyshe" dhe "Dallėndyshe eja" janė mė tė njohurat e tij.

Gjergj Fishta

Lindi nė fshatin e vogėl Fishtė tė Zadrimės mė 23 tetor 1871. Jetėn e filloi si barģ. Por shumė shpejt , kur ishte 6-vjeēar zgjuarsia e tij i bie nė sy famulltarit tė fshatit, i cili e dėrgon Fishtėn nė Seminarin Franēeskan tė Shkodrės. Mė 1880, kur hapet seminari nė Troshan, ai vijon nė kėtė shkollė. Kėtu ai shfaqi trillin poetik. Mė 1886 dėrgohet pėr studime nė Bosnjė. Vitin e parė e kaloi nė Guējagorė afėr Travanikut. Mėsimet filozofike i mori nė kuvendin e Sutidkės, ndėrsa ato teologjike nė kuvendin e Livnos. Tė kėsaj kohe janė edhe "Ushtrimet e para poetike". Mė 1893 i kreu studimet shkėlqyeshėm.
Mė 1902 emėrohet drejtor i shkollės franēeskane nė Shkodėr gjer atėherė e drejtuar nga klerikė tė huaj. Menjėherė ai fut gjuhėn shqipe si gjuhė mėsimi nė kėtė shkollė. Arrin tė botojė kėngėt e para tė "Lahutės sė Malėsisė", kryevepėr e poezisė epike shqiptare, mė 1904. Mė 1907 boton pėrmbledhjen satirike "Anzat e Parnasit", mė 1909 pėrmbledhjen lirike "Pika voėset" mė 1913 "Mrizi i Zanave".
Shpejt Fishta u afirmua si poet dhe si atdhetar. Mė 1908 ai mori pjesė nė Kongresin e Manastirit si pėrfaqėsues i shoqėrisė "Bashkimi". U zgjodh Kryetar i Kongresit dhe drejtoi punėn e Komisionit tė Alfabetit.
Brenga dhe entuziazmi duken nė poezitė, por edhe nė shkrimet publiēistike qė boton nė revistėn "Hylli i dritės", revistė letrare-kulturore, tė cilėn e themeloi nė tetor 1913 dhe u bė drejtor i saj. Nėn pushtimin austriak boton gazetėn "Posta e Shypnisė" (1916-1917), mė 1916 themelon, bashkė me Luigj Gurakuqin, Komisinė letrare qė kishte pėr qėllim krijimin e gjuhės letrare kombėtare.
Nga fillimi i prillit 1919 dhe gjatė vitit 1920 ėshtė sekretar i pėrgjithshėm i delegacionit shqiptar nė Konferencėn e Paqes nė Paris. Nė dhjetor 1920 zgjidhet deputet i Shkodrės. Nė prill 1921, nė mbledhjen e parė tė parlamentit shqiptar zgjidhet nėnkryetar
Pėr veprimtarinė poetike, arsimore, atdhetare e fetare Gjergj Fishta mori nderime tė ndryshme. Mė 1931 Greqia i jep dekoratėn "Foenix". Mė 1939 Italia e bėn anėtar tė Akademisė sė saj.
Vdiq nė Shkodėr mė 30 dhjetor 1940.

Kush ėshtė Martin Camaj ?
Martin Camaj lindi nė Temal tė Dukagjinit mė 21 korrik 1925. Ai mori edukatė klasike nė Kolegjin Ksaverian tė Shkodrės, tė drejtuar nga etėrit jezuitė. Mbas pak kohėsh, pėr shkak tė vendosjes sė regjimit komunist nė Shqipėri, Camaj do tė arratiset nga vendi pėr nė Jugosllavi, ku ia del tė regjistrohet si student nė Universitetin e Beogradit. Atje mėsoi italianistikė, romanistikė, teori letėrsie, gjuhė klasike dhe sllavistikė, njė botė e re kjo pėr njė intelektual si ai, tė edukuar nė Shkodėr.
Largohet nga Jugosllavia nė verėn e vitit 1956. Shkon nė Romė, ku studion sėrish dhe doktorohet. Nė Romė ndjek rrethet letrare tė kėtij qyteti, ku njihet edhe me autorėt emigrantė nga vende tė ndryshme lindore, rusė, rumunė dhe sidomos me poetė balltikė. Ishin tė gjithė anėtarė tė njė PEN-klubi me qendėr nė Londėr. Atje nėn kujdesin e Koliqit bėhet kryeredaktor i revistės "Shejzat" (1957-1975) dhe studion sė afėrmi botėn arbėreshe.
Mė 1961 transferohet nė Mynih (Gjermani), ku specializohet pėrfundimisht nė gjuhėsinė shqipe, duke mos u shkėputur nga letėrsia. Camaj u bė profesor i gjuhės dhe i letėrsisė shqiptare nė Universitetin e Mynihut dhe mbeti atje gjithė jetėn, deri sa vdiq, mė 1992.

Historiani i shquar Marin Barleti ėshtė figura mė e madhe e lėvizjes sė humanistėve shqiptarė tė shekujve XV-XVI. Ai lindi rreth vitit 1460 nė Shkodėr. Fare i ri, mė 1478, mori pjesė me armė nė luftėn pėr mbrojtjen e qytetit tė lindjes nga rrethimi i forcave osmane. Heroizmi i bashkatdhetarėve i mbeti nė sy e nė mendje, derisa e pėrjetėsoi nė veprat e tij historike kushtuar luftrave pėr tė mbrojtur atdheun "nga kujtimi i tė cilit,- shkruan ai,- tani pėrtėrihem si pėr mrekulli, por edhe pėr tė cilin s'mund tė shkruaj pa lot nė sy".
vepra qė i dha emėr Barletit nė kulturėn shqiptare dhe nė botė ishte "Historia e jetės dhe e bėmave tė Skėnderbeut", shkruar nė latinisht dhe e botuar nė Romė rreth viteve 1508-10. Kjo vepėr nė kohėn e vet u ribotua latisht tri herė, u pėrkthye nė shumė gjuhė evropiane dhe u bė burim i njė literature tė gjerė pėr heroin tonė kombėtar, tė shkruar nė gjuhė tė ndryshme tė botės, qė nga italishtja, spanjishtja, rusishtja, frengjishtja, greqishtja e deri nė japonisht
Nė veprėn "Historia e jetės dhe e bėmave tė Skėnderbeut„ autori mbron tė drejtėn e njė populli pėr tė jetuar i lirė, himnizon njeriun dhe forcėn e tij, heroizmin njerėzor dhe dashurinė e natyrshme pėr trojet e tė parėve.
Duke qenė njė vepėr historike, libri i Barletit ka rėndėsinė pėr tė dhėnat dhe faktet qė sjell. Pa kėtė vepėr historiografisė pėr Skėnderbeun do t'i mungonin burimet e para, qė e kanė ushqyer dhe vazhdojnė t'a ushqejnė edhe sot. Nė disa raste, i rrėmbyer nga entuziazmi qė i shkakton kujtimi i ngjarjeve heroike qė pėrshkruan edhe urrejtja pėr pushtuesin, Barleti i zmadhon ngjarjet e‚ sidomos ndryshon shifrat e pjesėmarrėsve nė luftime. Por, prapėseprapė, nė thelb dhe nė frymėn e saj tė pėrgjithshme vepra i pėrmbahet sė vėrtetės historike.
Me librin e tij Marin Barleti qėndron nė fillimet e letėrsisė shqiptare, e cila e nis udhėn e saj me njė vepėr tė pėrmasave tė mėdha. Kjo vepėr ėshtė shkruar nė latinisht, qė asokohe ishte gjuha e kulturės nė Evropė, por ajo i pėrket kulturės shqiptare, jo vetėm se ėshtė shkruar nga njė shqiptar, por se ėshtė bota shqiptare qė i ka dhėnė jetė kėtij argumenti madhėshtor tė kulturės sė hershme tė kėtij populli tė lashtė.

ME NJE KITARE, MES ROMES DHE SHKODRES

Bretkosa e shnderruar ne princ

Ose artisti shqiptar ne Itali

Rudina Llazari

Shkoder- Vite me pare Ferdinand Bjanku, djaloshi 25 vjear qe kishte uditur qytetin e lindjes, Shkodren e kengeve te mrekullueshme me zerin e tij, por edhe me tingujt melodioze te kitares qe eshte sinonime me te, do te ndermerrte ikjen qe do t'i sillte mbaresine vetem disa vite me vone. 19 minuta purgator me nje peshkarexhe dhe nje reflektim pa deshire per te kthyer koken prapa. "Kam ikur ne perpjekje per te rifituar nje dashuri te humbur vetem pak muaj para se te nisesha" thote Ferdinand Bjanku, sot vite e vite me pas asaj ikjeje te frikshme. Kengetari, kantautori, dhe profesionisti kitarist qe sot ka arritur nje sukses te padiskutueshem ne Rome dhe ne te gjitha qytetet italiane vjen ne qytetin e tij te lindjes te prezantoje para Shkodres te ciles i eshte borxhli albumin e tij te ri te cilin e ka titulluar "Qytetit tim". Kengetari qe ben te kumboje teper natyrshem kenga shkodrane ne skenat e shtetit te pertej Adriatikut, qe ben italianet te kendojne kengen e qytetit te tij ndihet mire me ate qe ka arritur, ndersa ka dhe shume ambicje dhe synime te tjera per te arritur. Ne nje rrefim te sinqerte per AKS ai ka treguar te gjitha detajet e formimit te tij artistik. Me nje ze te avashte, duke te shikuar drejt e ne sy, me fjale te plota me nje theks tipik shkodrani te vjeter ai nuk ngurron te tregoje gjithka. Teper i lidhur me muziken, familjen dhe me dashurite e tij, Ferdinand Bjanku eshte aktualisht nder zerat e preferuar ne Rome.

Shkodrani kengetar

Nese dikush, vite me pare, kur ai ishte nxenes ne shkollen e mesme artistike te Shkodres "Prenke Jakova", do te rrekej ti parathoshte tee ardhmen, nuk do te kish munduar te parashikoj asnje pjese, sado te vogel, te suksesit qe deri tani ka arritur Bjanku i Ri. "Kenga dhe kitara ishin pasionet e para te mia. Vij nga nje familje ku te dyja keta ishin maja e Olimpit. Im ate qe kitarist dhe prej tij mora pasionin jo vetem per muziken, por edhe per folklorin, per kenget tradicionale te Shkodres. Ishte shume i veante ne pasionin e tij. Ishte pikerisht ai deshi qe une dhe im vella, te ishim mjeshtra ne instrumentet muzikore", thote Ferdinandi duke kujtuar jo pa nje nostalgji te madhe te atin e vdekur pikerisht ne vitin kur ai diplomohej ne art, ne kanto kitare bas eletrik, fizarmonike dhe ne klarinete.

Bjanku kujton nje moment te veante te femijerise te hershme: Vetem 3 vje i vune ne dore nje kitare te madhe dhe kjo mbase ka qene edhe pikenisja me instrumentin qe do te shnderrohet ne dashurine e pare. Vetem shtate vje do te dilte para publikut te madh te Shkodres ne skenen e Teatrit Migjeni. Ndersa me pas skenes nuk do ti ndahej kurre. Fillimisht ne Shkoder, me shtepine Pionierit, me Klubin e Rinise dhe me pas, ne Tiran-_-_tivitete te ndryshme. Shume shpejt do te behet nje nga zbulimet e muzikes shkodrane qe, asokohe, nuk vuante per talente. Ne nje terren dhe ne nje qytet ku kengetaret dhe muzika jane Perendia para te ciles qytetaret falen perdite, te jesh muzikant me emer duhet te jesh dhe te dish te krijosh patjeter nje emer te perveem. Perndryshe koha te le prapa dhe nuk te merr me perdore. Ferdinand Bjanku duket se e kuptoi mire kete.

Shpirti i kenges dhe pika e referimit ne thuajse te gjithe aktivitetet e muzikes qe zhvilloheshin ne Shkoder ne vitet '80 deri ne 1990. Njeriu qe kudo shkonte, merrte me vete edhe kitaren e tij dhe bente te shnderrohej ne feste te vertete edhe takimi me i rendomte. Ndersa vazhdon nje tjeter aktivitet qe, gjithsesi, ka lidhje me muziken dhe pasionin tjeter te tij.

Babai dhe kitara

Humbja e babait ka qene mbase nder ngjarjet me te renda te jetes te tij. Gjovalin Bjanku njeriu qe e kishte udhehequr ne art dhe ne jete, qe kish imponuar krejt natyrshem pasionet te krijesa e vet, qe i kishte mesuar shume gjera vdes kur Ferdinandi ishte ne udhekryq te jetes. Asokohe 18- vjeari, nje artist ne gjeneze kishte shume endrra. Por vdekja e babait ne vitin 1983 e ben qe t'i jape jete nje endrre tjeter te nisur nga i ati. Bianku i ri vazhdon punen e lene pergjysme nga babai. "Ishte nje projekt qe im ate e kishte nisur dhe duhej vene ne jete. Nje mekanizem ne forme ikriku qe prodhonte tela kitare", thote Ferdi. Mekanizmi qe i vendosur ne Ndermarrjen e Punimeve Artizanale Nr 2 dhe djaloshi qe ende nuk kishte mbushur te tetembedhjetat, behet mjeshter i prodhimit te telave te kitarres. Ne vitin e pare pas humbjes te te atit, ai nis te pergatise dika qe sikur i lehteson paksa mungesen. Ne pervjetorin e vdekjes ndersa tere familja kujtojne te ndjerin ai tregon nje kitare te gdhendur ne mermer. "Ishte kitara e tim eti. Gjeta diku nje mase te madhe mermeri dhe per muaj te tere kam punuar qe ta gdhend. 150 te rrahura vetem per nje pjese te saj. Desha te sjell dika nga babai ne diten e vdekjes te tij", thote Ferd Bjanku.

Me figuren e babait ne mendje dhe me keshillat e tij ai arrin persosurine ne kete linje. Kitarristet e Shkodres te atyre viteve tregojne se pas 1983, dhe pas prodhimeve te Bjankve, zgjidhet perfundimisht ne Shkoder dhe ne pjesen me te madhe te Shqiperise eshtja e telave te kitarres qe kishte qene problem per kedo qe kishte provuar edhe te krijonte ca akorde ne instrument. Ndersa me kalimin e viteve Ferdi nis te prodhoje edhe tela per viola dhe violina. "Ishin aq te holle sa te prisnin gishtat kur i kaloje ne ta", rrefen ai.

Dashuria e humbur

...dhe arratisja

Nuk ndodh shpesh ne Shiperi qe nje kengetar, apo ne pergjithesi nje njeri i artit te te tregoje copeza reale jete. Ferdinand Bjanku nuk nguron te te rrefeje pse iku. Te sheh ne sy, pas pauzave paksa te gjata nis te tregoje. "Ika se kerkoja te rifitoja nje dashuri te humbur. Ishte dika qe kisha perjetuar gjate emocionalisht dhe qe kish ardhur ne fund pa deshiren e asnjerit prej nesh", tregon ai. Ne vitin 1991 ishte koha kur nuk ishte ndonje udi e madhe ikja e nje njeriu drejt Gadishullit Apenin. Por Ferd Bjanku thote se iku i detyruar. "Kisha shume gjera ketu. Artin, punen dhe familjen qe per mua -_e gjithka. Megjithate... Kam bere 10 rruge nga Shkodra ne Durres e me pas ne Vlore. Vendimin nuk e kam marre kollaj. Por gjeta nje peshkarexhe dhe kam jetuar 19 minutat me te tmerrshme te jetes. Purgator, por mund ta quaj edhe Ferr. Ne 19 minuta mund te mendosh gjithka jo te bukur". Jeten e ka nisur ne Brindisi dhe ka ndenjur pak kohe atje me synimin drejt Romes. Ne Rome per pak kohe ka qene ne kushte te veshtira derisa nje dite ka ardhur edhe arti. Atje ka rinisur endrren e tij te dashurise se pare, por qe nuk ka zgjatur shume kesaj radhe "jo per fajim tim", thote Ferdinandi.

Artisti shkodran ne Rome

Shume shpejt eshte integruar ne artin italian. Tashme ne Itali ka krijuar profilin e vet si kengetar dhe instrumentist. Ne Rome, kritika muzikore e cilesoi si "bretkosa qe u shnderrua ne princ". Keshtu thuhet shprehimisht ne nje nga revistat kulturore romane "Diario Romano". Ndersa vete ai thote "Zgjodha Italine se me kishte terhequr gjithnje historia, arti, guzhina e mire, karakteri diellor i italianeve dhe melodite mjaft te aferta me ndjeshmerine time". Nuk ishte e lehte. Gjithka ne lidhjet me artin, sipas tij, ka nisur ne vitin 1997. Ne Rome fiton mimin e pare ne konkursin e zerave te rinj te muzikes te lehte italiane. Me pas sfida te tjera te njepasnjeshme qe Bjanku do t'i fitoje pa shume veshtiresi fale talentit te tij te padiskutueshem. "Ndihesh mire kur sheh mijera spektatore italiane te kendojne pa reshtur kenget e vendit tend. Ndihem mire se munda te kendoj ne Itali, Shqiperine time, Shkodren time, te interpretoj kenget e artisteve me te njohuar italiane dhe te paraqes kenget e mia", shprehet jo pa mburrje Ferdinandi. Ai tregon se vepron ne nje menyre krejt origjinale. Shperndan tekset e kengeve ne shqip dhe ne italisht kudo neper salle dhe i ben te gjithe te kendojne ate kenge qe ai deshiron. Kjo i ka garantuar edhe suksesin. Jane disa dhjetra koncerte dhe konkurse muzikore festivale ku ai ka qene pjesnarres dinjitoz. Sot ai ka, se bashku me nje mikun e tij koleg Roberto Giglio, studion Bjanku-Giglio prodhimi muzikor ne Rome.

Koncerti ne Shkoder dhe planet

Eshte albumi i dyte i tij ne gjuhen e memes dhe ai ka dashur ta promovoje ne qytetin e tij. Pas pjesemarrjes ne Festivalin e fundit te TVSH me kengen "Te dua", ai ka arritur tjeter sukses ne atdheun e tij. Albumi i ri "Qytetit tim" eshte promovuar ne skenen e teatrit Migjeni te Shkodres dhe ka qene nder me te bujshmit e koheve te fundit ne Shkoder. Qindra spektatore te thekur per muzike kane ndjekur nga skena e Migjenit kenget perla te Shkodres ne interpretimin e Ferdinand Bjankut. Te gjithe vlerat e kenges shkodrane jane paraqitur ne menyre origjinale nga kengetari shkodran i ardhur enkas nga Italia. "Kaurrelat" e shkodranes bukuroshe jane sjelle te gjalla ndersa recitalit nuk i kane munguar as elementet spetakolare. Kujtime te Bjankut dhe falenderimet e tij per ate shkalle ne te cilen ka mberritur kane ardhur ne formen e intervistave ndersa nuk ka munguar as humori shkodran permes batutave te Sander Rucit. Ndersa ne album bejne pjese kenge te tilla si "Margjelo", "Si dukat i vogel je", "S'ka ma t'bukur se prendvera", "Ti moj Shkoder, Shkodra jone" kane qene edhe kenget qe kane marre edhe duartrokitjet me te zjarrta te atyre qe kishin mbushur Migjenin. Nuk ka qene e lehte te organizojegjithka. Ka ardhur i mirepergatitur nga Roma, por ka patur shume pengesa.

Bjanku tregon edhe ate qe ka ndermend te beje ne te ardhmen e afert dhe te larget. Keshtu ai sapo eshte nisur drejt Milanos ku do te jape nje tjeter koncert recital te pergatitur kohe me pare. Ndersa ka nje enderr tjeter per te cilen thote se deshiron ta realizoje ne Shkoder. Kerkon te organizoje nje tjeter koncert ne te njejten salle te Migjenit por kesaj radhe me zerat me te famshem te muzikes dhe perfaqesuesit e humorit shkodran.

Pasaporte

Emri: Ferdinand Bjanku

Datelindja: 12 maj 1966

Vendlindja: Shkoder

Profesioni: Kantautor dhe kitarist

Vendbanimi: Rome

Shkolla e parė ishte nė Shkodėr

Shkruan:· Mehmet ELEZI

Shkollat e para shqipe janė hapur nė Shkodėr e rrethinė rreth 400 vjet mė parė dhe shkolla e lartė tė paktėn 134 vjet mė parė. Shkodra ka pasur observatorin e parė astronomik nė Ballkan. Gjatė qindvjeēarėve Shkodra ka qenė njė metropol i qytetėrimit shqiptar e madje ballkanik.

Pėr disa dhjetėvjeēarė shteti komunist e pati zyrtarizuar njė tezė tė ēuditshme, sipas sė cilės e para shkollė shqipe nė trojet shqiptare ėshtė hapur vetėm nė vitin 1887 nė Korēė. Nė kujtim tė kėsaj ngjarjeje 7 marsi qe shpallur si dita kombėtare e mėsuesit.

Shkolla e Korēės bashkė me poezinė e Naim Frashėrit qė i thotė “ta paēim pėr jetė hua” ka atė rėndėsi qė ka, por tė dhėnat historike janė tė tjera, krejt tė tjera.

Shkollat shqipe nė viset veriore tė Atdheut kanė gjalluar tė paktėn qysh prej katėrqind vjetėsh. At Donat Kurti nė njė studim tė botuar te Hylli i Dritės mė 1935 flet pėr tė parėn shkollė shqipe nė vitin 1638. Si tė parat shkolla “pėr sa dijm na” ai pėrmend “tri: shkolla e Pdhanės (lexo: Pllanės), e Blinishtit e e Shkodrės”. Pėr tė parėn thotė se ėshtė hapur mė 1638. Ndėrsa studiuesi amerikan Edvin Zhak (Edwin Jacques) nė librin e tij tė njohur “Historia e popullit shqiptar nga lashtėsia deri nė ditėt e sotme” (The Albanians: An Ethnic History from Pre‑Historic Times to the Present) i ēon shkollat e para shqipe pak mė pėrpara nė kohė, nė vitin 1632.

“Shkolla e parė, e dokumentuar, nė gjuhėn shqipe u hap nė Velė tė Mirditės mė 1632”, shkruan ai. Por kjo nuk ishte e vetmja. Sipas tij “Njė tjetėr shkollė mjaft e hershme ishte hapur nė Kurbin mė 1632. Pėrveē shkrimit e leximit aty mėsohej gramatika shqipe dhe pėrdoreshin librat e Bardhit, Budit e Bogdanit”. Historiani E. Zhak shton se edhe tė tjera u hapėn “nė Pllanė, njė fshat afėr lumit Mat, mė 1638, nė Troshan, mė 1639, dhe nė vetė qytetin e Shkodrės mė 1698”. Autori pėrmend disa prej mėsuesve qė shėrbyen nė kėto shkolla. Tėrheqin vemendjen mbiemrat e tyre: Shqiptari (Gjon), Shkodrani (Filip), dhe njė i tretė Dhėrmiu (Dhimitėr), qė me sa duket ėshtė prej njė krahine jugore tė vendit, prej Dhėrmiut.

Mė pas u ēelėn shumė shkolla tė tjera. Derisa mė 1878, pra njė dhjetėvjeēar para “shkollės sė parė shqipe”(!) tė propagandės sė diktaturės, nė qytetet veriore shqiptare e deri nė Durrės, siē nėnvizon studiuesi amerikan, “kishte 21 shkolla tė tjera fillore shqipe, qė zhvillonin veprimtarinė e tyre”. Ai sqaron se secila prej kėtyre shkollave kishte rreth tridhjetė nxėnės, pėrveē asaj tė Prizrenit, e cila kishte tetėdhjetė”.

Pėr arsye tė njohura historike kėto shkolla fillimisht u hapėn nė rrethinė: nė Shkodėr dhe nė pėrgjithėsi nė qytete pushtuesi kishte kontroll tė fortė, tė pėrqėndruar, dhe kjo e vėshtirėsonte deri nė pamundėsi hapjen e njė shkolle shqipe.

Shkollat ishin fetare, katolike. Kjo pėrmasė ishte e kuptueshme pėr kohėn, nuk mund tė ishte ndryshe. Katolicizmi pėrfaqėsonte fenė e parė tė shqiptarėve. Nė ato kushte sidomos, kur nėpėrmjet trysnive me e ndėrrue fenė pushtuesi synonte deri asimilimin, mund tė thuhet se katolicizmi ishte pjesė qenėsore e identitetit shqiptar. Katolicizmi pėrfaqėsonte kulturėn dhe qytetėrimin perėndimor. E. Zhak citon njė klerik franēeskan shqiptar tė quajtur Leonardo, i cili, lidhur me thelbin e kėtyre shkollave, pohon: “Ne jemi mė shumė misionarė tė qytetėrimit se sa tė fesė”.

Nė kėtė hulli ėshtė edhe Kuvendi i Arbėrit, i mbajtur mė 14‑15 janar 1703, tė dielėn e dytė tė Epifanisė, nė Kishėn e Shėn Kollit nė Mėrkinjė tė Lezhės. Siē dihet ai u organizua me nismėn e nėn kujdesin e drejtpėrdrejtė tė njė pape tė madh, Klementi XI, Albani. Studiuesit kanė vėnė nė dukje se nėn veshjen fetare tė kėtij kuvendi tė organizuar prej njė pape me gjak shqiptar fshihej edhe synimi i madh me e mbajtė gjallė shqiptarizmėn, nė kushtet e pushtimit osman.



Edhe fakti qė dokumentet e kėtij Kuvendi historik u botuan njėherėsh nė latinisht edhe nė shqip, treqind vjet mė parė, dėshmon qartėsisht kėtė synim, ashtu siē dėshmon se njerėzit qė shkruanin shqip nuk ishin tė pakėt, pra as shkollat ku ata kishin mėsuar e mėsonin shqip. Sivjet ishte treqindvjetori i Kuvendit tė Arbėrit dhe shteti nė Tiranė bėri gjumin e madh, bashkė me institucionet e veta akademike, pėrfshi mė tė rėndėsishmin institucion shkencor tė vendit, Akademinė e Shkencave tė Republikės sė Shqipėrisė. Vijimėsi e tė njėjtit qėndrim shpėrfillės qė u mbajt edhe pėr Nėnėn Terezė, nė vitin e Lumnimit tė saj. Po tė mos kish bėrė zhurmė shtypi, edhe aq sa u bė me kėtė rast pėr Shenjėtoren e madhe, e qė ishte shumė shumė pak, edhe aq nuk do tė ishte bėrė.



Por le tė kthehemi prapė te shkollat. Asnjė botim zyrtar nuk i pėrmend ato. Tekstet mėsimore nė shumė vėshtrime vazhdojnė me tezat e vjetra. Ndodh pėr mungesė pėrgjegjėsie tė institucioneve shtetėrore, pėr padije, pėr ateizėm, apo sepse janė gjurmėt e frymės kundėrkombėtare tė diktaturės, e cila e vinte “inernacionalizmin” e ideologjinė mbi interesat kombėtare? A tė gjitha kėto kanė gisht sė bashku nė kėtė mbasdore?



Pėrhapėsimi i njė mashtrimi tė tillė historik e ligėsisht tė shėmtuar pėr qytetėrimin e vendit tėnd, duke e ēuar hapjen e tė parės shkollė shqipe gati treqind vjet mė vonė se sa ėshtė e vėrteta e dokumentuar prej studiuesve, pėr mė tepėr nė mes tė njė Europe ku lulėzojnė universitete mijėvjeēare, ėshtė me tė vėrtetė diēka pėrbindshore. Eshtė njė ndėr shėrbimet mė tė kėqia qė i bėhet lenies (kombit) shqiptare dhe padyshim njė investim pėr llogari tė qarqeve parake etnonacionaliste ballkanike. Tė gjithė diktatorėt e rroposin popullin e vet, por jo edhe qytetėrimin e trashėguar, kulturėn e gjuhėn e tij. Ajo qė ka ndodhur e pjesėrisht po ndodh edhe sot Shqipėri, ėshtė e pakundshoqe nė llojin e vet.



Me sa duket ishte quajtur politikisht mė e dobishme qė, pėr inat tė Shkodrės e tė Veriut kundėrkomunist, pėr urrejtje ndaj katolicizmit e qytetėrimin perėndimor, le tė fundohej edhe trashėgimia kulturore e qytetėrimi europian i kombit.

Me fjalė tė tjera, jo nusja qė kruhej me mullixhinė, por plaka shtrigė klithi: pėr inat tė sime ré tim bir e shtifsha nė dhé!

Historiani amerikan Edvin Zhak nė veprėn e naltpėrmendur shton se mė 1877 nė qytetin e Shkodrės kishte edhe njė “qendėr me ndikim pėr arsimin e lartė, Kolegja e Shėn Franēesk Savierit, qė pajiste me arsim teknik e tregtar rreth 400 studentė”.



Kjo shkollė e lartė ishte edhe njė qendėr shkencore pėr krejt Ballkanin, jo vetėm pėr Shqipėrinė. Sipas kėtij autori, “njė risi shkencore nė Kolegjin e Shėn Savierit ishte Observatori Metereologjik, i themeluar aty mė 1888, si i pari observator astronomik nė Ballkan”. Ky observator, thekson Zhak, “i vazhdoi shėrbimet e tij tė vlefshme deri mė 1946, kur u konfiskua nga regjimi komunist”.



Shkodra kėshtu dėshmohet edhe njė herė si njė qendėr me peshė e qytetėrimit perėndimor jo vetėm nė shkallė shqiptare, por edhe mė gjėrė, nė shkallė rajonale.



E vėrteta duhet mė nė fund tė thuhet: datat e themelimit tė shkollės sė parė tė lartė nė Shqipėri nuk lidhen me institutet qė i shpalli me shumė zhurmė pushtetit komunist e qė vazhdojnė edhe sot me u njohė si data zyrtare tė fillimit tė shkollės sė lartė. Shkolla e parė e lartė shqipe daton tė paktėn vitin 1877, kur dokumentohet Kolegji i Shėn Franēesk Savierit, qė pajiste me njohuri tregtare e teknike 400 studentė. Dokumentohet kjo datė, por nuk dihet: mund tė ketė qenė hapur edhe mė parė.



Nė studimin qė e pėrmenda mė lart At Donat Kurti jep edhe njė tė dhėnė tė mrekullueshme pėr marrėdhėniet e vendit tonė me atė revolucion teknologjik qė e tronditi botėn kulturore me fuqinė e jashtėzakonshme shtytėse qė u dha botimeve dhe kulturės nė tėrėsi: pėr lidhjet me shtypshkronjėn. Ai thekson se shtypshkronja kishte hyrė nė Obot “fill mbas tė gjetunit”, domethėnė fill pas shpikjes sė saj nga Gutenbergu. Shtypshkronja e Obotit, shkruan At Kurti, njihet mė 1493. Kjo do tė thotė se ajo ishte futur nė Shqipėri vetėm 38 vjet pasi Gutenbergu i dha vendit tė vet dhe botės prodhimin mė tė famshėm tė krijesės sė tij: Biblėn e shtypur nė shtypshkronjėn e vet.



Tridhjetė e tetė vjet pėr atė kohė janė si tridhjetė e tetė ditė sot, ndoshta mė pak. Ai pėrmend edhe shtypshkronjėn tjetėr tė Shkodrės, qė njihet mė 1563, por nuk pėrjashtohet qė edhe kjo tė jetė mė e hershme.



Shtypshkronja, siē dihet, vlerėsohet si njė prej shpikjeve mė tė mėdha tė gjithė kohėve. Studiues tė ndryshėm e vendosin Gutenbergun, autorin e kėsaj shpikjeje, ndėr njėqind njerėzit mė me ndikim nė historinė e njerėzimit. Madje amerikani Majkėll Hart (Michael H. Hart), e rendit tė tetin sipas kėtij kriteri. Futja kaq e vrullshme, e menjėhershme, e kėsaj teknologjie dėshmon se nė Shkodėr e rrethina lidhjet me Perėndimin ishin tė drejtpėrdrejta; dėshmon se aty kishte njė jetė intelektuale tė dendur, plot energji, aty shkruhej, krijohej, botohej, pėrhapej kulturė.



Cilėt libra janė botuar nė ato vite tė mugėta? Mjerisht gjatė zhvillimeve tė mėvonshme dramatike nė trojet shqiptare ato janė zhdukur. Por gjithėsesi mund tė shpresohet se diēka do tė ketė mbetur e herėdokur do tė zbulohet. Arkivat e Vatikanit e ato tė Stambollit kanė ende shumė galeri tė paprekura prej nesh.

Nderroi Jete Safete Juka

Shkodėr(20nanduer 2005 ora 01);Gazeta "Shkodra" me hidhėrim e dhimbje tė thellė njofton tė gjithė shqiptarėt anaembanė botės se pas nji sėmundje tė randė nė moshen 80 vjeēare,nderroi jetė,Dr.Safete Musa Juka,intelektualja ma e madhe shqiptare.Ajo lindi nė qytetin e Shkodrės,nė familjen e njohur Juka.Mbaroi nė Tiranė Institutin Femeror Nana Mbretneshė dhe me ramjen e mbretnisė,se bashku me familjen emigroi nė Turqi,Egjipt e ma nė fund nė SHBA.Ishte e bija e Fushesė shqiptar,Musa Juka,ish ministri i Brendshėm i Mbretnisė Shqiptare.Kreu studimet e larta dhe dha mesim edhe nė disa Universitete amerikane.Ishte nji studiuese e analiste e mire e problemeve kosovare,ku dha nji kontribut tė ēmuar ne kete fushė.Ajo bashkepunoi shume me gazeten Shkodra.Gjithe jetėn e saj ia kushtoi letrave dhe Kadareja e ka cilesuar si intelektualen ma tė madhe shqiptare.

Varrimi i Zonjes Juka do tė bahet sot nė ora 12 nė varrezat e qytetit tė Shkodrės nė Stom Golem,sipas porosisė sė tė ndjerės.Arkivoli i Safetes do tė dalė nga shtepia e djalit tė Axhes sė saj,zotni Xhelala Juka nė Zdrale.

Me vdekjen e Safetes,Shkodra humbi bijen e saj tė dashun e tė ditun.I perjetshėm kujtimi i Safete Jukes.

Redaksia e Gazetes sė Pavarun "Shkodra"



ARDHACAKET E BALLKANIT

Autorja Dr. Safete Juka, eshte e njohur nga komuniteti si nje nga aktivistet me te shquara dhe nje patriote e flakte. Me prejardhje nga Shkodra, petagoge, ka dhene leksione ne shkollat amerikane dhe eshte qene shpallur Profesoreshe Nderi nga Universiteti me i shquar i Amerikes, Harvard University i Bostonit.

Me vepren e vet historike "KOSOVA The Albanians in Yugoslavia in light of historial documents " te botuar ne vitin 1984 ne Nev York, ajo me kembenguljen e nje kerkuesje dhe analisteje sjell ne drite mjaft dokumenta historike, te cilat sherbejne edhe sot e kesaj dite si per lexuesit anglishtfoles por edhe per historianet shqiptare dhe te huaj, aq me teper tani kur Kosova eshte ne qender te vemendjes se opinjonit boteror, te qarqeve diplomatike dhe te qendrave te vendosjes. Ne kete kuader vepra e zonjes Safete S.Juka vazhdon te jete aktuale dhe te jape kontributin e vet per zbulimin e te vertetes per Kosoven dhe ēmitizimin e asaj qe serbet, nepermjet mashtrimeve historike e quajne si djepin e tyre.
Ne kete kuptim vepra e Safete Jukes mund te konsiderohet si drita e se vertetes shqiptare perballe erresires se mashtrimit serb.
Nje pike delikate ne studimin "Kosova Shqiptaret e Jugosllavise nen driten e dokumentave historike", eshte keqkuptimi qe ka ndodhur tek ndonje lexues shqiptar shtrimi i problemit te dyndjes se sllaveve.
Duke e trajtuar kete teme, historiania Safete Juka nuk mund te mos prekte veē fakteve te dokumentuara edhe hamendjet, apo siē i thone hipotezat rreth te disa gershetimeve ne mes te ardhacakeve te vone ( sllaveve) me vendasit etnike (iliret), natyrisht me qellim per te ndriēuar te verteten dhe kundershtuar mashtrimin.
Historikisht, fenomene te kesaj natyre njihen ne Europe. Duke u kapur pas ketij fenomeni ne pergjithesi, ka patur historiane te caktuar qe i kane meshuar kesaj ideje te nisur nga interesa pansllaviste, apo nga qarqe te caktuara ku perpunohen teorite e pansllavizmit ruso-serb. Qellimi ka qene gjetja e motiveve per shtrirje ekspansioniste ne jug-perendim e dalje ne det gjate shembjes se Perandorise Otomane. Eshte e natyrshme qe ardhacaket kane gjetur ne terrenin ilir kulturen e traditat e popullsise autoktone, dhe dege te caktuara te saj, nen ndikimin e kultures vendase te kene ndryshuar disi ne raport me fiset e tjera qe nuk i kane patur keto kontakte. Keshtu me pjesen perendimore te Ballkanit ardhacaket gjeten nje kulture te larte e zhvillim ekonomik mjaft te perparuar per kohen. Fakt eshte se nje pjese e ardhacakeve perqafuan edhe fene katolike ( Bregu Dalmat), ndryshe nga pjesa qendrore e lindore e Ballkanit ne te cilet objektet e kultit vendas qe ishin te religjionit katolik u kthyen me dhune ne faltore te orthodoksise bizantine e me pas te ortodoksise sllave, duke u shpallur prej tyre si monumente kombetare te pansllavizmit.
Gjithkush e di ē'ka qene Raguza, Dubrovniku i sotem, qendra me e zhvilluar tregtare, ekonomike, kulturore e diplomatike ne Adriatik qe kishte arritur te kishte ze ne tere Europen. Ardhjacaket ne keto rajone nuk arriten ta shembnin kulturen e traditat vendase, perkundrazi pranuan per shkak te inferioritetit, nenshtrimin kulturor. Pranuan fene, krijuan lidhjet ekonomike, dhe u perpoqen te pershtateshin ne kushtet e nje qytetrimi te zhvilluar vendas. Kjo solli qe ne arenen historise te krijohej nje popullsi me emrin Kroate e cila gjithnje e me shume perpiqej te largohesh nga sllavet e tjere lindore madje duke i konsideruar inferiore e te pagdhendur.Eshte e natyrshme se me krijimin e ndergjegjes kombetare nepermjet influencave perendimore dhe perfitimit te traditave kulturore te vendasve, ata kerkonin me ēdo kusht motive me rrenje me histori, per te patur nje hendek me sllavet e tjere( veēmas serbet) qe i konsideronin si te pagdhendur, madje hera heres dhe armiq. Nderkohe qe serbet mitologjin e vet kane nje kapitull qendror, qe ushqen ndjenjat e epersise se ketij populli mbi fqinjet. Cilesia kryesore, e vetlavduar e popullit serb, e lavduar deri ne ate masa sa t'i jape atij te drejten t'i shohe fqinjet vetem nga lart, me misionin hyjnor te jete vetem gjykues dhe ndeshkues, pra cilesia kryesore qe i jep popullit serb kete epersi, eshte besnikeria qe ai ka treguar ndaj fese ortodokse, shkruan autori Besnik Mustafa.
Ne nje bisede qe kish patur ky autor ne maj 1991 ne Zagreb, me nje nga politikanet kryesore kroate, bashkepunetor i afert i Presidentit Tuxhman, ai i kishte tjerrur nje teori te tere, per te cilen nuk kish degjuar kurre me pare: kroatet nuk ishin sllave, por ilire te sllavizuar. Me solli dhe nje mori faktesh nga antropologjia dhe etnologjia, shkruan B.Mustafa, mbi te cilat mbeshtetej kjo teori. Pra, ata kishin nje origjine etnike me shqiptaret.Kam degjuar edhe kroate te tjere , edhe sllovene te tjere, te me shprehen me nje lloj perbuzjeje raciste per serbet: "Ata perfaqesojne barbarine sllave te zbritur nga Kaukazi. Europianeve u kane ardhur e do t'u vijne vetem te keqija prej tyre".
Nuk kishte rendesi vertetesia historike perpara realizimit te qellimit, prandaj eshte e natyrshme qe historiane kroate te kene kerkuar lidhjet historike te popullit te vet me iliret vendas, te cilet kane arritur te mbijetojne edhe sot e kesaj dite si arberesh te hershem ne Zare e te njohur si Arbereshet e Zares ( komunitet i vogel por me indentitet te ruajtur dhe me personalitete te shquara).
Ndersa ne librin e autores Safete Juka nuk e merret persiper te trajtohen gjeresisht keto ide, por ajo pohon disa pretendime te pjeses katolike te ish-Jugosllavise perendimore te cilet, siē e thame, duke qene ne nje fe te ndryshme me serbet, nivel te ndryshem kulturor, madje ne armiqesi historike, nuk desheronin te indentifikoheshin si ata e per rrjedhin jane perpjekur te tregojne ndryshimet duke bere aludime historike.
Por gjithesesi kur thuhet popuj sllave megjithe pretendimet e paraqitura prej degezimeve te ndryshme apo shartimeve te pretenduara, padyshim nuk kemi te bejme me ilire por ardhacake te vone.
Ne ndryshim nga kroatet, malazezet asnjehere nuk e kane vene ne dyshin origjinen e tyre. Kjo ne aspektin e politikes e te mardhenieve te Cetines me Beogradin qe kane qene te kordinuara e ne bashkveprim te perhershem me memen e pansllavizmit Rusine. Megjithate historiane e arkeologe, studiues te fushave te ndryshme arrijne te bejne nuancime sado te lehta ne mes te dy ketyre popullsive.Madje shkohet deri atje saqe shprehet mundesia e sllavizimit te nje pjese te popullsise shqiptare e bashke me ta edhe te folklorit gojor arberesh sepse gjen ne traditen popullore malazeze kenge te epikes legjendare e historike madje me personazhe gati te njejte, me instrument te njejte lahuten. Thuhet se gjenden ne mes te popullsise se Malit te Zi familje me kujtese historike shqiptare,( ketyre lidhjeve sipas gojdhanave nuk i shpetoi as Mark Milani i Malit te Zi i njohur per luftat e tij te egra e ēfarosese, por dhe njohes i traditave e cilesive morale e luftarake te shqiptareve), gjen fshatra te thelle ne Mal te Zi me traditat te ngjashme me shume me malesoret tane te Veriut se sa me serbet, sa ka hipoteza te caktuara qe i sjell si shqiptar te te sllavizuar e me pas te harruar...Historianet gjithesesi jane te ftohte ndaj fenomeneve e ndjenjave nacionale siē mund te jene qytetaret e zakonshem bashekombas te tyre.Pra e shohin historine me ftohte se sa ne. Ne kete pikpamje per nje historian kerkimin e lidhjeve ne mes te shqiptareve dhe kroateve ne ish Raguzen e vjeter, tash Dubrovniku, ose me malazezet, nuk eshte ndonje ēudi e madhe, ndersa ne kurrsesi nuk pranojme te hyjme ne diskutime te tilla edhe per shkakun se kemi nje kujtese historike tragjike dhe lumej gjaku ne mes te sllaveve e shqiptareve, dhe kur themi sllav-shqa ne i fusim te gjithe ne nje kategori pa arritur te bejme nuancime historike e dallime ne mes te ish popujve te te ashtquajtures Jugosllavi. Mirpo disa nuancime, te cilat shprehin interesin tone per te patur aleat qofte dhe te perkohshem ne realizimin e qellimit kombetar, nuk jane pune pa dobi e kalli pa buke.
Aq mė teper kur nepermjet disa inkursioneve ne histori, siē eshte vepruar me shume sukses ne rastin e studimit te kishave, te cilat para se te beheshin monumente kulti te serbeve kane qene faltore te paraardhesve tane ilire, mund ti tregojme opinionit nderkombetar, se shqiptaret jane vendas ne keto treva qe kur ka zene fill kultura e qytetrimi i botes dhe ardhacaket jo vetem qe jane te vone por kane bere ēfare eshte e mundur per te pervetsuar kulturen vendase, monumentit e kultit, e duke u perpjekur ti shesin ata si tradite e kulture te tyre ēka nuk perben gje tjeter veēse nje mashtrim historik me qellime shovene te ardhacakeve te vone te Ballkanit.

Faik Luli, i pėrkushtuar nė shėrbim tė fesė islame
nga Islam Dizdari
Faik Luli ishte mėsuesi i palodhur, pedagogu dhe didakti i shquar, studiuesi dhe autori i shumė veprave shkencore, besimtari dhe njeriu i devotshėm.
--------------------------------------------------------------------------------

Me krijimin e Bashkėsisė Islame tė Shqipėrisė menjėherė pas fillimeve tė demokracisė njė grup intelektualėsh tė Shkodrės bashkėpunuan ngushtė me Myftininė e kėtij rrethi dhe me Komunitetin Musliman duke ndihmuar me tė gjitha aftėsitė e tyre pėr rimėkėmbjen dhe funksionimim normal tė kėtyre institucioneve. Kjo punė u forcua sidomos me ngritjen e Medresesė “Haxhi Sheh Shamia” dhe me fillimin e veprimtarive kulturore dhe pėrkujtimore tė figurave tė shquara tė fesė islame nė Shkodėr. Faik Luli ėshtė pjesėtar i tė gjitha veprimtarive qė organizoi Myftinia e Shkodrės e kryesuar nga Haxhi Faik Hoxha, kryesisht i atyre veprimtarive qė lidheshin me botimet, me edukatėn dhe me traditat e trashėgiminė kulturore islame nė trevėn e Shkodrės dhe mė gjerė. Tashmė ai me vullnet dhe kėmbėngulje shėmbullore bėhet njė autoritet i shquar nė fushėn e studimeve dhe tė botimeve. Janė njė varg veprimtarish qė e provojnė kėtė. Mes tė tjerash po pėrmendim tė gjithė punėn pėr dekorimin e dijetarėve dhe hoxhallarėve tė shquar tė Shkodrės. U bėnė tė gjitha propozimet, u miratuan nė Myftini dhe u prit miratimi i Presidentit tė Republikės. Natyrisht si gjithnjė propozimet tona pėsuan ndryshime rrugės gjatė miratimit, megjithėkėtė disa nga figurat mė tė shquara u dekoruan dhe u nderuan me tituj dhe medalje tė ndryshme. Veprimtaritė e organizuara pėr nder tė tyre nė Teatrin “Migjeni” tė Shkodrės, nė sallėn qėndrore tė Universitetit “Luigj Gurakuqi”, nė sallat e bibliotekės “Marin Barleti”, apo nė Muzeun Popullor, kėrkonin njė bashkėpunim tė sukseshėm mes grupit tė inteklektualėve tė angazhuar pranė Myftinisė sė Shkodrės dhe Institucioneve shkencore tė qytetit. Kėshtu u pėrkujtuan njė grup hoxhallarėsh tė nderuar nė Teatrin “Migjerni”, Daut Boriēi me nismėn e Muzeut Historik tė Rrethit, Jufuf Efendi Tabaku dhe Esad Efendi Myftia nė Bibliotekėn “Marin Barleti”, Imam Vehbi Ismaili apo Shefqet Muka nė Teatrin “Migjeni” me angazhimin e Muzeut Historik tė Rrethit, Hafiz Ali Ulqinaku me nismėn e Katedrės sė Pedagogjisė dhe tė Psikologjisė sė Universitetit “Luigj Gurakuqi” etj. Nė tė gjitha kėto veprimtari Faiku mori pjesė me referate apo me kumtesa. Ato janė njė shembull i kujdesit dhe i konsideratės qė breznitė e reja ruanin pėr veprimtarėt e shquar tė sė kaluarės. Kėto i pasoi njė varg botimesh nė gazetat dhe revistat e kohės, apo nė botime tė veēanta pėr pesonalitete tė shquara si: Nderim pėr dijetarėt, edukatorėt dhe hoxhallarėt e shquar tė shkodrės, Esad Myftia drejtues i shquar arsimor, H. Ali Ulqinaku-personalietet i kulturės shqiptare, Ibrahim Kaduku-intelektual i shquar arsimor dhe fetar, Haxhi Muhamed Bekteshi-personalitet i shquar fetar, Haxhi Vehbi Gavoēi-personalitet i shquar i kulturės islame, Xhevdet Zylaj-mėsues dhe edukator i nderuar, Prof. Hysniu, nė kujtim tė profesorit tė nderuar Hysni Bushati, Xhemal Naipi-intelektual i shquar fetar e atdhetar, Qazim Hoxha-teolog i shquar islam, Studime dhe vlerėsime pėr Daut Boriēin, Imam Vehbi Ismaili, teolog, atdhetar dhe dijetar i shquar, Pėrshtypje nga haxhillėku, Hafiz Adem Kazazi-fetar i devotshėm, humanitar dhe atdhetar, Sheuqet Muka-intelektual i shquar islam; e plot artikuj e studime tė tjera qė u pėrmblodhėn nė shumė vepra madhore, nė tė cilat ose mori pjesė me studimet e tija, ose qe edhe bashkautor. Mes tyre po pėrmendim:
a. Nė pėrmbledhje studimesh e kumtesash, si:
-Sheuqet Muka-Mėsues i Popullit, figurė e shquar atdhetare, arsimore dhe kulturore;
-Daut Boriēi- Personalitet i shquar i historisė, i kulturės dhe i arsimit kombėtar;
-Revista “Zani i Naltė”, me rastin e 75-vjetorit tė botimit tė numrit tė parė etj.
b. Nė vepra tė plota si bashkautor ose si autor i tyre:
-Njė jetė nė shėrbim tė fesė, kushtuar Hafiz Sabri Koēit,
-Nė kujtim tė brezave, kushtuar 40 dijetarėve dhe hoxhallarėve tė shquar tė Shkodrės,
-Imam Vehbi Ismaili,
-Historia e Mevludeve nė gjuhėn shqipe,
-Opinione pėr njerėz, vepra, ngjarje,
-Sheh Ahmed Shkodra,
-Hafiz Ali Ulqinaku, jeta dhe veprat.
c. Krahas kėtyre ai ka pasur edhe shumė plane pėr tė bashkėpunuar nė nxjerrjen nė dritė tė shumė librave tė tjerė. Mes tyre po pėrmendim:
-Historiku i Medreseve tė Shkodrės,
-Xhamitė e Shkodrės, qendra fetare, arsimore, kulturore, etj.
Tė gjitha kėto veprimtari, kumtesa, referate, artikuj, studime dhe vepra tė ndryshme e afirmuan Faik Lulin si njė ndėr aktivistėt dhe studiuesit mė tė shquar tė traditave dhe tė kulturės islame nė Shqipėri.
2. Njė punė po kaq e madhe u bė edhe pėr ngritjen dhe funksionimin normal tė Medresesė “Haxhi Sheh Shamia”. Ai qe njė ndėr themeluesit e kėtij institucioni me kaq rėndėsi pėr arsimin dhe edukimin fetar islam tė breznive tė reja. Madje me njė grup intelektualėsh hartuan rregulloren e parė tė medreseve. Faiku qe anėtar i komisionit tė hartimit tė kėsaj rregulloreje, madje njėri nga anėtarėt mė kompetent. Kjo rregullore u dėrgua pėr miratim nė Komunitetin Mysliman tė Shqipėrisė i cili ftoi nė njė mbledhje tė tij, Islam Dizdarin, pėr ta paraqitur para Kryesisė sė kėtij institucioni i cili ishte mbledhur posaēėrisht pėr ta diskutuar. Mbas shumė pyetjesh dhe diskutimesh, kjo rregullore u miratua dhe u ngarkuan Islam Dizdari dhe Kujtim Gjinishi tė negocionin pranė Ministrisė sė Arsimit, qė tė miaratohen nė parim problematikat qė lidheshin me tė drejtat e detyrat e shkollave qė do tė ngrinte Komuniteti Mysliman. Problemet u diskutuam dhe u miratuan me zv/ministrin e Arsimit tė asaj kohe. Medresetė do tė kishin statusin parauniversitar, nė bazė tė planit mėsimor tė hartuar nga Ministria e Arsimit dhe Komuniteti Mysliman. Maturantėt e kėtyre shkollave kishin tė drejtė tė regjistroheshin nė ēdo fakultet tė universiteteve shqiptare dhe tė huaja, nxėnėsit pėr arsye tė ndryshme mund tė transferoheshin nga Medreseja nė ēdo shkollė tjetėr pa pengesė, nė shkollė mund tė vazhdonin mėsimet djemtė dhe vajzat, mėsimi mund tė fillonte nga klasa e pestė deri nė tė tetėn dhe vazhdonte nga e nėnta deri nė tė dymbėdhjetėn etj.
Kolektivi pedagogjik me nė krye drejtorin e parė tė medresesė sė Shkodrės, Zotėri Ahmet Osja bėri njė punė tė madhe pėr krijimin e kushteve sa mė tė mira pėr realizimin me sukses tė detyrave tė shkollės. Faik Luli qe njė ndėr konsulentėt mė tė rėndėsishėm nė marėsinė e punėve tė medresesė.
Nė vitin 1996, sapo u emėrua drejtor Islam Dizdari, Faik Lulit i bėhet thirrje tė punojė pranė Medresesė “Haxhi Sheh Shamia”, ku pėr afro 10 vjet, edhe pasi u emėrua z. Hiqmet Bekteshi, i dha kėtij institucioni vlera tė mėdha arsimore dhe edukative. Nė kėtė institucion punoi me tė gjithė aftėsitė, pėrkushtimin dhe pėrvojėn e tij, kryesisht si mėsues i gjuhės dhe i letėrsisė, si drejtues i komisionit tė lėndėve tė shkencave shoqėrore, si kėshilltar dhe bashkėpunėtor i pėrhershėm i drejtorisė dhe si veprimtar i shquar nė fushėn e studimeve dhe tė veprimtarive tė shumta shkencore. Nė vitet 1995-2005 ėshtė njėkohėsisht edhe anėtar i kėshillit tė Myftinisė. Me qėndrimet e tij ndaj problemeve qė shtroheshin pėr zgjidhje, me diskutimet dhe mendimet e pjekura, ai dha njė ndihmesė tė vyer pėr forcimin e Myftinisė sė Shkodrės qė drejtohej me shumė seriozitet nga Haxhi Faik Hoxha.
3. Faiku u zgjodh Kryetar i Shoqatės sė “Intelektualėve islamė”, Dega e Shkodrės. Nuk ka veprimtari shkencore apo kulturore-edukative qė zhvilloi Medreseja, Myftinia, Qendra Kulturore “Daut Boriēi”, Komuniteti Musliman nė shkallė rrethi, kombėtare apo edhe ndėrkombėtare ku nuk mori pjesė Faiku me cilėsinė e Kryetarit tė Shoqatės sė intelektualėve islamė, si organizator, autor i referateve, kumtesave apo bisedave. Dega e Shkodrės e kėsaj shoqate u shqua nė rang kombėtar falė drejtimit me kompetencė nga Kryetari i saj, Faik Luli. Kėtė tė vėrtetė do ta pohonte nė shumė veprimtari Prof. Dr. Bedri Bylyku, kryetar i shoqatės pėr tė gjithė Shqipėrinė.
Ndėrkohė shkroi dhe botoi njė seri veprash tė shquara duke bashkėpunuar ngushtė me kolegėt e vet. Ai sikurse e kanė cilėsuar shumė autoritete shkencore, arriti kulme tė tilla saqė u shqua nė fushėn e studimeve islame, sidomos pėr traditat kulturore, nė shkallė vendi por edhe nė tė gjitha trevat shqiptare, nė Kosovė, Maqedoni, Mali i Zi etj. Nga tė gjitha anėt dhe autoritetet mė tė larta shkencore kanė dhėnė pėr Faikun vlerėsime duke e cilėsuar atė si ndėr tė parėt dhe ndėr mė tė shquarit autoritete tė fushės sė studimeve islame. Vlerėsime tė tilla kanė dhėnė Imam Vehbi Ismaili, Haxhi Vehbi Gavoēi, Mr. Naim Tėrnava, Prof. Feti Mehdiu, Mr. Qemajl Morina, Prof. Ismail Ahmeti, Prof. Pajazit Nushi, Prof. Jashar Rexhepagiq, Dr. Mehdi Polisi, etj.
Njeriu i mirė
Mirėsia ishte njė aspekt tjetėr i jetės sė Faikut. Kush e ka njohur, mbi tė gjitha ka dalluar tek ai njeriun e mirė. Ai ishte njė bashkėshort dhe familjar i mirė, ishte njė shok dhe mik i mirė, ai e shihte tė mirėn kudo nė jetė, nė shoqėri, nė ēdo veprimtari. Ai kishte gjithnjė fjalėn e mirė nė gojė tė shoqėruar me njė buzėqeshje tė ėmbėl si tek rrallė kush e shihje. Gjithnjė nė ēdo situatė sado tė tensionuar, ai gjithnjė dinte tė gjente rrugėn mė tė drejtė, mė tė mirė, dinte tė qetėsonte gjakrat dhe ta fuste zgjidhjen e problemeve nė rrugėn e vet tė shtruar e tė qetė. Tek ai ishin kombinuar bukuria shpirtėrore me atė fizike. Njė burrė, nė rini i hijshėm, nė burrėri shumė fisnik nė pamje dhe nė sjellje, qė nė jetėn e vet kishte rrezatuar gjithnjė mirėsi dhe edukatė shembullore. I veshur mirė, shumė hijshėm, gjithnjė i kėrrpitur, prezantonte veten dhe rangun e tij familjar me shumė dinjitet nė tė gjitha sferat shoqėrore. Kudo dhe kurdoherė ai ishte i matur, serioz nė ēdo situatė dhe dashamirės deri nė fund. I dashur me nxėnėsit, i dashur me shokėt dhe veēanėrisht i dashur nė familjen e vet. Ishte shembulli mė i pėrkryer i njė qytetari me cilėsitė mė tė larta. Me tė drejtė shoku i tij Maliq Gjyli duke parė se Faiku pėrdorte shumė sheqerin (njė kafe e pinte me tri apo katėr lugė) pati thėnė me shaka: “Mos kini frikė, Faikut nuk i bėn dėm sheqeri. Ai ha shumė, por edhe derdh shumė sheqer”. E me tė vėrtetė kush buzėqeshte ēiltėr si ai, kush jepte kėshillėn e ėmbėl pėr ēdo zemėr nevojtare si ai, kush derdhte mė shumė sheqer se ai?
Familjari i pėrkryer
Dashurinė dhe nderimin pėr tė gjithė rrethin e vet tė gjerė familjar, ai e shprehte me njė ndjenjė tė lartė pėrgjegjėsie dhe pėrkujdesjeje pėr secilin. Jo vetėm njėrėzit e afėrm, por tė gjithė e kanė ndjerė pėrkujdesjen dhe pėrgjegjėsinė qė ndiente Faiku pėr to. Nuk ka nip apo mbesė qė nuk ka ndjerė pėrkujdesjen dhe dashamirėsinė e tij nė zgjidhjen e shumė problemeve qė ka jeta. Ai e lidhte shumė ngushtė dashurinė me sakrificėn e pakufi ndaj tyre. Madje nuk mund ta kuptonte dashurinė ndaj brezit tė vet familjar, pa sakrificėn maksimale ndaj tyre, ai ishte gjithnjė i gatshėm tė ndihmonte, tė futej me guxim nė tė fshehtat e problemeve tė secilit dhe tė jepte maksimumin e mundshėm nė zgjidhjen e tyre. Prandaj edhe tė gjithė kėshilloheshin me tė, gjenin tek ai pėrkrahje dhe ndihmė, qetėsi dhe besim. Njė shembull i kėsaj simpatie publike mbarė familjare dhe shoqėrore ėshtė edhe ceremonia e varrimit tė tė ndjerit. Nė familjen e tij nuk mbeti kush pa ardhė pėr ngushėllim, nė sallėn e Medresesė ku u vendos trupi i tij pėr homazhe, erdhi pėr t’i dhėnė lamtumirėn e fundit mbarė Shkodra dhe mė gjerė, miq nga Tirana, Turqia, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia, nė faljen e xhenazes morėn pjesė aq shumė xhemat sa nuk ishte parė ndonjėherė nė njė ceremoni mortore, erdhėn me dhjetra telegrame, e-maile dhe letra ngushėllimi nga tė katėr anėt e botės. Tė gjitha kėto shprehin nderimin e madh mbarė shoqėror dhe familjar pėr tė.
Ai ishte njė bashkėshort i denjė. Gruaja e tij, Melihaja, tashti e ndjen humbjen e madhe. Faiku pėr tė qe bashkshort, shok e mik. I dashur me tė gjithė por i pėrkryer nė sjellje dhe nė mirėkuptim ndaj sė shoqes. E gjithė veprimtaria e tij e gjerė shkencore dhe botuese, e gjithė puna e tij e madhe nė arsim dhe nė shoqėri, nuk mund tė ishin realizuar pa mirėkuptimin dhe pėrkrahjen e Zojės Meliha. Ajo gjithnjė ishte pėrkrahėse e tė shoqit, i krijonte kushte jete e pune, asnjėherė nuk u ankonte, i shėrbente me dinjitet. Natyrisht ajo ėshtė kryelarteė pėr atė burrė tė nderuar me tė cilin ndau travajėt e jetės por qė hėngri, siē thotė populli, bukė tė ėmbėl nė paqe dhe nė harmoni.
Faiku ishte mik i tė gjithėve. Shumėkush mund tė thotė se e kam pasė mik, madje tė gjithė krenohen qė kanė punuar, kanė jetuar dhe kanė janė shoqėruar me tė. A ka pasuri mė tė madhe se tė kesh miq e shokė tė mirė si Faiku? E Faiku qe i pėrkryer. Ai frymėzonte besim dhe dashuri tek tė gjithė, por sidomos tek bashkėpunėtorėt e afėrt tė tij. Ai jepte gjithnjė shembullin nė kryerjen e detyrave, ishte nė ballė tė punėve, prandaj edhe shokėt e miqtė e tij e kishin pėr nder tė punonin me tė, tė zgjidhnin problemet me tė, tė sigurtė se sė bashku me tė do tė ecnin pėrpara nė rrugėn e drejtė e tė ndershme. Ne mund ta provojmė me njė mijė shembuj kėtė, por shumė qė e kanė njohur do ta quanin tė tepėrt. Kjo ėshtė njė aksiomė qė nuk ka nevojė pėr vėrtetim.
Edhe njė aspekt tė bamirėsisė sė tij nuk mund tė rrijmė pa e pėrmendur. A mundet kush tė na tregojė se sa ēifte ka afruar, nė sa familje ka trokitur pėr tė thėnė fjalėn e mirė pėr njė djalė apo pėr njė vajzė. Ato ēifte qė sot jetojnė tė lumtur me familjet e tyre dhe me fėmijėt e tyre mund tė krenohen se shtysat e para drejt njė familjeje tė nderuar i kanė marrė nga Faik Luli. Po na thoni nė sa familje ka hyrė pėr tė dhėnė mendimin e tij me zemėr nė dorė pėr tė ndarė e sqaruar mosmarrėveshjet, keqkuptimet, brengat dhe hidhėrimet qė i pasojnė kėto dukuri shoqėrore. Shpeshherė edhe nė rastet mė tė vėshtira, ai gjente melhemin e zemrave, i zbuste mėritė, i afronte njerėzit, i pajtonte dhe i miqėsonte. Vetėm njė burrė i urtė dhe me zemėr tė madhe mund ta bėnte kėtė. Dhe i tillė ishte Faik Luli.
Jeta e tij kishte kuptim vetėm kur ishte e ngarkuar sė tepėrmi. Gjithnjė na bėnte pėrshtypje pranimi i ēdo pune. Ai ishte i gatshėm tė pranonte ēdo kėrkesė tė ēdo institucioni shkencor brenda dhe jashte vendit pėr tė kryer njė kumtesė, njė referat, njė libėr shkencor, njė projekt etj. Le qė vetė ishte gjithnjė nė kėrkim tė diēkaje tė re dhe interesante. Nė projektet qė kemi hartuar pėr studimin dhe botimin e trashėgimisė sonė kulturore, Faiku nuk pushonte kurrė. Edhe pėr Shefqet Mukėn, edhe pėr Daut Boriēin, pėr Hafiz Sabri Koēin, pėr Imam Vehbi Ismailin, etj., edhe pėr dijetarėt islamė tė Shkodrės, madje, kur u botua vėllimi i parė “Nė kujtim tė brezave”, me 500 faqe, filloi tė na ngacmojė pėr tė dytin, edhe pėr “Mevludet nė gjuhėn shqipe” me 700 faqe, edhe pėr “Hafiz Ali Ulqinaku, jeta dhe veprat” me 500 faqe, etj. Ai nuk ishte i kėnaqur kurrė me punėn, kėrkonte ēdo ditė edhe mė shumė. Pa mbaruar njėri studim, pa dalė nė qarkullim njėri libėr e kishte filluar punėn pėr tjetrin. Mė vjen shumė keq qė nuk e pa tė botuar librin aq pėr zemėr “Hafiz Ali Ulqinaku, jeta dhe veprat”, pėr tė cilėn punoi njė kohė tė gjatė, po kėshtu me gjithė pėrpjekjet e bėra nuk arriti tė kryente dy punė me rėndėsi qė kishim planifikuar: “Historiku i medreseve tė Shkodrės” dhe “Xhamitė e Shkodrės”. Libri pėr Hafiz Ulqinakun doli nė qarkullim falė pėrkujdesjes sė Logos-it, madje doli njė botim luksoz, edhe mė i mirė seē e kishim pritur ne. Nuk e di a do tė kemi forcat e duhura pėr tė kryer dy botimet tjera qė i kishim nė plan, pėr medresetė dhe xhamitė e Shkodrės. Pėrmes kėtyre veprave ne synonim tė tregonim traditat e shquara kulturore tė Shkodrės pėr t’i treguar tė gjithėve dhe sidomos tė rinjve se, nė Shkodėr kanė jetuar dhe punuar dijetarė tė shquar, se kėtu kanė jetuar dhe punuar personalitete tė kulturės shqiptare, se ato kanė punuar dhe madje kanė shkrirė tė gjithė jetėn nė dobi tė fesė, tė atdheut, tė kulturės dhe tė shkencės shqiptare, tė edukimit dhe tė arsimimit tė breznive tė reja. Jo mė kot nė kėto treva ka njė trashėgimi tė shquar, sepse kjo ka pasur rrėnjė tė shėndosha tė ushqyera me mundin, djersėn, diturinė dhe gjakun e kėtij populli. Askush sot nuk mund t’i cėnojė apo t’i shkulė kėto. Dhe nė kėtė drejtim Faik Luli dha njė kontribut tė shquar si rrallėkush.
* Itali, Gusht 2005

Elton Ndrecaj-shkodrani i famshem ne boten e modes Elton Ndrecaj mes famės dhe krenarisė

NGA GENTIAN MINGA

Gjithēka filloi kur, si pjesa mė e madhe e tė rinjve tė asaj kohe, Eltoni vendos tė emigrojė nė Itali nė kėrkim tė njė jete mė tė mirė… Dhe nė fakt, nuk i shkoi aspak keq djalit nga Shkodra, i cili pėrtej Adriatikut nuk do tė gjente vetėm njė jetė mė tė mirė, por suksesin dhe famėn.
Sapo tė hynte nė botėn e modės, do tė sfilonte pėr stilistėt mė tė njohur nė Itali, ku veēojmė Dolce&Gabanėn dhe Calvin Klein. “Bota e modės ka qenė e mrekullueshme! Hyra nė kėtė ambient me tė dyja kėmbėt: Punoja si model, kurse nga ana tjetėr, krijova lidhje tė rėndėsishme me njėrėz me potencė nė fusha tė ndryshme. Ajo e modelit, ishte njė punė qė mė pėlqente jashtė mase, ndaj ato kohė i kujtoj me nostalgji” - shprehet Ndrecaj. Po atėherė, ēfarė e bėri shkodranin tė shkėputej nga moda kur ndihej mirė me tė?! “Kisha projekte mė ambicioze brenda vetes, dhe puna si model mė hapi dyert pėr tė realizuar ėndrrėn time mė tė madhe: Hollivudin” - thekson Eltoni… Ai e nis suksesin nė kinematografi, fillimisht nė Itali ku interpreton pėrkrah emrave tė njohur tė kinemasė italiane si: Brigid Nilsen, Valentina Persia apo Natalia Estrada. Punėn si aktor ai e eksporton nė Amerikė, ku deri tani ka realizuar disa filma. Projekti mė i fundit i Ndrecajt, ėshtė filmi “Last Wish”, me skenarist kunatin e tij, Leom. Janė firmosur kontratat me investitorėt e filmit, qė janė sponsora kalifornianė dhe buxheti i ka arritur nė rreth 3,5 milion dollarė. Gjithashtu, pritet qė Eltoni tė interpretojė pėrkrah Sharon Stoun dhe Robert de Niros, dy emrave Gjigant tė kinematografisė botėrore…
Sa e ndieni afėr apo larg veten tuaj nga Shqipėria dhe sa tė afėrt apo tė largėt ndiheni me vendin ku jetoni?
- Tė pėrcaktoj gjeografikisht largėsinė me Shqipėrinė, ėshtė e thjeshtė… Jam disa mijėra kilometra ose orė fluturimi larg. Gjithsesi, nuk e ndiej shumė kėtė largėsi, sepse kam komunikime tė vazhdueshme me fansat, gazetarėt dhe rrjetin e shqiptarėve qė jetojnė nė Amerikė apo kudo tjetėr nėpėr Botė. Kjo mė bėn tė kujtohem gjithnjė pėr Shqipėrinė! Kurse nė Amerikė, Kaliforni apo Los Anxheles ndihem pjesė e njė marrėveshjeje: Jam i huaj, por s’ndihem i tillė, sepse ēdo ditė njoh miq dhe njerėz tė rinjė… Lidhjet me ta forcohen gjithmonė e mė shumė dhe me tėrė kėto njohje dhe njerėz tė ngrohtė, mė duket sikur Los Anxhelesi ėshtė njė qytet i Shqipėrisė.

Kontakti me Shqipėrinė: I qėndrueshėm apo pėr t’u harruar?
- Shpresoj qė do tė jetė i qėndrueshėm! Kėtė do t‘ia kėrkojė gjithnjė vetes. Njeriu kurrė nuk duhet tė harrojė se nga vjen. Nėse harron tė shkuarėn, nuk vlen as pėr tė ardhmen! Ky ėshtė njė parim tė cilin ia kam ushqyer vetes, edhe pėr faktin se ishte Shqipėria ajo qė mė ngjalli etjet e para, qė mė mbrujti ėndrrat. Aty nė fund tė fundit, rrita edhe shtatin, u edukova dhe u arsimova. Kulturėn qė kam marrė nė vendin tim, as e kam harruar dhe as e kam ndryshuar. Kushedi!... Mbase vetėm e kam zgjeruar mė tepėr, fal vėzhgimit dhe njohjes sė kulturave tė ndryshme tė Botės.

Cila ėshtė gjėja qė nuk keni mundur ta gjeni atje, por qė nuk e keni pasur kurrė as nė Shqipėri?
- Ka shumė gjėra, tė cilat lidhen direkt me fakte dhe karaktere. Njeriu ėndėrron dhe pretendon shumė, kėrkesat e tij shkojnė pėrherė nė rritje... Sa mė shumė e njeh jetėn, aq mė tepėr kėrkon prej saj! Ky ėshtė parimi i ēdokujt qė dėshiron tė pėrparojė nė jetė. Ėshtė e vėshtirė tė gjesh nėse diēka tė mungon. Ėshtė mė e vėshtirė akoma ta kėrkosh dhe gati e pamundur ta gjesh kur e di se kurrė nuk do tė arrish ta kesh… Gjithnjė njeriut i mungon diēka, nuk ndihet kurrė plotėsisht i realizuar! Sado qė tė pėrparojė, sado qė tė njohė… Personalisht, ende s’kam arritur ta gjejė se ēfarė mė mungon nė momente tė caktuara. Kur kam qenė nė Shqipėri mė kanė munguar shumė gjėra, pėr kėtė arsye kam qenė gjithnjė nė kėrkim. E njėjta gjė ndodh edhe kėtu: Jam ende nė kėrkim!

Cila ėshtė ajo gjė qė nuk e keni pasur nė Shqipėri, por atje e keni gjetur?
- Nėse do tė mė duhej tė kėrkoja tek vetja atė gjė qė mė ka munguar, jam i sigurt se do tė kishte qenė diēka qė ka lidhje me tė tjerė persona. Nėse kalojmė nė anėn profesionale tė gjėrave, mund tė them se larg vendit tim kam zbuluar aftėsi dhe pasione tė reja, tė cilat nuk i njihja mė parė. Dikur nė Shkodrėn time, as qė e mendoja se nė njė tė ardhme do tė isha nė gjendje tė realizoja njė pjesė tė mirė tė ėndrrave dhe projekteve ambicioze qė kam pasur… Po ja qė nė fakt, gjėrat shkuan mirė dhe tani po punoj qė t‘i perfeksionojė edhe mė arritjet e mia! Talenti lind me njeriun, kjo ėshtė e ditur tashmė! Ndoshta nė Shqipėri mė ka munguar mundėsia. Mundėsia pėr tė mbėrritur aty ku jam sot.

Do tė merreshit me kinema dhe sfilata, po tė jetonit ende nė Shqipėri?
- Arti jeton tek artisti gjithė jetės, pavarėsisht vendit ku ai ekziston! Ėshtė diēka qė ka tė bėjė me pasionin e njeriut, me talentin dhe mėnyrėn se si i pėrkushtohet ai artit. Sigurisht qė edhe nė Shqipėri do t‘i isha pėrkushtuar artit tė kinemasė dhe sfilatave, sepse kjo ka qenė gjithnjė ėndrra ime. Natyrshėm e kam tė pamundur tė pėrcaktojė njė tė kaluar apo njė tė ardhme timen nė Shqipėri, nė lidhje me artin. Jeta tė ēon nėpėr disa rrugė me tė cilat duhet tė pajtohesh. Nė kėtė mėnyrė, do tė kesh mundėsinė tė dish ēfarė mund tė bėsh me veten, kush ke qenė, kush je dhe kush dėshiron tė jesh. Ėshtė njė sfidė qė ka lidhje vetėm me personalitetin e njeriut, jo me vendin ku ai ndodhet. Ne tė kaluarėn dhe tė ardhmen tonė e quajmė rėndom fat, nė njė kohė qė jeta na provon tė kundėrtėn: Ka shumė gjėra qė duhet t‘i bashkėrendosh pėr tė ndėrtuar jetėn tėnde dhe pėr ta quajtur veten me fat ose jo. Mendimet dhe paragjykimet, vendosmėria dhe pėrsosmėria, talenti dhe pasioni, vullneti dhe lidhjet shoqėrore janė vendimtare nė jetėt tona. Mbase nė Shqipėri, nė ambientin ku do tė isha rritur, me siguri nuk do tė kisha arritur kurrė kėtu ku jam sot.
Cili ėshtė gjykimi yt pėr karrierėn tėnde tė deritanishme, publikun shqiptar dhe atė tė huaj?
- Tė gjykosh karrierėn s’mund tė them se ėshtė njė sfidė. Asnjėherė nuk do tė arrij tė nxjerrė pėrfundime tė plota pėr kėtė pjesė tė jetės sime. E kam tė vėshtirė tė paragjykojė tė ardhmen, megjithatė, po punoj shumė dhe shpresoj qė tė arrijė lartėsi tė reja… Kėshtu, do tė kem mundėsinė tė ngrihem mė lart edhe nė sytė e publikut shqiptar, i cili dita-ditės po i vlerėson pėrpjekjet e mia. Me publikun e huaj, ndodh e njėjta gjė. Kjo sepse tė gjithė sot kanė dėshirė tė shohin fytyra tė reja nė faqet e gazetave, revistave apo ekraneve televizive…

Publiku... Si ėshtė ai ku ti jeton krahasuar me tė kėtushmin?
- Parimi i publikut ėshtė i njėjti, kudo qė tė jesh: Ai thotė Bėhu interesant pėr syrin tim, ndėrsa unė do tė tė vėzhgoj me vėmendje! Mendoj se si atje nė Shqipėri, si kėtu nė Amerikė gjithēka varet nga interesimi qė ngjall te publiku. Gjithēka varet nga ajo ēfarė i ofron atij! Gjithnjė pėrpiqem tė gjejė mundėsi tė reja dhe tė jem sa mė dinjitoz… Paraqitjet e mia nė ekran po lenė pėrshtypje tė mira gjithandej. Kjo mė kėnaq, por nga ana tjetėr mė bėn tė kėrkojė mė tepėr nga vetja. Mė nxit tė gjejė sa mė shumė tė reja interesante nė personalitetin dhe temperamentin tim artistik, detaje tė cilat mund t‘ia dhurojė pastaj publikut shqiptar dhe atij tė huaj.

Cili ėshtė roli (luajtur prej jush) qė e keni mė pėr zemėr dhe qė ju lidh mė shumė me Shqipėrinė?
- Tė kėrkosh dhe tė gjesh se cilat prej roleve i pėrshtaten mė shumė jetės shqiptare, ėshtė paksa e vėshtirė. Filmi ku kam interpretuar, “The Gun” ėshtė mė i pėrshtatshmi pėr kėtė temė... Aty luaj rolin e njė keqbėrėsi, i cili nė fund ndahet nga kjo jetė nė rrethana jo fort njerėzore. Mbase ėshtė momenti t`i kėrkojė rinisė shqiptare qė tė gjejė mėnyra tė tjera argėtimi. Jeta ėshtė tepėr e bukur dhe nėse di tė kėrkosh mund t`i gjesh kėnaqėsitė qė tė fal.

Cili ėshtė tipari pozitiv mė i spikatur i shqiptarėve dhe cili ėshtė ai tipar apo mentalitet, nga i cili duhet hequr dorė?
- Mendoj se tipari mė pozitiv ėshtė shpirtbardhėsia dhe mikpritja, gjė tė cilėn nuk arrin ta gjesh thuajse nė asnjė vend tjetėr tė Botės. Tė paktėn jo nė vendet qė kam pasur rastin tė vizitojė! Mendoj se duhet hequr dorė nga disa mentalitete tė cilat e largojnė popullin tonė nga kultura botėrore dhe e zgjerojnė hendekun mes nesh dhe vendeve tė tjera tė qytetėruara dhe tė zhvilluara.

Cili ėshtė projekti qė keni aktualisht nė dorė dhe qė po pėrpiqeni me ēdo kusht ta realizoni aty ku jetoni dhe punoni?
- Njėri nga projektet mė tė rėndėsishme dhe qė pres tė jap fryte, ėshtė “LAST WISH” (Amaneti i fundit). Aty kam njė rol tepėr tė rėndėsishėm, ndaj po kujdesem personalisht pėr pjesėn time nė kėtė project. Interpretoj tė dashurin e protagonistes! Nga ana tjetėr, vazhdon tė punohet mbi pėrzgjedhjen e aktorėve tė njė filmi ku pėr rolin kryesor ėshtė marrė fjala e divės sė Hollivudit, Sharon Stoun. Pres gjithashtu qė nė fillim tė pranverės 2006 tė fillojnė xhirimet e filmit “Grief” ku interpretoj rolin e njė mafiozi italian pėrkrah aktorėve tė mirėnjohur Robert De Niro, Xho Mantenja dhe Rej Liota. Producent ekzekutiv nė kėtė film ėshtė miku im, Romeo Antonio.

A do ta sillni kėtė projekt edhe nė Shqipėri?
- Bėn pjesė nė planet e mia mė tė afėrta! Do tė isha i lumtur nėse populli shqiptar do tė krenohej me mua, sikurse ndodh tė krenohet me shumė shqiptarė tė suksesshėm nėpėr Botė.

Frederik Ndoci - Rikthimi i rebelit


nga Neritan Kraja



"Katerina” ėshtė dopio disku debutues amerikan pėr Ndocin, njė kėngėtar italo-shqiptar, i njohur nė formimin e tij si artist nga fansėt e muzikės sė Frederik Ndocit.
Nuk janė vetėm dėgjuesit e ekspozuar nė tėrėsinė e spektrit tė sė ardhmes sė tij pėr tė qenė nė rangun e zėrave legjendarė (bariton, tenor, kundėrtenor), por Ndoci i fton dėgjuesit e kėngėve tė tij, tė kėndojnė nė anglisht, spanjisht, italisht, greqisht, frėngjisht dhe shqip gjithashtu. Mbėshtetur nga njė akustikė dhe panoramė tingulli sintetik, qė pėrfshin njė grup yjesh ndėrkombėtarė tė muzikės dhe disa nga efektet mė tė mira zanore tė ambientit tė padėgjuara mė parė nė ndonjė regjistrim popullor, Ndoci rrėshqet lehtėsisht pėrmes njė peizazhi dėgjimor, qė lėviz nė mėnyrė konstante.
*(Kjo ėshtė njė pjesė e tekstit qė shoqėron prezantimin e diskut tė ri tė Frederik Ndocit nė sitin target=_blank>www.laMusica.com, njė ndėr sitet mė tė njohur tė muzikės.)
Frederik, prej vitesh jeni vendosur nė Amerikė dhe keni ndėrtuar jetėn tuaj atje. Para pak kohėsh keni realizuar albumin tuaj tė ri me kėngė. Ēfarė pėrfaqėson ky album pėr karrierėn tuaj?
Ka qenė maji i vitit 1996, kur vendosa tė largohem nga kontinenti plak i Europės. Arsyeja ishte objektive dhe subjektive. Nuk e di nėse keni informacion pėr karrierėn time para “96”-tės, por unė debutoja nėpėr skenat e ndryshme tė Europės, me grupet: “Rose Rosse”, pastaj me grupin “Pagina d’Album” e mė vonė do tė bėhesha ortak ose bashkėpronar i grupit pėr gati dy vjet. Kėtu fillon edhe karriera dhe regjistrimi i CD-ve si “Federico e Pagina d’Album” me titull “Di tutto di piu”. Kuptohet, mė shumė ishin kėngė italisht dhe spanjisht. Gjatė kėsaj kohe ishte e ndaluar pėr mua qė tė tregoja kombėsinė, pra njė shkatėrrim shpirtėror i pakrahasueshėm pėr artistin. Por nevoja pėr tė mbijetuar justifikonte vuajtjen. Pas pak kohėsh erdhi edhe albumi i dytė “Sono Gitano” (Jam rrom, domethėnė pa atdhe). Disku u prit mirė, por nė tė njėjtėn kohė filluan edhe rebelimet e mia. Bashkėpunėtorėt po mė preknin tė ardhurat, domethėnė po tregonin se ndershmėria nga ana e tyre ishte tjetėr planet. Kjo ishte edhe arsyeja qė unė hapa gjyq ndaj tyre dhe karriera ime do tė vazhdonte me njė grup tė ri, “Les Bon-Bon”. Grupi pėrmbante elemente nga e gjithė Europa. Ėshtė pikėrisht grupi me tė cilin kam ardhur nė Shqipėri nė vitin 1995 dhe kam dhėnė disa shfaqje. Gjatė kohės sė qėndrimit nė Itali, pothuajse tė gjithė radiot dhe televizionet jepnin kėngė dhe video nga albumet e mia. Isha rritur mjaft dhe pėr kėtė mund tė dėshmojnė tė gjithė bashkatdhetarėt e mi nė Itali, Spanjė, Gjermani, Zvicėr, e tė tjerė. Gjatė kėsaj periudhe isha mjaft i kėrkuar dhe i mirėpaguar. Bėja rreth 26 koncerte nė muaj dhe kjo ishte njė mesatare mjaft dėrrmuese duke pasur parasysh edhe lėvizjet gjeografike tė koncerteve dhe orėt qė shpenzoheshin pėr udhėtim dhe shfaqje. Mendoni, duhej gjetur koha edhe pėr intervista nė radio apo televizione. Kisha njė skuadėr pas, pėrveē orkestrės dhe ekipit plotėsues tė prapavijės dhe tė gjithė kėta paguheshin. Njė ditė erdhi koha qė metastazat e sėmundjes qė mė zinte frymėn (mohimi i origjinės) tė mė pushtonin tė gjithin dhe nė njė emision televiziv deklarova se jam shqiptar. Pėr tė mos u futur mė nė detaje kjo ishte edhe arsyeja qė udhėtimi drejt Amerikės ishte njė shpresė e re dhe domosdoshmėri pėr jetėn time. Kthimi nė atdhe ishte pothuajse i paimagjinueshėm, pasi viti 1995 ishte plot me tė papritura edhe pėr atdheun. Kujtoni piramidat dhe klubet. Njerėzit e justifikonin me bollėkun e madh qė solli demokracia. Unė, pėrveē simpatisė sė njerėzve, nuk gėzoja asgjė tjetėr. Shtėpia ishte grabitur me forcė, vendi i punės (Teatri “Migjeni”) nuk siguronte punonjėsit me rroga. Si mund tė imagjinoja njė kthim kur bashkėpunėtori im, Ardit Gjebrea, mė thoshte: “Frederik, unė nuk mund tė qėndroj dot nė Itali, kėtu janė hipokritėt nė pėrmasa dinosaurėsh dhe sigurisht, tė gjesh vetveten nė jug tė Italisė ishte dhe mbetet njė pamundėsi gjeometrike, pavarėsisht nga fuqia e talentit”. Njė arsye mjaft e fortė ishte edhe oferta e njė kishe kristiane ‘South California’ (Cristian heritage College& Shadow Mountain Church) pėr tė regjistruar njė CD “Fredrik and friends”, me titull “The good news of love” nė anglisht, me kėngė tė reja kristiane. CD-ja u realizua, por ėndrrat mbetėn disi tė venitura dhe tė shkelura nga njerėzit qė mė rrethonin. U gjenda i tradhėtuar nė vitin 1997 dhe fenomeni i familjes shqiptare nė liri absolute jep shkas pėr dekompozim tė menjėhershėm. Njerėzit e formuar me njė skepticizėm moral tė dobėt bėhen pre e naivitetit dhe sulmeve tė tė papriturave tė jetės dhe besojnė njė tė ardhme abstrakte dhe njė jetėgjatėsie pa limit. (Kjo do tė ishte pėrsa i pėrket fenomenit ish-familje me baza morale tė “Njeriut tė ri”, gjė qė ėshtė flluskė sapuni para tė mbijetuarit nė kapitalizėm).
Interesante janė detajet nga jeta dhe peripecitė tuaja artistike. Por le tė kthehemi tek albumi i ri pėr disa detaje mė shumė? Sa kėngė pėrmban albumi? Ēfarė natyre kanė kėngėt? Ju jeni kantautor i tyre, apo kėngėt vijnė si produkt i bashkėpunimeve tė tjera artistike?
Realizimi i albumit tė ri ka dashur pothuajse 1000 ditė punė nga kompanitė “Gipsy Eagles” dhe “Blue November”. Punė intensive nė gjetjen e materialeve, nė regjistrimin, orkestrimin, miksimin e tyre dhe finalizimin e tyre. Kėngėt janė tė zhanreve tė ndryshme, romanca, balada, rok klasik, disko dens etj. Janė 17 kėngė nė gjashtė e gjysmė gjuhe anglisht, spanjisht, italisht, frėngjisht, nė dialektin napolitan, njė kėngė e muzikės sė lehtė greke dhe njė kėngė baladė nė shqip. Kėngėt janė krijuar nga kompozitorė tė ndryshėm nga Bota dhe disa janė kėngė ‘Revival’, ndėrsa gjashtė kėngė janė marrė nga kompozimet e mia, sidomos nga krijimet e mia tė adoleshencės). Instrumentistėt qė luajtėn nė kėtė CD janė nga mė tė famshmit. Ndėrsa inxhinierėt ndėr mė tė njohurit. Fati e solli qė bashkėpunimi me George Gesner (producent) tė ishte i pėrmasave tė pėrbotshme, kėshtu qė jehona e suksesit me siguri do tė arrijnė edhe te ju. Pėr suksesin e albumit ėshtė ende herėt, por promovimi i tij ishte mjaft domethėnės dhe premtues. Morėn pjesė artistė VIP-a tė inkuadruar nė Manhattan si dhe tė ftuar nga Shqipėria. Ndėrsa suksesi mund tė vlerėsohet edhe nga shkrimet qė janė nė qarkullim sot, pėr shembull: http:/LaMusica.com, ose nė “manhattan today”, ”Iliria”, “Bota sot”, etj.
E ndiqni muzikėn e lehtė shqiptare qė prodhohet nė Shqipėri? Cilat janė dukuritė qė e shoqėrojnė atė sipas gjykimit tuaj? Ku ndryshon ajo nga muzika qė prodhojnė kompozitorėt apo kantautorėt shqiptarė, por qė jetojnė jashtė kufinjve?
Muzikėn e lehtė shqiptare nė tė vėrtetė e kam ndjekur me interes, por jo intensivisht. Mendoj se ndikimi i huaj dhe zhvendosja e vėmendjes pėr tė krijuar diēka tė re ka qenė pre e rutinės dhe e largimit nga e bukura. Kuptohet se plagjatura nė muzikė ngandonjėherė ėshtė e paevitueshme, por jo qėllim nė vetvete. Kur njė krijim pėlqėhet nga masa e gjerė aty pėr aty, tė shumtėn e rasteve i ka ngjarė flakės sė kashtės dhe mbijetesa e materialit ka qenė qesharake. Nė kohėn tonė (nė asnjė mėnyrė idealizim) censura ka bėrė edhe njė parapėrgatitje cilėsore, gjė qė rriste edhe pėrgjegjėsinė. Ndėrsa sot, emrat, paratė bėjnė gjithēka. Aftėsia sot ėshtė asgjė para shtėllungės sė parave. Vėrtet paratė qė mora unė nga Shqipėria ishin tė papėrfillshme, ndėrsa suksesi mendoj se ėshtė i pavdekshėm. Si mund tė priten ndryshe debutuesit tanė nė festivalet e ndryshme ndėrkombėtare ku i jepet pėrparėsi ngjashmėrisė sė stadit, formės dhe kohės sė kėngėve dhe jo nevojės qė krijuesit tė krijojnė diēka qė pėrfaqėson tonet dhe bulėzat tona muzikore, qoftė edhe tė frymėzuara nga folklori ynė? Pse duhet t’i tregojmė Europės qė ne dijmė tė bėjmė rep, tekno, hip-hop nė stilin zezak, kur Bota ka njė interes pėr intonacionet e harruara kombėtare? Ne jemi ndėr kombet mė tė vjetėr tė Europės dhe me muzikėn qė bėjmė, nuk po arrijmė tė dėshmojmė pikėrisht kėtė. Krijimet e Ēesk Zadejės, Tonin Harapit, Nikolla Zoraqit, Tish Daisė, Avni Mulės, Simon Gjonit, Ferdinand Dedės, Kujtim Laros, Aleksandėr Peēit, Limoz Dizdarit, Zef Ēobės, Ardit Gjebresė etj., muzika e tyre ėshtė pikėrisht e pavdekshme se mban atė qė ėshtė e jona, domethėnė bulėza kombėtare tė folklorit tonė. Nuk them qė muzika e lehtė tė jetė komplet e mbėshtetur nė folk, por gjithsesi jo e mbėshtetur nė folklorin “south afrikan”. Nė pėrgjithėsi krijuesit shqiptarė janė zhvilluar nė pėrmasa gjeometrike me krijuesit jashtė kufijve tė Shqipėrisė. Arsyeja objektive qė nuk jemi nė kontakt tė vazhdueshėm me lėvizjet e jetės artistike tė zhvilluar nė vendin tonė (Shqipėri), ka tė bėjė me faktin qė artisti dhe krijuesi nė mėrgim mbeten me vizionin konservator dhe pothuajse tė prapambetur me krijuesin vendas (po ta quajmė kėshtu).
A ka pasur ndonjė moment nė jetėn tuaj kur keni menduar se e gjithė sakrifica pėr tė ndėrtuar njė karrierė artistike jashtė atdheut ka kapėrcyer forcat tuaja dhe se duhej tė hiqnit dorė?
Shumė herė artisti ka zhgėnjime, kuptohet shumė mė tepėr se njeriu i thjeshtė. Artisti vdes disa herė, bile shumė herė jo vetėm nė Botė, por edhe brenda jetės sė tij artistike. Kur kalon nga njė lagje nė njė tjetėr ndeshesh me njė kulturė tė re. Mendo tė kalosh kontinente, se me ēfarė fenomenesh gjendesh! Mundėsia e realizimit ėshtė njė kategori filozofike e re nė kapitalizėm. Kapitalizmi nuk tė pret ty si kompozitor apo si artist. Pėr kapitalizmin, njė i ri i sapoardhur ėshtė njė plan mishi pėr ta grirė, nėse ai nuk di tė mbijetojė. Kėshtu, meqė unė nuk shkova si kontigjent artistėsh i dėrguar nga shteti im me dieta pėr tė studiuar jashtė, por dola si refugjat, mė priti i njėjti fat si gjithė refugjatėt e tjerė. Pa ēka se fati mė ndihmoi qė tė futesha disi nė jetėn artistike dhe falė bagazhit dhe punės intensive u ndodha nė radhėt e artistėve qė dikur pėr ne ishin tė paarritshėm.
Sa jeni integruar nė jetėn amerikane dhe sa ju mungon atdheu juaj?
Pyetja mė absurde ėshtė se “sa ju ka munguar atdheu”.
Nė kohė vuajtjesh (pėrfshirė kėtu tėrė jetėn e mėrgimtarit) mungesa e atdheut kthehet nė brengė dhe burim i pėrmasave galaktike. Fenomen qė pėrfshihet nė tėrė krijimtarinė botėrore. Kėngėt dhe krijimet mė tė bukura janė tema e vendlindjes. Kėtu nuk kam parasysh vetėm Rilindasit tanė, por kompozitorėt dhe krijuesit e gjithė Botės.
Kėshtu qė edhe tek unė do ta shikoni qė pothuajse nė tė gjitha kėngėt e albumit tė ri gjendet tema e mungesės sė atdheut. Tek “The crying field” (Fusha e lotėve), me motive nga Dibra dhe Vlora, “Glass heart” (Zemra e kristaltė) qė ėshtė e regjistruar edhe nė spanjisht “Corason de cristal”, “All the love in the World” (Gjithė dashuritė e Botės”, “Zonja Shkodėr”, “Caterina” “Piano on a moon”, “Falling in love again”, (Tė dashurosh nga e para edhe njė herė) ”La danza”, “Peshkatari i perlave”, “Return to me (kthehu tek unė), “Anche senza di te” (Edhe pa ty vazhdoj), “El dichioso soy yo”, (Sa me fat qė tė kam ty), pėrshkohen nga njė ndjenjė mjaft e dukshme e nostalgjisė pėr atdheun. Me siguri qė nė tė ardhmen do tė shkojė duke u rritur dhe krijimet e reja do tė jenė deri ndoshta monotone pėr njerėzit qė ėndėrrojnė tė ikin qė atje. Nuk ėshtė kėnaqėsi emigrimi nė jetėn e njė kombi, por disa herė ėshtė domosdoshmėri dhe kjo arrihet nė bazė tė instiktit dhe aftėsive tė personit. Meqenėse qė nė moshė tė vogėl kemi ndierė mungesėn e pranisė sė prindėrve (turnet e gjata tė punės), pastaj jeta si konviktorė, tė gjitha kėto kanė ndikuar qė tė forcohet karakteri dhe personaliteti nė kushte dhe rrethana tė ndryshme.
Sa ka ndikuar stacionimi juaj nė Amerikė nė frymėzimin tuaj artistik?
Tė thuash fjalėn tėnde nga Amerika ėshtė pak mė e lehtė se tė thuash fjalėn tėnde nga ēdo shtet tjetėr i Europės. Pasi Amerika ėshtė krijuar me refugjatė dhe kombėsi tė ndryshme. Konkurrenca kėtu ėshtė e pa limit, por jo qė tė tė frenojė dhe tė mos lejojė qė tė ecėsh pėrpara nėse ke pak brumė.
Le t’i kujtojmė pak lexuesve tanė pėr kohėn kur ju sė pari u shfaqėt nė ekranin shqiptar. Atėherė djalosh i ri, sė bashku me njė grup djemsh tė talentuar, tė cilėt dolėn nė skenė me emrin “Na bashkoi kėnga popullore”. Tė gjithė studentė tė arteve. Pastaj pjesėmarrja nė kinema e mė tej konkurrime dhe vlerėsime si solist. Ēfarė momentesh mund tė rikujtoni nga ajo kohė? Pėr cilat emocione tė provuara ndieni akoma nostalgji?
Jeta ime artistike ka filluar qė nė moshė tė mitur. Ishte fat qė festivalet kombėtare pėr fėmijė zhvilloheshin nė Shkodėr nė qytetin tim tė lindjes. Kėngėt dhe ēmimet kanė qenė tė pėrhershme. Pastaj mė vonė nė shkollėn e muzikės “Prenkė Jakova”, nė aktivitete tė ndryshme deri nė Orkestrėn Simfonike tė Shkodrės (si oboist) tė drejtuar nga dirigjenti Ermir Krantja. Fakulteti i Dramės nė vitin 1978 dhe oferta me grupin “Na bashkoi kėnga popullore”, aktivitetet dhe turnetė me kėtė grup, kėngėt solo dhe duetet me kėngėtarėt Valdete Hoxha, Zeliha Sina, Irma Libohova, Agim Duro, mė pas inkuadrimi me Estradėn e Tiranės, edhe kėto janė mbresa tė pashlyeshme deri nė dėbimin nga grupi (dėnimi nė vitin 1982).
Pastaj vjen mbarimi i fakultetit dhe emėrimi nė Estradėn e Shkodrės si aktor. Kinoprovat dhe aktivizimi nė filma tė ndryshėm, si “Nė ēdo stinė”, “Dasma e shtyrė”, “Fundi i njė gjakmarrje”,”Flutura nė kabinėn time”, “Kur hapen dyert e jetės”, “Edhe ashtu, edhe kėshtu”. Pjesėmarrja nė festivalet e Radios dhe tė Televizionit si dhe festivalet e Pranverės ishin tė shumtė. Do tė duheshin orė dhe ditė tė tėra qė tė tregoja detaje se cili ishtė mė i bukur dhe mė interesant se tjetri.
Po tė mė jepet mundėsia nė tė ardhmen, krahas albumeve, pse jo edhe inkuadrimi dhe sipėrmarrja nė njė film nuk do tė ishte njė ėndėrr e parealizueshme.
Nė Amerikė dihet se ka njė bashkėsi shqiptarėsh, tė cilėt pėrpiqen tė mbajnė gjallė identitetin, traditat, komunikimin ndėrmjet emigrantėve tė tė gjitha kohėve. Cila ėshtė lidhja juaj me kėtė bashkėsi?
Kėtu janė breza shqiptarėsh (pėr nga largimi), nga mė tė ndryshmit. Kuptohet, artisti e ka mundėsinė qė t’i takojė pothuajse tė gjithė, pasi puna e ime ka qenė dhe mbetet impenjuese pėr shqiptarėt kėtu nė kurbet. Ndihmesė japin gjithashtu edhe artistėt e tjerė shqiptarė. Bashkėpunimi me to pėr mua ka qenė mjaft i suksesshėm dhe pa hezitim, pavarėsisht qė shumica e jonė ėshtė e pėrēarė dhe njė dashuri hipokrite shoqėron nė tė shumtėn e rasteve. Shumė herė ndodh tė ketė zėnka dhe mėri mes nesh. Unė po flas nė vetėn e parė nė numrin njėjės, por unė vetė personalisht nuk kam tė tilla. Mungesa e njė vatre kulture e bėn shumė tė vėshtirė mbijetesėn e artistit. Kėtu institucionet fetare janė nga mė luksozet pėrsa i pėrket krahasimit me kombet e tjerė, ndėrsa po tė kesh ndonjė takim me ndonjė artist, shkrimtar apo aktor, duhet tė lesh takim nė ndonjė piceri apo restorant, pasi vetėm ne shqiptarėt nuk kemi ndėrtesė apo sallė kulture. Tė gjithė kombet e tjerė i kanė. Shqiptarėt e vjetėr nuk e kuptojnė domosdoshmėrinė e kėsaj dhe tė rinjtė nuk i kanė mundėsitė pėr tė investuar pėr kėtė. Kėshtu qė artistėt mbeten pa strehėn e tyre. Kėshtu qė edhe populli mėrgimtar do tė marrė art, kėnaqėsi nga ne tė pastrehėt.
Besojmė se lexuesit tanė kėrkojnė tė dinė diēka mė tepėr lidhur me jetėn tuaj private. Diēka mė shumė pėr familjen tuaj...
Jam i martuar dhe i lumtur me Aidėn, shqiptare nga (Korēa-Borshi-Durrėsi). Fatmirėsisht kėndon mjaft bukur dhe nė CD-nė e re, herė pas here do tė dėgjoni zėrin e saj nė motivet burimore tė kėngėve tė reja, tė krijuara nga unė.
Cilat janė ndryshimet qė ka pėsuar Frederik Ndoci gjatė kėtyre viteve larg Shqipėrisė? Nė karakterin dhe personalitetin e tij? I ndihmon emigrimi njerėzit qė tė “rriten”, apo tė ndryshojnė?
Artisti pėrveē pjekurisė fiziologjike ka edhe njė pjekuri artistike tė paevitueshme (gjithnjė nėse ėshtė kėrkues dhe nuk rresht sė studiuari). Sa mė shumė kohė kalon, aq mė i vogėl tė duket vetja dhe aq mė shumė shtohet pėrgjegjėsia pėr tė krijuar. Artisti nuk ka kohė tė korrigjojė tė kaluarėn, ai nėse nuk di se pėrmes asaj qė arriti dhe atyre qė e presin ėshtė njė kėnetė e tėrė. Ai duhet tė bėjė qė kjo kėnetė tė thahet dhe tė lartėsohet, duke mos i vlerėsuar vetė veprat e tij, por duke lėnė qė tė tjerėt tė flasin pėr ato. Emigrimi ėshtė pengesė serioze e zhvillimit tė tij, nga pika ku ėshtė nisur, ai duhet tė pėrshtatet me kushtet e reja dhe nė bazė tė kushteve, dijes dhe studimit tė sė resė, mund tė arrijė diēka. Ka raste qė edhe referimet dhe miqtė janė mė tė fuqishėm se aftėsia, por fatkeqėsisht unė nuk kam pasur tė tillė asnjėherė nė jetėn time, pėrveē Ardit Gjebresė, i cili me rrethin dhe dashamirėsinė e tij bėri qė tė rihabilitohesha dhe tė kthehesha sėrish nė skenė nė vitin 1986.