Forumi Horizont Gjithsej 6 faqe: « 1 2 3 [4] 5 6 »
Trego 280 mesazhet nė njė faqe tė vetme

Forumi Horizont (http://www.forumihorizont.com/index.php3)
- Tema Shoqerore (http://www.forumihorizont.com/forumdisplay.php3?forumid=313)
-- Islamizmi. Nje fatkeqesi kombetare e shqiptareve?? (http://www.forumihorizont.com/showthread.php3?threadid=2848)


Postuar nga AIR-FORCE-ONE datė 23 Mars 2004 - 02:03:

italisht jane pikat ose presjet ndryshe gosaCameria?????????????

Pastaj ti din spanjisht ,edhe italishtja i soj eshte kaq se dike ti mi dreq????????


Postuar nga gosacameria datė 23 Mars 2004 - 18:44:

Citim:
Po citoj ato qė tha AIR-FORCE-ONE
italisht jane pikat ose presjet ndryshe gosaCameria?????????????

Pastaj ti din spanjisht ,edhe italishtja i soj eshte kaq se dike ti mi dreq????????



NADA


Postuar nga Subaqueo datė 24 Mars 2004 - 01:08:

Unhappy .....................

As islamizmi .As kristjanismi . As budizmi ose shume fe te tjera nuk mund te jene Fatkeqesi per nje komb,..Fatkeqesia e jone jane ata qe i interpretojne keto si mbas interesit ose si mbas mentalitetit te kufizuar ose te bindur se vetem ata kane te verteten universale ne dore ........
Edhe ca diskutoni kot per kohen e BABA QEMOS ... shikoni ate qe ndodh sot ne shqiperi ishte dhe esht si nje fush e pa mbjellur duhet me pa se mos e mbjellim te gjith me HITHRA ,,,se mas ca vitesh po ne do jemi qe do korrim ate qe po mbjellim sot...........


Postuar nga justice datė 24 Mars 2004 - 09:30:

i nderuar shkrues, pa dashur te gjykoj opinionin tuaj , me lejoni t'iu bej nje pyetje, A mundet nje shpirt njerezor te pesoje ndryshime nga krijesa kur ajo eshte nje qenie e krijuar Nga Krijuesi?
Nese njeriu gjen nje fe apo nje tjeter eshte vullneti i tij i lire i shkruar perpara krijimit te tij.
nuk besoj se ne si shqiptare nuk futemi ne Europe per arsyen e mazhorances muslimane. Ka interesa politike ,ekonomike qe SHQIPERIA DUHET TE PLOTESOJE, ne jetojme ne harmoni njeri me tjetrin per shkak te tolerances fetare se jemi te gjithe njerez te librave te shenjte e te gjithe besojme ne ate menyren tone ne nje ZOT te Vetem.
Sa per mendimin e gjeniut tone Kadare, nuk mendoj se ai mban akoma ate mendim, mjafton te lexoni artikuj e botur me pas. Ne te kunderten do te kishte ndryshuar emrin e tij.
Ajo cka duhet t'iu them eshte qe se bashku te punojme per te ruajtur ate tolerance e per te plotesuar ato norma qe antaresimi ne kete "perandori te ardhme" te na gjej shqiptare te mirefillte, me traditat tone qe besoj nuk jane me poshte se te te tjereve.


Postuar nga diabolic datė 24 Mars 2004 - 10:31:

100% dakort me subaqueo dhe justice , po shyqyr mor burr i dheut qe dolen dy forumista te hajrit qe po shkruajn sipas realitetit dhe jo sipas interesit. Gjith te mirat Subaqueo dhe Justice nga DIABOLIC A'S


Postuar nga volter datė 24 Mars 2004 - 11:40:

Question

"te gjithe besojme ne ate menyren tone ne nje ZOT te Vetem"
mire, do beje mire te me tregoje, cili eshte Zoti i Vetem.
Paēim djali


Postuar nga studente datė 24 Mars 2004 - 12:20:

Justice

Justice te uroj mirseerdhe dhe eshte e vertete ajo qe thua, por ja qe edhe ne brezi i ri nuk jemi te afte te ndryshojme gje.
Une mendoj se Shqiperia nuk eshte me shume as me pak se vendet qe sapo futen ne Evrope por ne shqiperi ka dicka qe shkon mbrapsht ajo quhet POLITIKE. Nuk i intereson kujt te merret me shqiperine.
Eshte fatkesesi qe shqiperia te renditet e fundit per cdo gje dhe qendron e para nga rendi alfabetik, ne krye te shume shteteve!


Postuar nga sheki datė 24 Mars 2004 - 12:33:

tash u gjet ndokush i cili do tia qelonte problemit

BRAVO STUDENTE

tash u gjet ndokush i cili do tia qelonte problemit sepse pikerisht aty eshte problemi kryesor i shqiperis po shikoni bullgari athua shum para eshte bullgaria por jo mos te them por eshte shum mrapa shqiperie shiqoni tash po fotete ne BE


Postuar nga SUNBELOVED datė 24 Mars 2004 - 12:52:

I nderuar princi i letrave
Besoj qe ti e di qe cdo popull ka nje emer me te cilin ai i Drejtohet Zotit, per ne shqiptaret vete Zoti deshi qe ta therrasim Zot, po si do qe ne ta therrasim Ai ka emrat me te bukur. Eshte Ai ZOT QE KRIJOI NJERIUN , I MESOI LAPSIN E ATO GJERA QE AI NUK I DINTE, ESHTE AI ZOT QE KA KRIJUAR EDHE SHKENCEN EDHE POEZINE, ESHTE NE CAKTIMIN E ATIJ ZOTI TE LARTE QE TA THERRASIM NE EMRIN E LART ZOT,pavaresisht se njeriu mund te aludoje ne te tjera por ne fund me gjuhen e tij therret Vetem ZOT.
Per studenten
te falenderoj per pergjigjen, por nese nuk e bejme ne vete shqiptaret mos duhet te presim nga te tjeret, mund te thuash se cdogje ketu ka marre fund por une besoj qe pas cdo fundi ka nje fillim te ri le te punojme te gjtihe se bashku per te ndryshuar dicka e mendoj se duhet ta fillojme nga vetja , e mendoj se ketu mund e do te BEHET,
JU FALEMINDERIT.


Postuar nga studente datė 24 Mars 2004 - 13:13:

Mbase

Mbase eshte ajo qe thua ti por Shqiperia nuk mund te behet derisa femijet e kesaj politike jane te infektua te ndjekin rrugen e te pareve, une vij nga nje institucion i rendesishem ne Shqiperi dhe aty dominonte mosha e vjeter (te me falin jo te gjithe) te cilet po harxhojne ditet derisa tu vije dita e pernsionit dhe nuk i hapin rruge te rese, madje duan te shtypin cdo te ri qe perpiqet te sjelle risi ne zyre duke thene "Ju nuk dini, ne kemi eksperience"
Eshte qesharake c'eksperience kohen e regjimit?????
Pra e dashur si mund ta ndryshoj kete realitet duke pasur si shef nje cope IDIOT, qe rri i ngjitur pas karriges dhe me frike se mos ia ze kush.
E te tjera e te tjera.
Ndresa per besimin nuk ka te beje fare, ne nuk kemi fe zyrtare dhe nuk jemi ekstremiste te gjithe e dine, nuk eshte kjo arsyeja qe jemi mbrapa.
Vazhdoj te jem me mendimin e pare.
Do te jemi keshtu derisa njerzit qe vijne ne pushtet (te gjithe pa perjashtim)mendojne cte marrin dhe askush nuk mund ti ndaloje.


Postuar nga gosacameria datė 24 Mars 2004 - 16:36:

Thumbs down Re: Mbase

Citim:
Po citoj ato qė tha studente
Mbase eshte ajo qe thua ti por Shqiperia nuk mund te behet derisa femijet e kesaj politike jane te infektua te ndjekin rrugen e te pareve, une vij nga nje institucion i rendesishem ne Shqiperi dhe aty dominonte mosha e vjeter (te me falin jo te gjithe) te cilet po harxhojne ditet derisa tu vije dita e pernsionit dhe nuk i hapin rruge te rese, madje duan te shtypin cdo te ri qe perpiqet te sjelle risi ne zyre duke thene "Ju nuk dini, ne kemi eksperience"
Eshte qesharake c'eksperience kohen e regjimit?????
Pra e dashur si mund ta ndryshoj kete realitet duke pasur si shef nje cope IDIOT, qe rri i ngjitur pas karriges dhe me frike se mos ia ze kush.
E te tjera e te tjera.
Ndresa per besimin nuk ka te beje fare, ne nuk kemi fe zyrtare dhe nuk jemi ekstremiste te gjithe e dine, nuk eshte kjo arsyeja qe jemi mbrapa.
Vazhdoj te jem me mendimin e pare.
Do te jemi keshtu derisa njerzit qe vijne ne pushtet (te gjithe pa perjashtim)mendojne cte marrin dhe askush nuk mund ti ndaloje.




KTU eshte gabimi jone, se mendojme se ska kush ti ndaloje te kte pa ngopur pilotikane,,,

un them se jemi ne sespe ne jemi qe i japim voten per te qendruar, atje ku jane sot,
un e di qe jemi te lodhur nga keta politikane , prandaj nuk duhet ti lejome akoma ,,,



etj etj etj e tje tjee


poshte fashizmi, lart ????


Postuar nga Laudrup datė 09 Prill 2004 - 23:22:

Turqit pretendojn se cdo Musliman ne Shqiperi jane kolone Turq.
Duke pare se si sillen Muslimanet Shqiptar, sidomos nje pakice e caktuar qe e shef ne cdo forum, del fare qarte qe ata paskan te drejte.


Postuar nga volter datė 10 Prill 2004 - 20:33:

Te lumte, keshtu flasin burrat e shtetit...!


Postuar nga AIR-FORCE-ONE datė 11 Prill 2004 - 14:46:

Distancohuni nga kjo teme ............


Postuar nga ENISS datė 12 Prill 2004 - 14:11:

Unhappy

Se ke keq ti AIR-FORCE-ONE.
Po pse duhet ta bejme????
Nese ti ske ca te diskutosh me, e ske pasur qe ne fillim ca te diskutoje me nje argument te zgjuar, normal qe te duhet te distancohesh.
Po te tjeret per cfare duhet ta bejne?


Postuar nga AIR-FORCE-ONE datė 13 Prill 2004 - 00:58:

Eniss jo se nuk ka munguar te shprehe edhe une opinionin tim lidhur mbi kete teme ,por me duket me shume urrejtje po tregojme se kush jemi ,dhe them te distancohemi per motive qe nuk na ka lezet te me te shprehim urrejtjen........

SHpresoj qe te me kuptosh .........


Postuar nga sheki datė 13 Prill 2004 - 14:32:

nuk duhet te distancohemni nga kjo tem

tema eshte inyeresante por ne jemi si ato te kohes se lashte dhe mendojm se me urejtje doj ndonje feje do te arim dicka por kjo eshte e paqarte dhe shoh postime shum interesante ne kete tem
nuk duhet te distancohemi por duhet te kopntrollohemi ne forumasit


Postuar nga diabolic datė 19 Prill 2004 - 16:49:

O Laudrup po ko pi mor burr i dheut, me duket se ta japin mallin e keq, ore po ate qe thua ti nuk e thone turqit o tunxh po e thone greket me pjesen ortodokse te shqiperise gje e cila nuk eshte e vertet. dhe pastaj mos na thuaj ti se eshte e vertet apo jo qe ne qenkemi kolon turq kur 70 % e popullsis shqiptare eshte muslimane, por kjo nuk ka te bej me asgje qe duhet te vihet re tek nje person, ajo qe ne duhet te shikojm eshte se nje person eshte me te vertet shqiptar apo jo, dhe jo te shohi se i cfar feje eshte , eshte djal i mbar mos na ha shume pallen dhe sillu mire se nuk je ne terezi me duket. Hajt gjith te mirat dhe mos bani gafen te ma fshini mesazhin. Tung nga DIABOLIC A'S


Postuar nga Indrit datė 19 Prill 2004 - 22:07:

Atehere une po i pergjigjem temes direkt!

Islami ka sherbyer si mur mbrojtes ndaj sllavizimit te popullit shqiptar.
Gjithmone keto fqinje qe sot duan te aneksojne shqiperine e jugut kane pasur qellime dashakeqe ndaj nesh. Po ashtu edhe armiku sllav.
Te njenjten gje e ka theksuar edhe poeti i madh katolik, franceskani dhe prifti i njohur Gjergj Fishta i cili ne kryevepren e tij “Lahuta e Malcis”shprehet:


Por pse na te vogjel jemi
Pse kend fis e vella nuk kemi
Na sot shkjaut smund ti bajme balle
Qi po don tna perpije gjalle
Prandej thom se e lyp e mara.
Qi edhe sot na si perpara
Te rrijme ngjit me mbret te Stambollit
Per me i bamun balle Nikollit…

Dihet besoj kush ishte Nikolli.


Postuar nga vanesa datė 20 Prill 2004 - 13:48:

mos shikoni kisha e xhamija
feja e shqiptarit e asht shqiptaria

keshtu tha dikur vaso pasha. mir e tha po kujt ja tha.


Postuar nga diabolic datė 20 Prill 2004 - 13:58:

Vanesa je yll bote , po po me vete goja mrapa duke ja per serit ktyre , po ja sikur flet me murin... Hajt gjith te mirat nga DIABOLIC A'S


Postuar nga vanesa datė 21 Prill 2004 - 18:48:

percarja e shqipetareve eshte injoranca

per mendimin tim deri tani shkaku i percarjes se shqipetareve eshte injoranca. populli shqiptar eshte shume i prapambetur. mos shikoni tiranen qe po ecen perpara sepse rinia tiranase eshte me e emancipuar. shikoni pak veriun ku akoma mbizotereon kanuni, po ashtu neper fshatra ku gruaja trajtohet si skllave. dhe ka aq shume zakone qe duhen zbatuar. nqse feja myslimane do te perhapet me shume ne shqiperi keto zakone jo qe nuk do te hiqen po do tu bashkangjiten edhe ato te fese. nuk me vjen mire kur shof gjithe keto vajza te reja te mbuluara nga koka te kembet si kukumjacka.ndersa burrat myslimane hapin syte e shohin vajzat qe kalojne me minifunde. pse fe eshte kjo???
pse vendet ne lindjen e mesme jane me te varfera sesa vendet perendimore ku feja kristiane mbizoteron.e pra eshte feja ajo qe nuk i ka lene te ecin perpara.sigurisht politika luan rolin e vet po feja eshte pjese e politikes. ne keto vende gruaja nuk ka asnje rol ne shoqeri.mendimi i saj nuk ka rendesi. shqiperia eshte rrethuar nga vende kristiane. sigurisht qe ato do ti kthejne kuurizin nqse muslimanizmi do te mbizoteroje ne shqiperi. i vetmi vend qe na ndihmon eshte turqia. pse??? besoj se nuk ka nevoje per pergjigje.
une per vete nuk besoj ne fe. feja eshte nje politike e ndyre dhe percarese. per mua ka vetem nje zot qe na ka krijuar dhe qe ta respektosh zotin tend nuk ka nevoje te shkosh ne kishe apo xhami. te falesh. do te doja qe njerezimi te hapi syte dhe mendjen dhe mos te lidhet shume mbas fese. ta respektojne njeri tjetrin sepse eshte humane jo sepse thote feja.


Postuar nga studente datė 22 Prill 2004 - 12:27:

Vaneses

Shume e vertete ato qe thua ti, une jam muslimane, por besoj vetem ne ZOT dhe nuk e kuptoj nga po dalin keto sekte qe corodisin boten.
E di qe do te kete reagime nga ekstremistet , por nuk asnje shpjegim menyra e te jetuarit, sjellurit, veshjes, tek keto njerez. Femra qe mbulohen fund e krye, si te jene te mallkuara nga perendia, te privuara te marrin rrezet e diellit vetem se keshtu thote FEJA. Mund ti quaj te "burgosura" ne ajer apo boten e lire.
Kam pyetur nje vajze ne universitet pse mbulohej?
dhe pergjigjia ishte apsurde! duke me thene "Nese ke dy pjata ne tavoline njera eshte e mbuluar dhe tjetra e zbuluar, cilen do te zgjedhesh ti ?" une nuk dija ti pergjigjej dhe i thashe nuk e di , por ajo me tha "patjeter te mbuluaren se te shtyn kurioziteti te shohesh cka aty pasi ate tjetren e ke pare edhe pse mund te jete me mire e zbuluara"
Mendojeni me cfare llogjike mu pergjigj, ne fakt ajo e kishte humbur pasi kishte pranuar te vishej ne ate menyre.
Nuk dua te ofendoj asnje, por eshte mendimi im.


Postuar nga diabolic datė 22 Prill 2004 - 14:32:

Tju them dicka , une per vete te dashuren , motren maman ose te fejuaren time nuk do ta lejoja qe te vishej me ferexhe ( nuk do te deshiroja) , por dua tju them se nuk kam asgje kunder atyre vajzave qe vishen ne menyre te tille, sikur nuk kam asgje me nje vajze qe eshte shume ekstravagante ne te veshur , keto jan zgjedhje ne te veshur , vetem kaq, asgje me shume . Pastaj nuk eshte vetem feja myslymane qe detyron veshjen e tille, ja ne edhe shume sekte te fese se krishter qe e bejne . Prandaj nuk duhet gjykuar nr vecanti por nr pergjithsi. Gjith te mirat nga DIABOIC A'S


Postuar nga volter datė 22 Prill 2004 - 14:41:

Citim:
Po citoj ato qė tha diabolic
Tju them dicka , une per vete te dashuren , motren maman ose te fejuaren time nuk do ta lejoja qe te vishej me ferexhe ( nuk do te deshiroja) , por dua tju them se nuk kam asgje kunder atyre vajzave qe vishen ne menyre te tille, sikur nuk kam asgje me nje vajze qe eshte shume ekstravagante ne te veshur , keto jan zgjedhje ne te veshur , vetem kaq, asgje me shume . Pastaj nuk eshte vetem feja myslymane qe detyron veshjen e tille, ja ne edhe shume sekte te fese se krishter qe e bejne . Prandaj nuk duhet gjykuar nr vecanti por nr pergjithsi. Gjith te mirat nga DIABOIC A'S


E dukesh se ke kuptim te mire per kete qe the, por mos e ngaterro fene, dhe predikuesin e fejes. Feja islame, ndersa predikuesi quhet mysliman, ndersa feja "ateiste" , ndersa predikuesi ateist.
Kaq ishe i mrekullueshem.
Po nje rast lexova papritur nje poezi te Ēajupit
"Tani roj pa shprese, ndaj s'dua te roj, dhe Perendine s'e besoj"
Ē'mendim ke per kete, se fare s'ia kap trurin..!!!
hi krijesa!


Postuar nga diabolic datė 22 Prill 2004 - 16:00:

Eheheheh o vlla Plloshtan , cdo dite zgjohemi me mendimin se sot do te jete me mire se dje ,dhe shpresen konservon ne shpirt, por kur ajo seshte me ateher e sotmja nuk sherben me per te dhene kurajon per te jetuar , ashtu si te bene te mohosh zotin kur e di qe shpresa vdes e fundit dhe ti ke vdekur para saj... Kaq kisha Plloshtan vellai, gjith te mirat nga DIABOLIC A'S


Postuar nga sheki datė 22 Prill 2004 - 16:05:

cpo flitni o njerez

pse ju studente qenke qen aq e pakuptueshme saqe nuk keni ditur p. shn se pse femrat muslimane mbulohen the se je muslimane por se ke kuptuar pergjigjen e muslimanes se mbuluar kjo pergjigje aq e logjikshme saqe nuk ka perse te mos kuptohet por ju ne fakt nuk keni dashur ta kuptoni kete. se shum pergjigje me vend ka qen kjo e muslimanes edhe ajo e drejta e saj eshte se si do te vishet.
edhe nuk do te kisha thene se duhet ne ate gjendje te behet femra mirepo ne qoftese atjo e ka gjetur vetn ktu pse mos ta ben

pershendetje sheki


Postuar nga volter datė 22 Prill 2004 - 16:06:

Citim:
Po citoj ato qė tha diabolic
Eheheheh o vlla Plloshtan , cdo dite zgjohemi me mendimin se sot do te jete me mire se dje ,dhe shpresen konservon ne shpirt, por kur ajo seshte me ateher e sotmja nuk sherben me per te dhene kurajon per te jetuar , ashtu si te bene te mohosh zotin kur e di qe shpresa vdes e fundit dhe ti ke vdekur para saj... Kaq kisha Plloshtan vellai, gjith te mirat nga DIABOLIC A'S


Tani ke folur per fusha apo per ara!? S'e ne marr veten me keto fjali te shkurtera ama plote verejtje te gjata.
E perpiqu edhe nje ēikez, se.............doli pije e ftohte me arra!


Postuar nga dena datė 23 Prill 2004 - 08:40:

une di qe pagan do te thote qe nuk kane qene ateiste...apo jo Laudrup? gabohem valle apo nuk e dini mire ju???????


Postuar nga Laudrup datė 25 Prill 2004 - 01:09:

Citim:
Po citoj ato qė tha diabolic
O Laudrup po ko pi mor burr i dheut, me duket se ta japin mallin e keq, ore po ate qe thua ti nuk e thone turqit o tunxh po e thone greket me pjesen ortodokse te shqiperise gje e cila nuk eshte e vertet. dhe pastaj mos na thuaj ti se eshte e vertet apo jo qe ne qenkemi kolon turq kur 70 % e popullsis shqiptare eshte muslimane, por kjo nuk ka te bej me asgje qe duhet te vihet re tek nje person, ajo qe ne duhet te shikojm eshte se nje person eshte me te vertet shqiptar apo jo, dhe jo te shohi se i cfar feje eshte , eshte djal i mbar mos na ha shume pallen dhe sillu mire se nuk je ne terezi me duket. Hajt gjith te mirat dhe mos bani gafen te ma fshini mesazhin. Tung nga DIABOLIC A'S


Meso te flasesh nje here ore tutkun se plot me kontradikta e ke mbushur kete postim. Cte flas une ketu, ju flisni cfar tju teket juve.
Shko ne Turqi sic kam qene une dhe pastaj hajde na jep teorite e Grekeve qe i dine te gjithe.

Pjesa ortodokse Shqiptare eshte dhe ajo me integrale qe i perket kombit dhe tradites se vjeter prandaj mos na haj pallen shume edhe shko i her ne turqi pastaj flasim bashke.


Dena,
Per ateizmin apo paganizmin mund te flasim shume gjate. Feja nga paganizmi ndryshojn shume. Feja ka nje kuptim pak me te gjere se sa fete mistike te atehershme.
Sidoqetejete Shqiptaret e kane zgjedhur fene e tyre, ndersa Turqit e kane sjellur/kthyer me dhune.


Postuar nga Shėn Albani datė 25 Prill 2004 - 01:44:

Mund te quhet fatkeqesi, Kadare ka te drejte. Pse ka te drejte ?

Sikur te kishte qene kombi shqiptar i krishter nuk do t“ishte coptuar sic u coptua ne vitin 1912. Shqiptari pak dallohej nga Afganistani sot dhe prandaj Bizmark PAK ME PARE kishte pohuar se shqiptaret jane nocion gjeografik, por jo komb.

Me fe islame mund te kaolje njeriu mire ne Azi dhe Afrike, por ne Evrope cdo komb do te kishte kaluar sic kemi kaluar ne: copa copa. Merreni me mend si do te kishte kaluar nje komb i krishter midis arabeve: i coptuar. Ketu nuk duhet shume mend.
Para dy ditesh shkroi koha ditore apo bota sot nuk me kujtohet se cila, se ne Turqi jetojne 5 milion me origjine shqiptare, por kujt i duhet keta dhe cka bejne keta per atdheun, keta jane te asimiluar dhe kishin me pak te drejte ne Turqi se sa ne nė Jugosllavi!!!

Te krishteret ne Balkan edhe nese kane banore sa ka Prishtina ( Mal i Zi ) kane shtet apo PAK ME shume se Tirana ( Maqedonia ) , edhe serbet ne Bosnej, por jo ne . Sikur te kishim qene ne Azi kjo fe qe kemi do te na kishte ndihmuar, ketu na ka zezuar!!! Shqiperia kufizohet me vetevetn.


Postuar nga Indrit datė 25 Prill 2004 - 11:40:

Citim:
Po citoj ato qė tha Shėn Albani
Mund te quhet fatkeqesi, Kadare ka te drejte. Pse ka te drejte ?

Sikur te kishte qene kombi shqiptar i krishter nuk do t“ishte coptuar sic u coptua ne vitin 1912. Shqiptari pak dallohej nga Afganistani sot dhe prandaj Bizmark PAK ME PARE kishte pohuar se shqiptaret jane nocion gjeografik, por jo komb.

Me fe islame mund te kaolje njeriu mire ne Azi dhe Afrike, por ne Evrope cdo komb do te kishte kaluar sic kemi kaluar ne: copa copa. Merreni me mend si do te kishte kaluar nje komb i krishter midis arabeve: i coptuar. Ketu nuk duhet shume mend.
Para dy ditesh shkroi koha ditore apo bota sot nuk me kujtohet se cila, se ne Turqi jetojne 5 milion me origjine shqiptare, por kujt i duhet keta dhe cka bejne keta per atdheun, keta jane te asimiluar dhe kishin me pak te drejte ne Turqi se sa ne nė Jugosllavi!!!

Te krishteret ne Balkan edhe nese kane banore sa ka Prishtina ( Mal i Zi ) kane shtet apo PAK ME shume se Tirana ( Maqedonia ) , edhe serbet ne Bosnej, por jo ne . Sikur te kishim qene ne Azi kjo fe qe kemi do te na kishte ndihmuar, ketu na ka zezuar!!! Shqiperia kufizohet me vetevetn.



Shen alban lere kadarene te shkruaje letra se nuk eshte historian .
Nese sot shqiptaret nuk do qene muslimane do ishim sllavizuar apo asimiluar nga popull i ntipit Janullatus fyellit te se cilit i bie edhe ti ne forme indirekte.
Mos me detyro ta mbush temen me artikuj.
Nese sot e kane marre timonin shtetet perendimore mos harro se per shekuj me rradhe qene muslimanet ata qe e drejtuan dhe cdo gje mund te perseritet.
Kjo pak rendesi ka pasi feja nuk duhet te mbeshtet ne interesa por ne bindje e devotshemeri.
Une nuk mund te them qe Islami eshte fatkeqesi po ashtu as edhe krishterimi cdonjera nga keto fe kane luajtur nje rol pozitiv ne integrimin e shqiperise ne sektore te ndryshem.
Nga secila pale dolen klerike qe dhane sa munden per shqiperine, si fishta noli Hafiz ali korca hafiz ibhrahim dalliui etj etj.
Pra besoj se e ke te qarte pasi je njeri qe lexon.Nese do mund te sjell shkrime nga historiane te ndryshem dhe citime te tyre mbi rolin e Islamit ne shqiperi.
Indriti.


Postuar nga Shėn Albani datė 25 Prill 2004 - 13:39:

Islami nuk ka ardhe si religjion per t“i shpetuar shqiptaret nga sllavizimi, pikerisht te islamizuarit jane asimiluar :
Ne Sanxhak kemi fisin Kuē, pastaj Bushatliē, e fise tjera qe sot e quajne veten musliman boshnjak. Ne Turqi jane asimiluar 5 milion shqiptare dhe islami nuki ndihmoi, e pse ky islam na shpetoi ne Shqiperi !!!!

Ajo qe e thua ti se islami i shpetoi shqiptaret nga shndrrimi ne sllav, e din edhe vet se eshte perralle per abetare. Pse ?
Po si mund nje komb te lutem te asimiloheshin ne sllav, kur vet sllavet ishin te pushtuar nga turqit ??? Si eshte kjo e mundur ? Si eshte e mundur qe nje pushtues toleron qe nje i pushtuar te behet komb tjeter, jo vetem komb tjeter, por pjese e nje te shtypuri.

A e din se per asimilim nevojite rrejt dhe strukture shteterore e cila ushtron presion permanent dhe si ka mundur ndonje komb sllav te kete kete pushtet, kur ata vet ishin te shtypur ? Ja se cfare perralla shperndahen!!!!

Turqia ka shkaterruar qenien kombetare, te thuhet se ajo shpetoi asimilimin ne sllav eshte sa tragjike poaq edhe qesharake!
Islami nuk ka shpetuar asnje komb nga asimilimi, por islami eshte fuqi asimiluese, sepse fetari i madh nuk eshte kombetar, pradaj edhe humanistet shqiptar jane kryesisht prifterinj , por jo edhe hoxhallare.

Shqiptaret nuk iu kane nenshtruar nje konvetimi pse deshiruan, por kete e ben Turqit per ta pezmatuar Vatikanin , sepse po asmiloheshin vetem shqiptaret qe ishin shumice katolike, dhe boshnjaket katolik , por nuk po konvertoheshin as gereket, as serbet , as malazezet sepse keta ishin ortodoks dhe Turqia kujdesej per selin e kesaj kishe qe ishte ne Istanboll. ku eshte edhe sot.
Turqia nuk ka konvertuar orodoks, por vetem katolik. Enderra aziatike ishte Roma, kete ednerr mund ta shohish neper shume faqe ne internet, madje edhe faqe te ashtuquajtura shqiptare islamike te udhehequra nga turq e ashkali te Kosoves!
Shkuarjen drejt Rome e pat penguar Skenderbeu per 25 vite, dhe ky Skenderbeu luftoi per dinjitet fetar, e jo kombetar, kombi ne kohen e Skenderbeut nuk ekziston ne kuptimine sotem.

E verteta e idhet eshet me e mire , se genjeshtra e zbukuruar!

Me trego te lutem se do t“i kishte asimiluar Serbia shqiptaret derisa se ajo shkini ishte e pushtuar ??? A e din se Serbia kurre nuk ka bere probleme per ndertim xhamije, por per hapjen e shkollave gjithmone ???? Shkollat jane fituar me lufte dhe demonstrata, por xhamite jane subvencionuar !!!!


Postuar nga Laudrup datė 25 Prill 2004 - 18:09:

E di si eshte kjo pune me ty Indrit qe ngelen duke tu shpartalluar te gjitha argumentat. Ne Evrope, ne kohen e mesjetes ekzistonte ajo qe quhej Divine Rights of the King(qe ishte dhe interpretim i shtrember Biblik) qe qe dhe koncept teper i rrezikshem. Po ashtu je dhe ti, vetem se tani eshte Divine Right of Kuran.
Eh cna ka gjet, ja u kam thene une ore. Turku kshu thote, jo vetem 5 milion qe jane kthyer por edhe ata qe jane tani jane kolone Turq. Edhe hec na flit pastaj per asimilime.
Greku dhe Serbi as ja kane idene Fese. Feja Ortodokse ka qene pjese e Bizantit e ILIREVE e fiseve Ilire, dhe jo e grekeve te sotshem te ardhur nga Iraku dhe Irani apo azia e vogel. Ata kane VJEDHUR fene Ortodokse dhe kulturen e Heleneve, fis ILIR.
Ndersa per Serbet apo Ruset mos me peremend aman. E vetmja aresye pse kane mbeshtjelle Krishterimin(Ortodoksine) ishte se pieshe vere, gje qe nuk lejohet ne Islam.

Mund te argumentohet fare qarte se Kaonet pra Iliret jane nje nga popujt e PARE NE BOTE qe u bashkuan me Krishterimin. Shif formulat e pagezimit ne Berat apo kishat ne Jug qe tregojn fare qarte se kush jemi ne para krimbave Grek dhe Serb.


Postuar nga Indrit datė 26 Prill 2004 - 08:06:

Re: Atehere une po i pergjigjem temes direkt!

Citim:
Po citoj ato qė tha INDRITI2004
Islami ka sherbyer si mur mbrojtes ndaj sllavizimit te popullit shqiptar.
Gjithmone keto fqinje qe sot duan te aneksojne shqiperine e jugut kane pasur qellime dashakeqe ndaj nesh. Po ashtu edhe armiku sllav.
Te njenjten gje e ka theksuar edhe poeti i madh katolik, franceskani dhe prifti i njohur Gjergj Fishta i cili ne kryevepren e tij “Lahuta e Malcis”shprehet:


Por pse na te vogjel jemi
Pse kend fis e vella nuk kemi
Na sot shkjaut smund ti bajme balle
Qi po don tna perpije gjalle
Prandej thom se e lyp e mara.
Qi edhe sot na si perpara
Te rrijme ngjit me mbret te Stambollit
Per me i bamun balle Nikollit…

Dihet besoj kush ishte Nikolli.



Ok atehere injorojeni Fishten nese doni.

edhe dicka shen Alban serbia edhe greqia nuk kane pasur te njenjten force si shqiperia , ata ishin me te vertete te pushtuar por kishin me shume te drejta nga shqiptaret per shkak se ne kemi qene nje popull i vogel.
E rendesishme citime ka sa te duash madje edhe nga vete serbet per kete shiko me poshte:

Studjuesi Serb V. Shkariq megjithese nuk i vjen mire me plot gojen pohon se:”Kalimi ne fene Islame ka qene tolerant ne pikepamje fetare dhe rralle jane detyruar te krishteret per te kaluar ne fene Islame. Te krishteret e kane nderruar fene vullnetarisht dhe islami qe pengesa kryesore per aritjen e qellimeve te paraardhesve tane….”

2-Nga ana tjeter edhe etnologu e historiani Mark Tirta ka pohuar se Islamizmin e Shqipetareve nuk e sheh si dhune:”por si nje ftohje , si nje bojkotim i Shqiptareve kundr Krishterimit, e kryesisht kunder Ortodoksise Serbe, Greke e Bullgare qe shpinte ne shkombetarisim e tjetersim etnik.”
Pra Pse nuk pyet Markun si e kupton kete shkombetarizim?

3-Ndersa Abdi Baleta kur potencon se prania e faktorit musliman ne Shqiperi ka qene faktor shpetimtar, permend edhe Arsa Millatovicin , armikun e madh te shqiptareve, i cili thote se; “Shqipetaret me perqafimin e fese Islame i shpetuan Sllavizimit.
Si e shpjegon citimin e fjales se serbit Millatovic nga Baleta???

4-Pervec kesaj edhe shume autore te huaj e kane mbeshtetur kete teze keshtu sipas I. Irwin ,R. Falaschi ,W.S.Dawis,Roberto Maroco della Rocca etj:” Islamizmi i Shqipetareve ka qene nje prite kunder presjonit Sllav,ashtu sikurse me pare pranimi i katolicizmit ka qene e ngjashme kunder Greqizimit te sjelle nga Ortodoksia Bizantine.”
He te dashur pyetni keto e jo Indritin qe vetem lexon se cfare shkruajne historianet.

5-Te njenjtet historiane pohojne se: “Shume katolike ne veri perqafuan fene e re. Dukej qe arsyeja e tyre ishte frika dhe urrejtja qe ushqenin per sllavet. Me kthimin ne fene Islame ata u bene aleate te barabarte me Turqit dhe per kete fituan sigurine kunder fqinjve Sllave, te krishtere.”
Pra kjo eshte te shikosh problemin pa anesi fetare dhe dashakeqe e jo si beni ju.

Pra Kryepeshkopi Alban keto jane fakte nga njerez qe e dine historine me shume se une edhe ti se luadrupi sja ka haberin fare.
Po ashtu Hoxhallaret sihin ato qe punuan per shqiprine se bashku me kleriket e tjere te kerishtere.
nese ke qef te sjell emra te tyre e te shohesh edhe vete sesi kane qene aktive.
Feja eshte ajo qe e detyron njeruin ta doje me shume atdheun pasi muhamedi as thote:"Dashuria per atdheun eshte pjese e besimit" pra re poshte prape i dashur, dhe me sa shoh kam pasur te dtrejte kur kam thene se ti nuk di as gjerat me elementare mbi fene, ti sdi asnje argument apo baze mbi fene por e argumenton me perrallat e gjyshes ate.
Bye.


Postuar nga Indrit datė 26 Prill 2004 - 08:11:

Citim:
Po citoj ato qė tha Laudrup
E di si eshte kjo pune me ty Indrit qe ngelen duke tu shpartalluar te gjitha argumentat. Ne Evrope, ne kohen e mesjetes ekzistonte ajo qe quhej Divine Rights of the King(qe ishte dhe interpretim i shtrember Biblik) qe qe dhe koncept teper i rrezikshem. Po ashtu je dhe ti, vetem se tani eshte Divine Right of Kuran.
Eh cna ka gjet, ja u kam thene une ore. Turku kshu thote, jo vetem 5 milion qe jane kthyer por edhe ata qe jane tani jane kolone Turq. Edhe hec na flit pastaj per asimilime.
Greku dhe Serbi as ja kane idene Fese. Feja Ortodokse ka qene pjese e Bizantit e ILIREVE e fiseve Ilire, dhe jo e grekeve te sotshem te ardhur nga Iraku dhe Irani apo azia e vogel. Ata kane VJEDHUR fene Ortodokse dhe kulturen e Heleneve, fis ILIR.
Ndersa per Serbet apo Ruset mos me peremend aman. E vetmja aresye pse kane mbeshtjelle Krishterimin(Ortodoksine) ishte se pieshe vere, gje qe nuk lejohet ne Islam.

Mund te argumentohet fare qarte se Kaonet pra Iliret jane nje nga popujt e PARE NE BOTE qe u bashkuan me Krishterimin. Shif formulat e pagezimit ne Berat apo kishat ne Jug qe tregojn fare qarte se kush jemi ne para krimbave Grek dhe Serb.



Ne lidhje me perhapjen e Islamit ne vendin tone jane dhene edhe shume mendime.
Shume studjues te huaj e kane vleresuar islamizimin e shqiptareve duke theksuar rolin e madh qe ka luajtur ai ne ruajtjen e egzistences kombetare.
Ja psh. Se cfare thote Italiani Roberto Marocco” Islamizmi i Shqiperise ka qene nje prite kunder trysnise Sllave ashtu sic ka qene edhe katolicizmi kundrejt Greqizimit te favorizuar nga Bizantinet”
Pra sipas te njenjtit aotur vetem nepermjet Islamit mund ti behej balle asimilimit Sllav te instucjonalizuar. Kjo vihet re edhe nga kodi i vene prej Car Dushanit (1336-1356)ku thuhej: Sa i perket herezise latine dhe atyre qe terheqin besimtaret ortodokse ne fene e tyre (sigurisht ketu e ka fjalen per katoliket e muslimanet) autoritetet duhet te perpiqen ti konvertojne te gjithe ne fene e vertete. Nese nje i tille nuk deshiron te konvertohet, do te denohet me vdekje.. pasuria e te gjithe atyre do te konfiskohet dhe do te behet edhe shume me teper ne kete drejtim”

Shqiptaret pranuan Islamin se e kuptuan se ai nuk ishte ne asnje menyre mohim i vlerave qe permbanin besimet e mepareshme por per kundrazi ai i ngrinte keto vlera edhe me lart dhe ne nje atape te re zhvillimi.
Ata e kuptuan se Islami nuk kishte te bente fare me idhujtarine,idolatrine ,paganizmin.me injorancen e shprehur ne klerin qe deri atehere u kishte sherbyer atyre nga ana shpirterore.Ne fene Islame Njeriu eshte i lire te zgjedhe besimin e tij dhe askush nuk mund te jete ndermjet Zotit dhe njeriut. Po ashtu ata moren vesh se Islami nuk shenjteron askend dhe keto mesime bene te inkurajonin alternativen e re qe po perhapej anekend vendit.

Argumentet ndaj se vertetes nuk mbarojne kurre i dashur shiko me poshte.


Postuar nga Indrit datė 26 Prill 2004 - 08:19:

Sa per Tendencat Turkwe per asimilim

Duhet te dini se turqise kurre nuk i ka interesuar te beje asimilim ne asnje vend te pushtuar prej saj.
si thoni ju po te kishte nje tendence te tille a nuk do e keishte realizuat enderen e saj?
Jo vetem ne shqiperi por edhe ne afrike do flisnin turqisht sot.
shiko pak disa citime:

1-Nje tjeter historian qe pohon perhapjen vullnetare te Islamit eshte edhe Aristidh Kolaj i cili ne librin e tij “Arvanitet” Athine 1885, shkruan se:” Eshte mendim i gabuar se Islamizmi eshte perhapur me dhune. Ekzistojne argumente te shumte te cilet demantojne kete. Une po permend vetem nje, e ai eshte se shek. i 19 nuk do te gjente asnje te krishtere dhe as nje kishe apo manastir ne ballkan, sikur Islami te perhapej me dhune shteterore.”

2-Te njenjtin mendim por te shprehur ne nje menyre tjeter ka edhe historiani musliman Ali ibn Maksud i cili ka shkruar se:” Sikur te kishin dashur Osmanllijte tu impononin gjuhen dhe fene e tyre popujve te ballkanit te cilet i sunduan per 22 breza, sot nuk do te kishte mbetur asnje jomusliman , ose person qe te mos fliste Turqisht”


mjaftoje keto besoj.


Postuar nga Indrit datė 26 Prill 2004 - 08:22:

ROLI I ISLAMIT NE INTEGRIMIN E SHQIPERISE ETNIKE DHE TE KOMBIT SHQIPTAR

Nga Dr Muhamed Pirraku.
Pėrvoja historike e pjesės mė tė madhe tė popujve dėshmon se njėsia e fesė ishte ndėr faktorėt e rėndėsishėm nė procesin e integrimit tė perandorive mesjetare, kurse roli i feve nė integrimin e njėsive etnokulturore e gjeopolitike kombėtare do tė shfaqet nė fillet e kohės sė re, nė periudhėn e rilindjes, me njė rėndėsi tė shtuar gjatė Humanizmit, Iluminizmit dhe Rilindjes Kombėtare.1
Nė trojet albanofone dhe brenda popullsive albanofone mesjetare kėtė rol integrues fillimisht e synoi feja katolike e Principatės sė Arbėnit dhe pikėrisht nga mesi i shekullit XII deri nė mesin e shekullit XV, kur u thye rezistenca shqiptare e periudhės sė Skėndėrbeut.2
Faktet historiografike tregojnė se atė qė nuk e arriti katolicizmi shqiptar me luftė e me pėrkrahjen ndėrkombėtare mesjetare, do ta arrijė feja islame pa luftė dhe nė mėnyrė paqėsore brenda vetvetės, midis viteve '70 tė shekullit XV dhe viteve '70 tė shekullit XVHI, nė periudhėn e Kombėsisė Shqiptare si meskategori shoqėrore e historike midis bashkėsisė shoqėrore Popull Shqiptar dhe kategorisė historike Komb Shqiptar.3
Hulumtimi i shkaqeve tė kalimit masiv tė shqiptarėve nė islam dhe i rolit tė islamit nė integrimin e njėsisė etnokulturore e gjeopolitike tė Shqipėrisė e tė kombit shqiptar ishte objekt interesash kėrkimore i shumė studiuesve, por hulumtimit shkencor ne mėnyrė institucionale po i qaset, pėr herė tė parė, simpoziumi Feja, kultura dhe tradita islame ndėr shqiptarėt.4
Tė dhėnat nga hulumtimet interdisiplinore albanistike tregojnė se roli i islamit nė procesin e integrimit tė njėsisė etnokulturore e gjeopolitike tė Shqipėrisė dhe tė kombit shqiptar ishte i natyrės komplekse politike, sociologjike, etnokulturore, filozofike, fetare, gjuhėsore, letrare, arsimore, artistike, juridike, eq.. Pėr kėtė kompleksitet flet dhe programi i kėtij simpoziumi.5
Roli i fesė dhe i kulturės islame nė procesin e integrimit tė njėsisė etnokulturore e politike tė Shqipėrisė dhe tė kombit shqiptar do tė kuptohet mė mirė vetėm pasi tė kemi njė pasqyrė sa mė tė qartė tė realitetit shoqėror, politik, administrative fetar, arsimor e kulturor nė trevat albanofone nė periudhėn e dezintegrimit administrativ shtetėror, politik, ekonomik e fetar tė pčrandorive, pjesė tė tė cilave ishin trevat e vėēanta tė truallit albanofon.6 Pėr tė sqaruar kėtė ēėshtje, paraprakisht ėshtė e nevojshme t'e' kuptohet drejt e pa paragjykime fakti se ku e shpiente trevėn albanofone ndarja mesjetare nė shumė njėsi administrative sistemesh tė veēanta: greke, sllave e latine, italiano-frėnge sikurse edhe copėtimi feudal i brėndėshėm, nė kushtet e veprimit tė tri kishave antagoniste antishqiptare; greke bizantine, serbe svetisaviane dhe katolike latino evropiane e pėrēarė.7 Tė ndriēohet drejt rėndėsia qė ka shteti unik, njėsia administrative osmane mbi trevat albanofone pėr lidhjen e copave territoriale me tradita fetare, arsimore, kulturore e shtetėrore tė ndryshme dhe antagoniste e séparatiste e njėrės pjesė ndaj pjesės qetėr.8 Nė dritėn e shkencės tė shihet edhe roli i islamit si faktor integrues i njėsisė etnokulturore dhe gjeopolitike tė Shqipėrisė dhe tė kombit shqiptar deri nė fillim tė Rilindjes.9
Historiografia e huaj, e pėrfillur edhe nga pjesa mė e madhe e historiografisė shqiptare, kalimin e shqiptarėve nė Islam e shikoi ngushtėsisht: si aspiratė tė bujari7 sė shqiptare pėr pushtet pėr t'i ruajtur privilegjet e arritura nė periudhėn paraosmane, kurse kalimin e masave, si nevojė pėr t'i ikur dhunės ekonomike tė turqve barbarė, si dhunė aziatike barbare, si turqizim e akulturėzim tė shqiptarėve.10 Do tė pėrmendet nė mėnyrė retorike edhe mungesa e priftėrinjve shqiptarė tė fesė katolike dhe apostrofohet morali fetar diskutabil i masės shqiptare, sot myslimane, ndaj fesė. Pėr soj shqiptari, pėr kėtė historiografi, ėshtė shqiptari i fesė katolike!?11
Nuk thuhet e vėrteta se Islami fillimisht dhe masivisht i pushtoi viset ku nuk arriti tė shtrihej administrimi institucional i kishės katolike, e cila synonte tė bėhej fe gjithėshqiptare, qė do tė thotė: Islami i pushtoi trevat albanofone, nė tė cilat administronte, apo synonte tė administronte skizma serbe ortodokse svetisaviane, ose shkinia, siē e quante populli shqiptar.12
Hulumtimi interdisiplinor nė fushė tė Islamit ndėr shqiptarėt tregon se nė kalimin masiv tė shqiptarėve nė Islam rolin kryesor e patėn motivet e natyrės politike shqiptare kombėtare nė mundėsi.13 Realisht, lufta e gjatė e lėvizjeve heretike tė krishtera e islame nė Ballkan e nė trojet albanofone, se paku nga mesi i shekullit X, ngėrthen nė vete fillet e lėvizjes, thėnė kushtimisht, pėr integrimin e njėsisė albanofone dhe tė kombėsisė sė arbėrit pėr distancim nga gjiri i shoqėrisė bizantine e bullgare.14 Mė vonė, lufta antagoniste e tri kishave qė administruan tokat albanofone: greke, serbe e katolike latine nė shekujt XII-XIV, pėr dominim, thėnė kushtimisht, nė trevat shqiptare, irritoi dhe e largoi popullsinė shqiptare ndaj krishtėrimit nė pėrgjithėsi dhe ndaj skizmės ortodokse svetisaviane, mė agresilve, nė veēanti.15
Kėto kisha tė huaja dhe veēanėrisht kishat skizmatike ortodokse, qysh nė fillim tė pushtetit osman ne Ballkan fituan koncesione tė mėdha nga Sulltani, liri tė plotė pėr thellimin e procesit tė nivelimit etrłk tė tokave shqiptare nė serbe e greke, tė filluar nė periudhėn bi'zantine.16 Duhet tė vihet nė dukje fakti, se sipas botėkuptimeve mesjetare osmane dhe evropiane, e kujt ishte kisha, e tij ishte dhe kombėsia e besimtarėve qė e ndiqnin atė kishė, atė fe.17
Sė kėndejmi, fillimet e kalimit tė shqiptarėve nė Islam nuk mund tė argumentohen si dhunė e drejtėpėrdrejtė e turqve mbi shqiptarėt katolikė, por si dhunė e tėrthortė turko-osmane me anė tė ortodoksisė serbe e greke dhe vetėm si hap i parė mė i fuqishėm i vetė shqiptarėve pėr t'u distancuar nga kisha serbe e greke, e bashkė me kėtė edhe nga kombėsia serbe e greke, dhunė shpirtėrore e gjenocid, por edhe nga kishat e kombėsitė kishtare tė tjera evropiane, asokohe mė pak agresive.18
Fillimet e Islamit institucional osman nė trevat albanofone i hetojmė nė periudhėn e vasalitetit turk mbi principatat shqiptare, nė vitet '80 tė shekullit XIV, por nė mėnyrė triumfale nisėn nė fillim tė viteve '90, kur u themeluan institucionet e para islame nė qėndrėn administrative dhe kulturore tė Dardanisė antike, nė Shkup.19
Gjatė shekullit XV nė qėndrat kryesore tė Dardanisė dhe tė ish-provincės romako-bizantine Maqedoni, nė tė cilat jeton popullsia etnike shqiptare muslimane nė vazhdimėsi historike dhe dominante20, u hapėn mejtepe, medrese e biblioteka dhe u ngritėn teqe, xhami, zavi e shumė objekte shoqėrore tė prejardhjes lindore islame. Nė shekullin XVI Islami u bė fe zotėruese nė tė gjitha viset shqiptare islame historike.21
Pėr t'i kuptuar mė mirė sukseset e Islamit nė trojet albanofone, duhet tė nisemi nga fakti se sistemi shoqėror osman fillimisht ishte progresiv, mė civilizues dhe mė human se sistemet feudale tė korruptuara tė vjetra bizantine, serbe e latino-anzhuine, tė cilat populli shqiptar i barti mbi kurriz shekuj tė tėrė.22 Tė kihet parasysh edhe fakti se Islami i periudhės sė depėrtimit nė trevat albanofone ishte fe dhe kulturė me njė zhvillim tė plotė, ishte mė progresiv, mė liberal, mė i ri, mė humanist se sa krishtėrimi nė pėrgjithėsi, e katolicizmi nė veēanti, qė, atėbotė, kishte rėnė nė njė krizė shoqėrore, nė njė dekadencė e imoralitet qė pasqyrohet mirė nė veprat letrare tė Dantes e tė bashkėkohėsve tė tij, nė veprat si ai, ne ve-prėn shkencore tė Galileut e tė mendimtarėve si ai nė veprat filozofike e fetare tė ideologėve tė reformacionit nė kishėn e Perėndimit dhe nė veprat filozofike e historiografike tė materialistėve frėnge. Zaten ajo dekadencė nė kishėn katolike nxiti lindjen dhe zhvillimin e reformacionit, e me kėtė edhe fillimet e integrimit tė kombėsive evropiane.23
Realisht, populli shqiptar mbijetoi nė sajė tė kthesave tė mėdha kulturore e politike historike.24 Kur shumė sisteme pushtuese me shumė sovranė armiqėsorė, tė huaj e tė vendit u zėvėndėsuan nga njė pushtues e nga njė sovran, nga sulltani osman-turk, shqiptarėt nė viset mė tė rrezikuara nga proceset integruese sllave, greke e latine - italiane e kroate, me Islamin synuan arritjen e unitetit dhe tė bashkimit fetar islam si korrnizė ideologjike pėr integrimin e njėsisė etnokulturore e politike tė Shqipėrisė dhe tė kombit shqiptar fillimisht nėn ēatinė perandorake osmano-turke.25
Se Islami nė hapin e parė ishte forme e hapėt e distancimit dhe e bojkotimit shqiptar nga kisha ortodokse svetisaviane dhe nga kishat e qera me intenca antishqiptare, dėshmon edhe fakti se tė gjitha periudhat dhe valėt e kalimit masiv tė shqiptarėve nė Islam vinin si pasojė e lėshimeve tė mėdha tė Sulltanit e tė pushtetit qendror ndaj kishave.26 Madje, edhe fazat e shuarjes a tė heshqes administrative tė kishės ortodokse svetisaviane dhe katolike nė periudhėn e kombėsisė shqiptare (shekulli XV-XVIII), shėnojnė jo dhunėn turke aziatike islamike kundėr kėtyre kishave, siē thuhet nė historiografi 27, por mbeqen e kėtyre kishave pa besimtarė shqiptarė, qė ishin masė absolute, bojkotim shqiptar masiv i krishtėrimit dhe kalim nė Islam.28
Pėr dukurinė e apostrofuar qartė flet fati i krishtėrimit tė luhatur e laraman nė viset e principatave shqiptare: Balshajve, Cėrnojeviēėve, Dukagjinėve, Jonimėve, Gropajve, Zgurajve, Kastriotėve, Topiajve e pjesėrisht ato tė Zenebishtėve, Muzakėve, Aranitėve e tė qerėve mė nė jug.29 Nė arealin e principatave veriore e lindore tė trojeve shqiptare dhe pikėrisht nė veri dhe nė lindje tė trevės albanofone historike, Islami do tė shtrihet kryesisht vetėm deri aty ku gjuha shqipe ishte e ruajtur pa njė trazim tė madh, por edhe nė disa enklava ilirovllaho-shqiptare, ku kishte humbur gjuha shqipe, por ishte ruajtur kompaktėsia etnike josllave: ndėr pomakėt, tobreshėt, goranėt dhe boshnjakėt.30
Hulumtuesit tė Islamit ndėr shqiptarėt i bie nė sy fenomeni i pandriēuar deri nė fund, paraqitja e emrit tė ri, unik, pėr gjuhėn, pėr popullin dhe pėr vendin: shqip, shqiptar dhe Shqipėri, si bashkatdhetarė besnikė tė Islamit nė tokat shqiptare.31 Emrin e gjuhės e zuri Buzuku (1555)32 tė popullit Zmajeviēi (1703)33 dhe tė vendit Thunnmani (1774)34, por kjo nuk ėshtė dėshmi se kėta emra u shfaqėn bash nė ato vite kritike. Ata ishin nė popull sė paku nga koha kur ishin edhe emrat pėr gjuhėn, popullin e vendin e Arbėrisė, tė Epirit e tė Maqedonisė shqiptare mesjetare.35
Tė dhėnat mė tė verifikuara flasin se vallja e emrit tė ri pėr gjuhėn, pėr popullin dhe pėr vendin u nis nga viset e Dardanisė - Peonisė antike, tė parat tė pėrfshira nga Islami, dhe pikėrisht nga treva albanofone midis Nishit - Limit - Sharrit - Matit - Dibrės - Strugės - Shtipit e Kumanovės, me epiqendėr nė viset e Shkupit, qė nė shkencė konsiderohen pėr djep tė gjuhės shqipe, fazė moderne e ilirishtes dhe tė popullit shqiptar historik pasilirian.36
Emri i ri pėr popullin, emri kombėtar, duhej tė ishte emėr i njė popullsie dardane ilire i periudhės parakrishtere dhe pikėrisht emri i popullsisė midis Qafės sė Prushit e poshtė nėn qytetitn Shkup, tė cilėt Plini i shėnoi si skirtarė, kurse Ptolomeu nė trajtėn skyrtonė. Emri i ri muind tė ishte edhe shumėsi i emrit tė banorėve tė Shkupit: shkyptar, shkuptar, shqiptar - lidhje mė e thellė me emrin e shpesit totem ose Orė dardano - ilire; shqype, shqipe.37 Nė momentin kur Islami u bė fe e shumicės, fe e vendit tė shqipeve, siē do tė thoshim me gojėn e shumė udhėpėrshkruesve tė huaj, dhe pikėrisht aty deri nė mesin XVII, emri i ri, integrues i vendit, emri Shqipėri, do t'i vėrė nė heshqe nė mėnyrė paqėsore toponimet antike e mesjetare pėr pjesė tė veēanta tė trojeve albanofone: Dardani, Maqedoni, Arbėri, Epir, eq.. Njėsia etnokulturore e gjeopolitike Shqipėri (Arnautluk, Albania), mė sė voni, deri nė mesin e shekullit XVII pėrfshinte rreth 110 mijė km2 sipėrfaqe tė Rumelisė Osmane tė banuar me shqiptarė ose me shumicėn absolute shqiptarė - albanofonė islamė, ortodoksė dhe katolikė. Sė kėtejmi mund tė theksohet se emri i ri kombėtar pėr popullin e vendin ishte produkt i kulturės sė re shqiptare tė integruar nė dritėn e kulturės sė re shqiptare tė proviniencės islame.38
Kjo kulturė shqiptare nuk u shpif, nuk u planifiktia dhe nuk u ndikua nga jashtė, nga ndonjė propagandė proshqiptare, dhe pėr zhvillimin e saj ka meritė vetėm mendja e gjeniut shqiptar. Nė gjirin e shoqėrisė osmane kjo kulturė shqiptare ishte disidente, kaēake e kombėsisė shqiptare. Me rėndėsi ėshtė tė potencohet edhe fakti se procesi i thellimit tė kalimit nė Islam, kultivimi dhe ruajtja e Islamit si fe e pjesės absolute tė popullsisė, pati karakter mbrojtės gjithėshqiptar, kurse nga fundi i shekullit XVIII pėr Shqipėri etnike do tė konsiderohen vetėm trevat tė cilat do tė rrethohen nga brezi islam shqiptar. Ky brez, nė tė gjitha kohėt, do tė paraqitet si digė e si mur mbrojtės i tėrėsisė sė Shqipėrisė etnike nga fqinjėt ekspansionistė tė pangopshėm.39
Tė vihet nė pah edhe fakti se kultura shqiptare me prejardhje islame, duke i hapur udhė emrit tė ri kombėtar pėr gjuhėn, popullin e vendin, ndikoi edhe nė integrimin e brėndėshėm, nė heqjen e emrave etnikė antikė tė popullsisė albanofone, si arbėresh, maqedon, dardan, epirot, qė synonin tė bėheshin emra kombėsish albanofone tė veēanta, mandej nė zbuqen dhe heqjen e dallimeve etnokulturore dhe tė aspiratave tė disa fiseve mesjetare pėr t'u veēuar si kombėsi albanofone me fe skizmatike svetisaviane, bizantine, greke ortodokse dhe katolike, si kuēe, kelmende, palabardhe, labe, ēame, suljote, etj..40 Fiset dhe viset qė do tė mbesin plotėsisht jashtė masės islame, jashtė brezit islam shenjues tė njėsisė etnokulturore e gjeopolitike tė Shqipėrisė sė periudhės osmane, pararilindėse, nė veri, lindje e jug, nėn mbizotėrimin e vazhdueshėm tė kishave tė huaja, do tė asimilohen nė dalmatė (kroatė), malazezė, serbė, bullgarė e grekė. Kėtu zuri fill ngushtimi i trevės gjuhėsore e etnike shqiptare historike.41
Pėrhapja e kulturės shqiptare me prejardhje islame do tė ndikojė si filtėr pėr kulturėn shqiptare tė pėrdhosur. Kjo mund tė dėshmohet edhe vetėm me njė hulumtim sondues interdisiplinor nė historinė e fshatrave nė arealin etnik albanofon, tė cilat gjatė mesjetės bizantine e sllave ishin prona tė kishave e tė manastireve ortodokse, nė fshatrat e cilėsuara katunde vllehe, ish-feude tė bujarisė mesjetare serbe. Do tė shihet se bash kėto fshatra ndėr tė parat nė rrethinėn e tyre kaluan masivisht nė Islam dhe se Islami u shėrbeu si filtėr pėr ndarjen e premisave e tė relikteve fetare, kulturore, gjuhėsore e toponimike sllave, greke e latine, filtėr pėr rikthimin nė gjirin e k-ombėsisė shqiptare.42
Realisht, feia islame, me vetitė e saj toleruese, kulturės shqiptare nuk ia mbylli prespektivėn e zhvillimit evropian, por i la mundėsi tė mėdha pėr t'u zhvilluar mbi shtratin e traditės etnike, pėr t'i kultivuar mė tutje vlerat e seleksionuara tė kulturės shqiptare e materiale ilire, tė ruajtura nė mėnyrė disidente e kaēake gjatė periudhės sė krishtėrimit universel. Tė dhėnat nga hulumtimi etnografik i terrenit tregojnė se traditat dhe kultura shqiptare parakrishtere mė mirė janė ruajtur nė viset tė cilat, nė periudhėn paraislame, ishin tė pėrfshira nga herezitė antikrishterė, mė pak se viset ku u ruajt katolicizmi i patrazuar sesa nė enklavat katolike laramane dhe shumė mė pak u ruajt nė viset ku ortodoksia nuk u trazua nga herezitė mesjetare, nga katolicizmi dhe islami.43
Tė themi edhe njė fakt: Islami nė integrimin e njėsisė etnokulturore dhe politike tė Shqipėrisė dhe tė kombit shqiptar ndikoi si kulturė me tiparet e veta egaliatre, liberale e humane. Ai nuk ishte dogmė thjeshtė fetare, por ishte sistem vlerash totalitare publike, mėsim i hapur, qė nuk e njeh Shpirtin e Shenjtė dhe paprekshmėrinė e individit; kulturė konkretė gjithėpėrfshirėse morale, kėshillėdhėnėse, udhėrrėfyese, fetare, qortuese, kritike, moralizuese, juridike, shoqėrore, kodifikuese, shkencore, filozofike, mjekuese e mbi tė gjitha arsimuese. Islami nuk ishte fe turke dhe as fe e pushtuesit, por ishte sa fe e turqve, aq edhe e shqiptarėve dhe e tė qerėve dhe turqit nė ummąnė (bashkėsinė) muslimane osmane paraqitnin vetėm pakicėn sunduese, pa ndonjė rėndėsi tė madhe pėr jetėn e pėrgjithshme dhe prespektivėn e perandorisė. Shqiptarėt, realisht, qė nga fillimet e kalimit nė islam, nga pjesa e parė e shekullit XV e ndanė pushtetin perandorak me turqit nė tė gjitha nivelet politike, ushtarake, qeveritare, diplomatike, kulturore, arsimore, fetare e tė tjera, pėrpos postit tė sulltanit.44
Populli shqiptar i dha Perandorisė Osmane nė periudhėn e lulėzimit tė saj, pjesa e dytė e shekullit XV pjesa e parė e shekullit XVII, po edhe mė vonė, qeveritarė, komandantė ushtarakė, dijetarė, letrarė, filozofė, diplomate, historianė, arkitektė, mjekė specialistė, mjeshtėr profesionesh tė ndryshme, tė njohur nė historinė dhe nė kulturėn botėrore. Kėto personalitete shqiptare kurrė nuk hoqėn dorė nga kombėsia e tyre shqiptare, vepruan edhe si pararojė e kombit tė tyre dhe e atdheut tė tyre. Veprimtaria e tyre filozofike, letrare, artistike, historiografike, arkitektonike, ushtarake dhe iluministe, shkruar nė gjuhėn e Kur'anit, - arabisht; nė gjuhėn e poezisė margaritare tė Lindjes - persisht dhe nė gjuhėn zyrtare shtetėrore universale pėr perandorine - osmanisht, me vlera tė mėdha tė pėrgjithshme do t'i hapė rrugė edhe zhvillimit tė mendimit filozofik, artistik, fetar, politik e arsimues nė gjuhėn shqipe, me njė ndikim vazhdues nė integrimin e njėsisė etnokulturore e politike tė Shqipėrisė dhe tė kombit shqiptar. Vlerat madhore tė trashėgimnisė shqiptare nė gjuhėn e Lindjes, tė shkruara nė periudhėn osmane nė Shqipėri (1389-1912), i takojnė mendimit shqiptar, kulturės shqipe, po aq sa edhe nė gjuhėn greke, latine e italiane dhe duhet tė studiohen, tė shqipėrohen dhe t'ia kthejnė kulturės sonė kombėtare.45
Nuk ėshtė e tepėrt tė konstatohet se edhe zhvillimi i letėrsisė shqipe tė prejardhjes sė krishterė katolike tė shekujve XVI-XVII ėshtė rrjedhim i tėrthortė i rritės sė Islamit ndėr shqiptarėt dhe i rrezikshėm tek ortodoksėt serbė pėr katolicizmin ndėr shqiptarėt edhe mė gjėrė. Kjo letėrsi shqiptare u vu nė rrugė me ndihmėn morale, politike e materiale tė kishės sė perėndimit dhe Papės, si reaksion dhe masė kundėr thellimit tė Islamit dhe tė skizmimit ortodoks tė shqiptarėve.46
Mirėpo, derisa kjo letėrsi, me vlera tė larta si burim i gjuhės sė shkruar shqipe, e pėrkufizuar kryesisht nė pėrkthimin e ungjijve dhe tė doracakėve fetarė, e nė poezi moralizuese, do tė shterret pa bėrė ndonjė ndikim tė shėnueshėm nė integrimin e njėsisė etnokulturore dhe gjeopolitike tė Shqipėrisė dhe tė kombit shqiptar (sepse Evropa katolike dhe Papati pėr afro dy shekuj nuk do ta ndihmojnė gjithanshmėrisht ēėshtjen katolike tė Shqipėrisė), letėrsia shqipe me alfabet arab, burimet e ruajtura tė sė cilės vijnė nga pjesa e dytė e shekullit XVII, sa vinte dhe zhvillohej, sa qė nė vitet '20 tė she'kullit XVIII, kur zuri fillin iluminizmi evropian, u bė faktor kryesor nė integritetin e mendimit letrar, politik dhe kulturor iluminist e rilindės tė Shqipėrisė.47
Letėrsia shqipe me alfabet arab, e njohur si letėrsi e bejtexhinjve, alhamiada shqiptare e shkruar mbi njė sintaksė shqipe tė mirėfilltė, ishte e pėrhapur nė tė gjitha viset shqiptare. Ajo nuk ka qėnė me ndikim tė kufizuar, siē thuhet nė shumė histori tė letėrsisė, por ishte pronė e jetės shpirtėrore e masave shqiptare.48 Pėrshkruhej, pėrhapej dhe mėsohej pėrmendėsh, si luqe e si kėngė. Fakti se ishte e mbytur nė orientalizma dhe veēanėrisht moralizuese, nuk do tė thotė se ishte e pakuptueshme pėr lexuesit dhe absorbuesit, sepse ato fjalė orientale ishin nocione filozofike e fetare tė kuptueshme pėr kohėn, aq sa janė evropianizmat nė shkrimet tona nė gjuhėn shqipe, pėr kohėn tonė.49 Ajo qė e shpuri pėrpara dhe e mbajti nė jetė deri sot, ėshtė fryma e saj universale dhe shoqėrore e arsimuese shqiptare, sociale e revolucionare tej mase pėr kohėn kur qe krijuar, lirike anakronike, kritike kastiane, arsimuese, romantike e liridashėse. Pjesa mė e madhe e kėsaj letėrsie u shkrua nė vargun tetėrrokėsh tė poezisė popullore, e ndihmoi letėrsinė popullore, e veēanėrisht lirikėn, dhe e pėrgatiti rrugėn pėr letėrsinė e Rilindjes Kombėtare. Qysh nė mesin e shekullit XIX u bė objekt i studimit i albanologėve nė zė, themelues tė albanistikės, si Hahni e tė qerė.50
Duhet tė vihet nė dukje se pėrmes lidhjeve kulturore me Lindjen dhe me anė tė veprave filozofike e shkencore nė gjuhėt orientale dhe nė gjuhėn shqipe, erdhėn dhe u ngulitėn motive tė Lindjes nė kulturėn materiale e shpirtėrore, nė arkitekturė, nė artet figurative aplikative, nė veshmbathje, nė artin muzikor, nė kompletimin e shtėpisė, nė kuzhinėn shqiptare, nė mirėsjelljen shqiptare, nė letėrsinė popullore, nė filozofinė shqiptare, me njė fjalė, nė jetėn shqiptare. Kėto motive universale tė Lindjes, kulturės shqiptare nė pėrgjithėsi ia shtuan frymėn demokratike, universale; i dhanė gjallėri, kolorit, frymė tė re, e pėrtėritėn dhe e pasuruan pėr t'u trajtuar, dje dhe sot, si margaritar midis kulturave tė njėtrajtshme tė kombėve evropiane. Rėndėsia e kėsaj begatie kulturore qėndron edhe nė faktin se ajo nė shumė aspekte u bė pėrcjellėse e jetės shqiptare edhe tė shqiptarėve tė krishterė, veēanarisht te laramanėt dhe katolikėt. Sė kėtejmi, feja islame nuk e varfėroi dhe as nuk e akulturėzoi kulturėn shqiptare etnike, por e bėri pėr tė q'eenė si njė kopsht me Iule shumėngjyrėshe, siē do tė thosha me gojėn.e shumė romantikėve evropianė tė shekullit XIX.51
Nė gjirin e kulturės sė re shqiptare, tė periudhės sė kombėsisė, fenomeni i tolerancės fetare ndėr shqiptarėt do tė bėhet tipar kombėtar dhe ndėr hallkat nė integrimin e ruajtjen e njėsisė sė kombit shqiptar nė kushte tė ekzistimit tė tri feve. Realisht, nga mesi i shekullit XVIII, pjesa mė e madhe e administratorėve shqiptarė, nė viset shqiptare, do tė udhėheqin politikė séparatiste shqiptare, nė pėrgjithėsi, tė mjedisit tė vet ndaj pushtetit qėndror tė Stambollit. Kėta qeveritarė vendas nė Islam shihnin edhe platformėn e mundshme politike pėr bashkimin e Shqipėrisė sė ndarė nė njėsi administrative osmane dhe pėr lirinė e saj. Programi politik i luftės pėr ēlirim kombėtar i kėtyre pionierėve tė rilindjes politike tė Shqipėrisė mbėshtetej nė traditėn shqiptare tė luftės ēlirimtare vėllazėrore midis shqiptarėve tė feve tė ndryshme dhe posaēėrisht ne epokėn e lavdishme skėnderbejane, sikurse paraardhėsit e tyre tė periudhės sė rilindjes e tė humanizmit.52 Madje, se paku nga periudha e qeveritarėve arsimues nga dera e Bushatasve dhe e Tepelenasit shtresat e larta dhe masat shqiptare islame e bartėn peshėn e luftės pėr bashkimin dhe ēlirimin kombėtar tė popullit shqiptar dhe tė Shqipėrisė nga robėria osmano-turke. Ideologėt qė dolėn nga kjo masė, ata tė periudhės sė filleve tė Rilindjes dhe tė mėvonshmit, bashkimin kombėtar tė shqiptarėve me fe tė ndryshme do tė mbėshtesin fuqimisht nė porositė dhe kėshillat urdhėruese tė Kur'anit: Edhe Zoti ynė edhe Zoti juaj ėshtė njė dhe Atij i pėrulemi', pra, 'Juve feja juaj, kurse mua feja ime!53
Tė konstatojmė edhe kėtė: Bushatasit dhe Tepelenasit, me politikėn e tyre shqiptare rilindase, i vunė themelet shoqėrisė shqiptare pluraliste fetare moderne, thėnė kushtimisht, oborret e tyre qeveritare janė bėrthama tė akademive shqiptare, nė tė cilat u kultivua tipari i tolerancės fetare shqiptare nė interes tė luftės pėr ēlirimin kombėtar, tė unitetit pluralist fetar shqiptar rreth unitetit tė Shqipėrisė. Pėrvoja e tyre do tė bėhet mėsim pėr gjeneratat e reja, pėr ideologėt e kombit shqiptar tė periudhės sė Rilindjes. Lufta e amzės shqiptare muslimane qė rreth vetes tė lidhte fuqimisht dhe pėrjetėsisht pjesėt shqiptare ortodokse dhe katolike, pa ua prekur traditėn fetare, zgjati mė shumė se njė shekull, aq sa ka zgjatur periudha e luftės pėr kurorėzimin e kėrkesave tė Rilindjes Kombėtare Shqiptare.54 Kjo pėrpjekje shqiptare vazhdimisht, dinakėrisht dhe pėrgjakshėm u minua dhe u pengua nga kisha ortodokse serbe, greke, bullgare e pjesėrisht edhe ajo katolike, si dhe nga qarqet politike, shtetėrore, shkencore e publicistike antiislame dhe antishqiptare ballkanike dhe evropiane. Dhe, pse tė mos thuhet qartė, faktori politik i jashtėm me ndėrhyrje tė herėpashershme nga fillimi i shekullit XVII dhe me ndėrhyrje sistematike nga fundi i shekullit XVIII, Islamit ia preu rrugėn qė tė bėhej fe gjithėshqiptare dhe platformė politike kombėtare ngjashmėrisht me skizmėn ortodokse svetisaviane te serbėt ortodokse bizantine te grekėt, ekzarkiste ortodokse te bullgarėt, katolike te kroatėt, etj.55
Megjithatė, roli i Islamit si fe e rreth 88% tė shqiptarėve nė trojet e Shqipėrisė Etnike, nė luftėn e pandėrprerė pėr unitet kombėtar, pėr bashkimin e Shqipėrisė dhe pėr ēlirimin e popullit shqiptar dhe, mbi tė gjitha, pėr ruajtjen e tėrėsisė sė Shqipėrisė Etnike nga ekspansioni pushtues i fqinjėve ortodoksė e katolikė, ishte i paluhatur dhe vendimtar. Pėr kėtė fakt, pėrpos burimeve historike tė prejardhjes evropiane e tė Lindjes, ėshtė dėshmi tradita popullore historike, kėnga historike shqiptare.56
Tė thuhet edhe kjo: Falė tolerancės fetare tė shumicės mulsimane, do tė dėshtojnė tė gjitha pėrpjekjet e qarqeve kishtare e politike antishqiptare ballkanike e evropiane pėr tė shkaktuar luftė fetare nė Shqipėri, mynxyrat qė i pėrjetoi Evropa e krishterė dhe Lindja.57
Duke pėrfunduar, le tė mė lejohet t'u qasem shkurtimisht disa tezave publicistike pėr qėnien katolike paraislame tė shqiptarėve muslimanė dhe pėr nevojėn e kthimit tė tyre nė katolicizėm pra, nė kulturė tė krishterė, si kusht pėr tė gėzuar pėrkrahje tė Evropės pėr pavarėsinė e Kosovės dhe pėr bashkimin e Shqipėrisė sė copėtuar mė 1913 (!?!).58
Teza se shqiptarėt muslimanė kanė qėnė tė gjithė tė krishterė nuk ka mbėshtetje as burimore, as etnografike, as arkeologjike, as kulturore. Kjo tezė fillimisht ishte shtruar nga kisha ortodokse serbe e greke dhe kishte pėr qėllim qė viset e Arbėrisė mesjetare katolike t'i tregonte pėr djep tė popullit shqiptar, i cili gjoja mė vonė, me anė tė ekspansionit islam, tė ketė vėrshuar nė Kosovė e gjetkė nė viset e Dardanisė dhe tė Maqedonisė, nė djepin e kulturės serbe dhe tė shtetit serb!? Kisha greke shqiptarėt ortodoksė i konsideronte puro grekė!? Po, shkenca e bazuar nė argumente nuk i pranon as njėrėn as tezėn tjetėr.59
Tė gjitha tė dhėnat flasin se islamizimi nė kulturėn shqiptare nuk ka mundėsi tė konsiderohet si njė incident kalimtar. Njė kulturė me traditė gjashtėshekullore e njė komb me mbi 88% muslimanė nuk ėshtė aksident !?60
Atyre qė kėrkojnė njė rikthim e njė 'rirreshtim' tė shqiptarėve muslimanė 'nė kulturėn e krishterė, pėr njė kthim nė rrėnjėn katolike (!?!), ua rikujtoj tregimin popullor mė tė shkurtėr dhe mė tė thellė qė e di profesor Anton Ceta: Burri e thirri gruen: Oj grue, ku je !? Pėrtej djepit! - Pėrtej djepit, pėrtej detit! - ia priti burri!61
Shkurt, thirrja pa mbulesė pėr shkurorėzim nga islami, pėr njė fe tė re, ėshtė anakronike. Mendoj se kanė perėnduar kohėt mesjetare tė feve. Sė fundi, ē'tė bėjmė me shqiptarėt ortodoksė qė janė tre herė mė shumė se ato katolikė? T'ua falim grekėve?! Mė nė fund ta pyesim, veten ose tė konsultojmė historinė shqiptare: Ē'u sollėn shqiptarėve tė krishterė kryngritjet e nxitura nga Evropa e krishterė nė shekujt XV-XVII?62 C'fitoi Kara Mahmut pashė Bushati dhe veēanėrisht Ali pashė Tepelena qė i ofronin Evropės sė krishterė ndėrrimin e fesė vetėm pėr tė fituar pėrkrahjen pėr bashkimin dhe ēlirimin e Shqipėrisė ?63 Dhe, a kemi ndonjė garanci evropiane e botėrore tė krishterė se vėrtetė do tė ēliroheshim dhe do tė bashkoheshim nė Shqipėrinė Etnike, nėse rirreshtohemi nė rrėnjė, nė kulturėn e krishterė, nė katolicizėm? Duke u mbėshtetur mbi pėrvojėn historike tė popullit tonė fuqimisht mendoj se shumėsia e feve nė Shqipėrinė etnike ėshtė fat historik qė nuk mund tė zhbėhet dhe kjo dukuri unikale nuk duhet shikuar edhe mė tutje si plagė pėr tė ardhrnen e kombit shqiptar, por tė shikohet si pasuri e freski kulturore dhe si pėrparėsi qė ndihmon afrimin e popullit shqiptar pa paragjykime me popujt e qerė me fe tė ndryshme.64
Ajo qė ėshtė e duhet tė jetė pėr jetė tė jetėve parėsore ėshtė: shkencėtarėt, publicistėt, letrarėt, artistėt, hoxhallarėt, priftėrinjtė, mėsuesit, me njė fjalė, forcat mendore kombėtare, duhet tė ushtrojnė ndikim tė vazhdueshėm pėr ruajtjen e tiparit shqiptar tė tolerancės fetare si kusht pėr ruajtjen e unitetit kombėtar mbi parimet filozofike rilindase tė Bushatasve e tė Tepelenasit, tė Hoxhė Tahsinit, tė Pashko Vasės e tė Thimi Mitkos: Paqė tė sigurtė midis feve nė Shqipėri, vėllazėrim tė vėrtetė midis shqiptarėve tė feve tė ndryshme, unitetit tė Shqipėrisė mbi bazė tė njėsisė sė gjuhės sė bashkuar, tė kulturės dhe tė njėsisė etnokulturore e politike kombėtare.65 Me fjalėt e At Anton Harapit do tė thoshim: tolerancė fetare, tolerancė shoqėrore dhe tolerancė politike.66
REFERENCA
1. Gjėrėsisht, Mithridates oder algemaine Sprachenkunde 11, Berlin 1809; Allgemaine Encyclopādie der Wissenschaften un Ktinste, 11, Leipzig 1818; G.Ancey, Memoire sur l'Albanais dans le Mith grec, Paris 1914: Opsta Enciklopedija Larouse, T.1, Beograd, 1971, 474-562; M.Jugoviē, Opsta istorija stari vek, Beograd, 1952, 135-144; Refonna protestasse dhe katolike, Kisha dhe historia e saj, VII, Ferizaj-Zafreb, 1982; Sveti Sava: Beseda ose pravoj veri. Sveti liznjatije Bogonosac. Poslanice, Beograd, 1991; F.Rahman, Duh islama, Beograd, 1983; N.Srnailagiē, Klasiēna kultura Islama, 1 Teolouija, Filozofija, Znanost, Zagreb, 1973, Ilirėt dhe Iliria te autorėt e antikė, Tiranė 1965: Vizantiski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, T.1, Beograd, 1955: V.Zamarovsky, Heronjtė e miteve antike, Prishtinė, 1985; S. Baliē, Kultura Bosnjaka, Muslimanska komponenta, Vien 1973; Z. Dani'man, Koēi Bey risalesi, Ankara, 1985, s I.D.Mitroviē, Ponovo studiji Dr. Nikse Stanēica: Hrvatska nacionala ideologija preporodnoga pokreta u Daimaciii (Mihovil Pavlinoviē i njegov krug do 1869), Zagreb 1980, 41-143: M.Gros, Historijska znanost, Razvoj, oblik, smjerovi, Zagreb, 1976, 83-92; M.Xhaxhiu, Nė rrucėn pėr te pellazgėt, Drita, nr.28, Tiranė, 13.VII.1986, 10.
2. Gjėrėsisht, Historia e popullit shqiptar, I, Prishtinė, 1969; M.Barleti, Historia e jetės dhe e veprės sė Skėnderbeut, Tiranė, 1964; Jireēek-Radoniē, Istorija srba, II, Beograd, 1952; M.Shufflay, Serbėt dhe shqiptarėt, Prishtinė, 1968; Gaspėr Gjini, Skopska-Prizrenka biskupija kroz stoljeēa, Zagreb, 1986.
3. Gjėrėsisht, M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit, Prishtinė, 1989; Shkaqet e kalimit nė Islam tė shqiptarėve, Pėrparimi, nr.2 Prishtinė, 1991, 185-228.
4. Shih, Simpoziumi Ndėrkombėtar, Drita Islame, nr. 42, Prishtinė, 1992, 36.
5. Shih gjėrėsisht kumtesat nė kėtė pėrmbledhje; M.Pirraku,Roli i Islamit nė integrimin dhe ruajtjen e kombit shqiptar dhe tėrėsisė sė Shqipėrisė etnike, Hėna e Re, nr. 43, Shkup,1992,18-19.
6. Shih pėr krahasim: Historia e popullit shqiptar 1, Prishtinė, 1969; Istorija naroda Jugosllavije, 1, Beograd, 1950; J. Von Hammer, Historija, turskog (osmanskog) carstva, 1, 2, 3, Zagreb, 1979: 1. Djuriē Sumrak Vizantije, (Vreme Jovana VIII Paleologa), Beograd, 1984.
7. Gjėrėsisht, M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit, Prishtinė, 1989; St. Novakoviē, Srbi i Turci (Od kraja XVIII veka do poēetka XX veka», Beograd, 1979; Postanak i razvoj srpske nacije, Beograd, 1979; S. Borkoviē, 0 postanku i razvoju cmogorske nacije, Titograd, 1974.
8. Gjėrėsisht, V. Vllahoviq, Revolucioni dhe krijimtaria, Prishtinė, 1975; Istorija crkve Starozavetne i Novozavetne srednje Skole, Beograd, 1885, 4-104; N.V. Gogolj, Razmatranie bozanstvene liturgije, Zemun, 1981, 9-112, R. Joviē, Crka i setke, Negotin. o. v. b., 3-25; P.Malaj, Djelovanje franjevaca dubrovaēke provincije medju albanskim katolicima, samostan Mali braēe u Dubrovniku, Zagreb, 1985, 223-255; J. Cvijiē, Balkansko poluostrovo, 1, 11, Beograd, 1960; Alba Lima, Kostandin Balsiē (1392-1402). Jistorijski roman u tri dijela, Zagreb, 1920; M. Zeēo, Viset shqiptare nė kronikėn politike tė Efremit, Drita, nr.32, Tiranė, 1986. VIH,10: I. Zamputi, Nė emėr tė lirisė pėrballė sulitanit dhe perandorit, Drita, nr.28, Tiranė, 10. VII, 1988.
9. Shih M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit, Prishtinė, 1989; Islami dhe muslimanėt nė Ballkan, Hėna e Re, nr.27, 12-18, Shkup VI-VII, 1991, 8; Roli i Islamit nė integrimin e Shqipėrisė dhe tė kombit shqiptar, Hėna e Re, mirė.48, 15.11.1993, 18; nr. 49, 1, Ill. 1993, 18; Roli i islamit nė integrimin dhe ruajtjen e kombit shqiptar dhe tė tėrėsisė sė Shqipėrisė etnike, Hėna e Re, nr. 43, Tetor 1992, 18-19.
10. Gjėrėsisht, Historia e popullit shqiptar 1, Prishtinė, 1969; Istorija naroda Jugoslavije, 1, Il, Beograd, 1950, 1953; I. Zamputi, Relacione mbi gjėndjen e Shqipėrisė Veriore dhe tė Mesme nė shekullin XVII (vell. 1, 1610-1634), Tiranė, 1963; Vėll. Il, 1634-1650, Tiranė, 1965; Gaspėr Gjini, Skopsko-prizrenska kroz stoljeca, Zagreb, 1986; Simpoziumi pėr Skenerbeun (9-12 maj 1968), Prishtinė, 1969.
11. Zamputi, Relacione 1, II; Thekse tė posaēme nė kėtė drejtim nga Don Lush Gjergji, nė Simpoziumin Shqiptarėt dhe Evropa dje dhe sot, 23 maj 1991; Po aty, Engjėll Sedaj, dt.25.V.1991; Ismail Kadare nė intervistat e tij gjatė viteve 1991 1993.
41. Po aty; Si shėn. 36; Njė korēar (i krishterė), duke u folur pėr rėndėsinė e islamit ndėr shqiptarėt, shkroi me 1900 se shqiptarėt musliman e bartėn barrėn e ekzistencės kombėtare tė shqiptarėve dhe tė shqipėrise: "S'janė vallė muslimanėt shqiptarė qė mbajtėn nė kėmbė gjer mė sot ato zakone tė tė vjetėrve tanė qė ēuditėn botėn?! S'ėshtė e vėrtetė se pa muslimanėt, tė cilėt besa i bėri tė largohen nga tė tjerėt, nga kaurėt, do tė ishin qė shumė shuar e harruar kėto zakone?! Tė mos ishin kėta tradhėtarė tė fesė, si thonė ca tradhėtarė tė mėmėdheut, Shqipėria nuk do tė ishte aq e madhe sa ėshtė sot, do tė ishte pėrgjysėm, njė e katėrka nga shkaku i Shqehvet (Sllavi) qė na kishin pllakosur gjer nė kėrthizė tė Shqipėrisė ). Muslimanėt shqiptarė vunė frenė pėrhapjes sė detit shqah (... tė me nepet leje tė thomė se Shqipėria e poshtme nė gjendet sot e pandarė nga trupi i Shqipėrisė, kjo gjė detyrohet gjithė muslimanėve shqiptarė (... ). ata qė pushtuan islai-nizmin, muslimanėt e sotėm janė qė apin Epirit karakter shqiptar (Kalendar Kombėtar, Mot'i gjatė, Sofje, 1902, 61-72).
42. Gjėrėsisht, Onomastika e Kosovės, Simpozium i mbajtur mė 25-27 shkurt 1977, Prishtinė, 1979; Simpoziumi pėr Skėnderbeun, Prishtinė, 1969; S.Pulaha, Popullsia e Kosovės nė shekullin XV dhe XVI, Tiranė, 1984; Pesėdhjetė vjetori i 28 Nėntorit shqiptar, Izmir, 1968, 10; Eqrem Telhaj: Vetė Skėnderbeu, shprehja mė e bukur dhe mė shkėlqyer e racės sonė, u rrit, u pėrgatit, u forcua nė shkollėn osmane dhe nė shpirtin e fortė luftarak tė kėsai shkolle dhe tė asaj kohė tė ndritur ... Dalja e ushtrive tė sulltanit nė Ballkan e ndaloi pėrparimin sllav, kurse shqiptarėt filluan tė rimėkėmben nė fillim tė sliekullit XVI kur hynė nė njė radhė me turqit, fituan shumė tė drejta, sidomos kur pėrqafuan vullnetarisht fenė islame. Duke hyrė nė besimin e ri, shqiptari u largua mė tepėr nga sllavi, ndėrroi fenė, por shpėtoi fisin. Sikur tė mos kish ndėrhyrė me kohė fuqia e Perandorisė Osmane, sot nė Kosovė , nė Dibėr dhe nė Maqedoninė shqiptare do tė kish mbetur vetėm njė pakicė shqiptarėsh nė proces tė shpejtė sllavizimi. Veēanėrisht minaretė e Kosovės - qė sot (vitin 1943, kur ishte arritur bashkimi i Shqipėrisė etnike - MP) nuk ka mė shkak tė lozin njė rol politik dhe kombėtar - njė kohė kanė qėnė mburojat e Shqipėrisė, fortesa tė pathyeshme pėr mbrojtjen e rodit arbėresh; prandaj, duhet (pavarėsisht nga rėndėsia qė kanė edhe sot nė lėmėn fetare dhe etnofilozofike) qė, shqiptarėt tė ēdo besimi, t'i nderojnė dhe t'i konsiderojnė si monumente kombėtare. Edhe pėr kėtė shkak 500 vjet jete me Dovletin nuk rėnduan mbi Shqipėrinė ashtu siē rėnduan mbi tė tjerėt kombe tė Perandorisė. Gjatė kėsaj kohė shqiptari ka mbetur pjesėrisht i lirė, ka patur edhe privilegje; nuk ka paguar rregullisht taksa, nuk ka bėrė rregullisht shėrbim ushtarak (ose e ka bėrė kur ia ka dashur qejfi si vullnetar), nuk ka toleruar padrejtėsi dhe nuk ka duruar zgjedhėn e Valiut dhe tė Pashait... (Ne dhe Turqia, Kosova, Nr. 15, Tiranė, 19.Xll. 1943).
43. Qjėrėsisht, Udhėpėrshkrues evropianė nė tokat shqiptare, Dituria, Tiranė, pėr vitet 1927, 1928 dhe 1929; M. Pirraku, Kultura Kombėtar Shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit; Kalendari Kombiar, Sofje, 1902; Les albanai musulmans, UAlbanie, nr. 2, Lausanne, I.X. 1915; Kosova, nr, 15, Tiranė, 19.XH. 1943.
44. Gjėrėsisht, si nė shėnimet 38, 39, 40, 41, 42, 43; Shqiptarėt gjatė kėtyre shekujve tė fundit kanė zėnė vende me rėndėsi nė gji tė perandorisė,; janė bėrė nėpunėsa, oficera, diplomate, sadrazema. Shqiptari nuk ka qėnė i robėruar, ay nuk ka qėnė i sunduar por ka sunduar, ka qeverisur me zotėsinė e tij popuj qė jetonin nė suazėn e Perandorisė, tė asaj perandorie qė fillonte nė Danub dhe mbaronte nė Aden dhe nė Tunizi (... ). Mund tė shqojmė edhe se, nė qoftė se pushtimi dhe mė vonė sundimi turk i hoqėn popullit shqiptar pjesėrisht lirinė e vet, nė anėn tjetėr ai i ka ndihmuar tė ruajnė individualitetin e tij kombėtar prej rrezikut tė asimilinłt sllav (... ) - Eqrem Telhaj, Ne dhe Turqia, Kosova, nr. 15, Tiranė, 19.XII. 1943.
45. Po aty; Muslimanėt shqiptarė janė tė parėt qė hartuan e pėrpunuan programet dhe Levizjet Kombėtare. Kėta nuk i bėnė kėto pėr interesa tė veta personale, pėrkundrazi, kėta ishin njerėz me pozita tė larta nė shoqėri, me respekt tė madh dhe tė cilėt rrezikonin ēdo gjė qė kishin. Shqipėria i dha Perandorisė Osmane 24 vezirė tė lartė (38 sipas Kosova, 19.XII.1943) -M.R), njė tufė gjeneralėsh dhe burra shtetėrorė pa numėruar mijėra funksionarė tė lartė tė tė gjitha degėve tė administratės. Vetėm nga Cuperlitė ishin pesė vezirė tė lartė deri te Ferid Pasha, e gjenerali Rexhep Pasha e shumė tė tjerė. Tė gjithė kėta burra tė njohur me kreni e quanin veten shqiptarė dhe nė mesin e bashkėatdhetarėve e flitnin gjuhėn kombėtare dhe nuk hiqnin nga mendja shtetin e tyre kombėtar. Kėta shqiptarė me emėr, pa marrė parasysh se cili ishte, tė cilėsdo hierarki administrative apo ushtarake, nuk shihnin ndonjė prespektivė pa emancipimin kombėtar dhe shtetin. Kėta shqiptarė duke studiuar historine e huaj mėsuan ta duan kombin e vet. Kėta janė farkėtuesit e nacionalizmit shqiptar... (Shqipėrim i lirė nga artikulli Les albanais Lausanne, I.X. 1915).
46. Gjėrėsisht, Dh.S. Shuteriqi, Shkrimet shqipe nė viset 1332-1850, Prishtinė, 1978; Meshari i Gjon Buzukut (1555), I, H, Prishtinė, 1985; Budi, Poezi 1618-1621, Prishtinė, 1986; P.Bogdani, Ceta e Profetėve 1, Prishtinė, 1990; M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit, Prishtinė 1989.
47. Gjėrėsisht, si nėn 46; 0. Myderrizi, Letėrsia shqipe me alfabet arab, Buletin pėr shkencat shoqėrore, II, Tiranė, 1955; IH1956; Tekstet e vjetra shqip me alfabetin arab, Konferenca e parė e Studimeve Albanologjike, Tiranė 1965; Arif Gjyli, Zenel Bastari vjershėtari i gjysmės sė parė tė shekullit XIX, BUSH, SSH, I, Tiranė, 1961; H. Kalesi, Albanskaalhamiado knjizevnost, Prillozi za Orjentalnu filologiju, XVI-XVH 1967/68, Saraievė, 1970; Prilog poznavanju arbanaske knjizevnosti iz vremena preporoda, godisnjak Balkanoloskog instituts, I, Sarajevė, 1957; Arbanaska knjizėvenost na arapskom alfabetu, GBI, 1, Sarajevė, 1956; Neki problenii izuēavanja kultume istorije pologa za vreme turskog perioda, Bigorski sabori. 177-189.
48. Shih, Historia e letėrsisė shqipe qė nga fillimet deri te Lufta Nacionalēhrimtare, Tiranė 1983; M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare; Disa mendime rreth filleve tė Rilindjes Kombėtare Shqiptare, Cėshtje tė studimėeve albanologjike, II, Prishtinė, 1987.
49. Gjėrėsisht, M.Pirraku, Gjurmė tė veprimtarisė letrare shqipe me alfabet arab nė Kosovė, Dituria, nr.1-2, Prishtinė, 1978; Giurmė tė shkrimit shqip me alfabet arab nė Kosovė (U). Gjurnłme albanologjike, SSHF, IX-1979, Prishtinė, 1980; Gjurmė tė shkrimit shqip me alfabet arab nė Kosovė (11), Gjurtnime albanologjike, SSHF, IX-1979, Prishtinė, 1980; Gjurrnė tė shkrimit shqip me alfabet arab nė Kosovė (111). Gjurmime albanologjike, SSHF, IX-1979, Prishtinė, 1980; M.Hysa, Tri pyetje kontestuese nga letėrsia e vjetėr, Fjala, nr. 9, Prishtinė, I.V.1986; Vepra poetike e Nazim Frakullės, Fjala, nr. 13, 14, 15, Prishtinė; Koncepti islam nė poemėn Erveheja tė Muhammed Kyēykut, Dituria Islame, nr. 50, Prishtinė, 1993; N.Krasniqi, Vepra Ilahi shqip e Hysejn Nexhatiut, Dituria Islame, nr. 48, Prishtinė, 1993.
50. Shih, J.G. von Hahn, Albanesische studien, 11, Jena, 1854, 123-150-, si shėnimet nėn 46,47, 48, 49.
51. Gjėrėsisht, Dituria, Tiranė, pėr vitet 1927, 1928 dhe 1929, M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit, Prishtinė, 1989; Islami, megjithatė, ėshtė paqe dhe jo dhunė!, Kosovarja, nr. 16, Prishtinė, Prill 1991, 4; E vėrteta pėr tė vėrtetat, Bujku, Prishtinė, 4.1.1991; Bujku, 7.I.1991, fq.7; Insinuatė me pasoja politike, Buiku, Prishtinė, 15.VI.1993, 6, Marketing pseudopublicistik?, Bujku, Prishtinė, 25.Vl. 1993.
52. Gjėrėsisht, M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare; Shkaqet e kalimit nė Islam tė shqiptarėve, Pėrparimi., 2/1991; Kalendari Kombtar, Sofje, 1902; 12AIbani, Lausanne, I.X.1915; Tiranė, 19.XH.1943.
53. Gjėrėsisht, M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare; Th. ndėrmjet muslimanėve dhe tė krishterėve shqiptarė nuk ekziston kurrfarė antagonizmi, edhe kjo ka vazhduar me breza tė tėrė. Faktori i bėsimit nuk ka qėnė shkak pėr ndasi nė mes tyre (Povijesti Islama, Sarajevė, 1899, 215); Kultura Islame, nr. 1, Tiranė, 1943-1 R.M della Rocca, Nazione e religions in Albania (1920-1944), Bologna, 1990; G.Jaray, Au jeune royaume d'Almabie, Paris, 1914.
54. S.N.Naēi, Pashallėku i Shkodrės nėn sundimin e Bushatllinjve, Tiranė, 1964; Pėrtėritja e Pashallėkut tė Shkodrės nėn qeverisjen e Ibrahim Pashė Bushatit dhe karakterin e saj, Studime Historike, 1, Tiranė, 1983; Udhėpėrshkruesit evropianė nė Shqipėri, nė Dituria, Tiranė, pėr vitet 1927, 1928, 1929; M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit, Prishtinė, 1989, 253290.
55. Po aty; Shkaqet e kalimit nė Islam, nė Pėrparimi, 2/1991.
56. Gjėrėsisht, Y.Jaka, Lidhjet letrare shqiptaro-frėnge, Prishtinė, 1979; Srpske narode novine, Pesna, 9.I. 1844; Ipirotiqi estia, Janinė, 1967; P. V. Prenushi, Visari Komtar I, Kāngė popullore blā i parė. Kāngė popullore gegnishte, Sarajevė, 1911; Th.Mitko, Bleta shqyptare, Vjenė, 1924; K.Taipi, Zāna popullore (Kėngė popullore), Volumi I, Shkodėr, 1993-, Rev. Dituria, Tiranė, 1927, 1928, 1929.
57. Gjėrėsisht, M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare dhe shkrimet e tjera tė cituara mė sipėr.
58. Gjėrėsisht, M.Pirraku; Pėrgjegjėsia pėr fjalėn e shkruar, Dituria Islame, nr. 37, Maj 1922, 20-22.
59. M.Pirraku, Shtypi dhe diplomacia serbe kundėr bashkimit kombėtar shqiptar dhe tėrėsisė sė Shqipėrisė etnike nė periudhėn e Aleancės Ballkanike, Simpoziumi 80 vjetori i Pavarėsisė sė Shqipėrisė, Tiranė, 24-25 nėntor 1992. Botuar nė Flaka e vllazėrimit, Shkup. 9-23.XII.1992; Demistifikimi i paragjykimit: Kosova ėshtė zemra e Serbisė!, Gjurmime albanologjike SSHH 22-1992, Prishtinė, 1994.
60. Koncepte qė i hodhi nė shtypin frėng shkrimtari Ismail Kadare mė 1991-1993 dhe tė pėrvetėsuara verbėrisht nga shkrimtarėt e cazetarėt Teki Dervishi dhe Rushit Ramaboja. Shih Drita Islame, 37/1992. Kėtė lojė e luan edhe dr.Zekeria Cana nė Bujku, 24 e 25.XII. 1993.
61. E shėnova me 14 tetor 1992.
62. Shih tėrėsisht, Historia e Shqipėrisė, 1, Tiranė, 1984; gj S.Ptilaha, Qėndresa e popullit shqiptar kundėr sundimit osman nga shekulli XVI deri nė fillim tė shekullit XVIII (Dokumente osmane), Tiranė, 1978; S.Rizaj, Kosova gjatė shekujve XV, XVI dhe XVII, Prishtinė, 1982; R.Ismaili, Hyrje nė veprėn e Budit, Poezi (16181621), Prishtinė, 1986; Simpoziumi pėr Skėnderbeun, Prishtinė, 1969.
63. Gjėrėsisht., D.N.Nikaj, Historia e Shcypniis ē'me fillesė e deri mė kohė kur ka ra nė dorė tė Turkut, Bruksel, 1902; S.N.Naēi, Pashallėku i Shkodrės nėn sundimin e Bushatllinjve (1757-1796), Tiranė, 1964; M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit, Prishtinė, 1989, fq. 175-346.
64. Shih gjėrėsisht, M.Pirraku, shkrimet e botuara nė Hėna e Re, Kosovarja, Bujku, Dituria Islame, tė cituara nė kėtė studim.
65. Teksti i kėtij kooreferati, pa fusnota, u botua nė Hėna e Re, nr. 48 dhe 49/1993.
66. Cėshtja e elementeve shqiptare nė Shqipėri, Bujku, 7, 9 janar 1995


Postuar nga Indrit datė 26 Prill 2004 - 08:26:

ROLI I ISLAMIT PER FORCIMIN E UNITETIT KOMBETAR SHQIPTAR NE DHJETEVJECARIN 1981-1991

Ana Lalaj

Ata qė u lindėn e u rritėn nė vitet e regjimit komunist, e kanė shumė vėshtirė tė flasin pėr fenė, pėr raportet e saj me kombin, me politikėn apo edhe me aspekte tė qera tė jetės shoqėrore. Alternativa komuniste qė u zgjodh pas Luftės sė Dytė Botėrore nė Shqipėri, me fetishizmin e ideologjisė marksiste-leniniste, me qėndrimin alergjik ndaj fesė, si dhe me qėndrimin nėnvleftėsues ndaj ndjenjave kombėtare, krijoi njė vizion tė gabuar tė realitetit, ngurtėsoi mendimin e i hoqi fjalės atė fuqinė sugjestionuese qė mund t'ia japė vetėm dashuria pėr fe e atdhe.

Nga ana tjetėr, rrėnimi ekonon-tik disa vjeēar dhe gjithnjė e mė shkatėrrimtar, ka mundėsuar njė pasiguri e paqėndrueshmėri tė paparė tė ndjenjave fetare e kombėtare. Sot tė vjen keq qė dėgjon pėr qindra e mijra shqiptarė muslimanė, qė largohen nga Shqipėria, ndėrrojnė emrat, pagėzohen nėpėr kishat greke duke arritur deri aty sa tė kthejnė edhe kombėsinė e tyre shqiptare nė greke. Kėtyre paradokseve qė kryhen nė emėr tė instinktit tė ekzistencės, u shtohen edhe qėndrimet e padrejta tė historisė.

Nė Konferencėn e Londrės mė 1913, si njė mallkim u mor vendim qė trojet dhe popullsia tė ndaheshin pėrgjysėm e tė copėtoheshin. Shtetit tė ri shqiptar, Shqipėrisė londineze iu desh qysh nė fļllim tė vazhdonte rrugėn drejt Evropės e gjymtuar dhe pa asnjė aleat tė fortė e tė sinqertė. Por, ndėrsa historia nuk i ka pėrkrahur shqiptarėt, feja islame nė historinė e shqiptarėve marrė nė pėrgjithėsi, ka luajtur rol pozitiv.

Tanimė ėshtė i njohur fakti qė shqiptarėt, duke pėrfaqėsuar fenė islame, ruajtėn dhe identitetin e tyre kombėtar. Duke pėrbėrė numrim mė tė madh tė popullsisė sė trojeve tė tyre, shqiptarėt muslimanė, nėpėrmjet unitetit tė tyre fetar, mundėsuan nė shkallėn mė tė lartė unitetin e vet kombėtar. Feja islame ishte njė faktor nxitės shpirtėror, qė nė sajė tė pėrmbajqes sė saj tė urtė, tolerante, u shndėrrua pėr besimtarėt njė faktor dinamik pėr ndėrmarle pozitive nė jetėn politike, shoqėrore dhe ekonomike tė kombit.

Feja ėshtė e ndryshme nga kombi. Ndėrsa feja ėshtė njė kategori filozofike, sociale, kulturore e hyjnore, kombėsia ėshtė njė kategori a institucion shoqėror qė i kushtėzohet ekzistencės sė prosperitetit tė njė populli me gjuhė, kulturė, histori, doke e zakone tė njėjta, qė ka jetuar pėr shumė breza nė tė njėjtin territor. Megjithatė, fati e ka sjellė qė shqiptarėt nė momente tė caktuara ta lidhin ngushtė fenė me kombin. Pėr ta feja dhe kombi shpeshherė kanė qėnė njė binom i pandashėm.

Sipas fesė islame, ēdo njeri duhet ta dojė vendin e vet dhe e ka pėr detyrė t'i dalė zot atij nė rast rreziku. Prą, fetari i mirė ėshtė edhe atdhetar i mirė. Feja islame, me opsionet e saj pėr paqe, dashuri e mirėkuptim jo vetėm midis besimtarėve tė saj, por edhe me bashkėatdhetarėt me fe qetėr ka krijuar e krijon njė bazament tė fuqishėm pėr qėndrueshmėrinė, mbijetesėn dhe unitetin e kombit shqiptar. Sė kėtejmi nuk ėshtė rastėsi qė pikėrisht nga radhėt e dijetarėve shqiptarė muslimanė nga Rilindja, mė parė dhe mė pas, kanė dalė atdhetarė tė njohur dhe tė nderuar si Haxhi Ymer Prizreni, Haxhi Zeka, Hoxhė Voka (Seit Najdeni), Sheh Sabri Preveza, Sheh Mehmet Sezai, Dervish Rexhep Tarēuku, Imam Vehbi Dibra, Hoxhė Kadriu, Mulla Idriz Gjilani, Myderriz Haki Sermaxhaj, Mulla Zekė Bėrdynaj, e sa e sa tė tjerė qė nuk kursyen asgjė pėr lirinė, bashkimin dhe perparimin e mėmėdheut. Nuk ėshtė e rastit qė shumė organizata dhe institucione fetare kanė qėnė vatra tė organizimit tė shqiptarėve nė luftėn pėr ēlirimin kombėtar.

Pėrkushtimi atdhetar i shumė titullarėve dhe besimtarėve muslimanė ėshtė bėrė i mundur pasi feja islame zotėron norma tė tilla, tė cilat janė konceptuar mbi bazėn e logjikės, tė mendimit tė lirė dhe tė drejtėsisė. "Bėhuni shtyllė e drejtėsisė, mbrojtės tė sė vėrtetės, qoftė edhe nė dėmin tuaj", kėshillon Kur'ani (XVI, 90). fanė pikėrisht kėto norma e parime tė cilat kanė lejuar e kanė stimuluar ndjenjat kombėtare te shqiptarėt, bile deri nė atė shkallė saqė ato tė shndėrrohen nė njė besim tė fuqishėm konkurrues.

Nė momentet e rilindjes fetare e demokratike qė po pėrjeton kombi shqiptar sot ulemaja islame dhe institucionet muslimane janė vėnė plotėsisht nė pėrkrahjen e ēėshtjes kombėtare. Aktivitetet e Medresesė "Alauddin" tė Prishtinės dhe tė Medresesė 'Isa Beu' tė Shkupit tarłmė janė tė njohura pėr tė gjithė shqiptarėt. Mund tė pėrmendim kėtu tribunat e shumta me karakter fetar e kombėtar tė organizuara nė kėto medrese dhe nė xhamitė e Kosovės dhe tė viseve shqiptare nė Maqedoni si nė Shkup, Tetovė, Kumanovė, Gostivar, Kėrēovė, Strugė e gjetiu.

Forca e mendimit shkencor tė dijetarėve nė fushė tė islamit u dėshmua nė punimet e simpoziumit 'Shqiptarėt nė Maqedoni", mbajtur nė dhjetor tė vitit 1991 nė Medresenė "Isa Beu" tė Shkupit i cili pėr nga problematikat dhe pėrmasat pati rėndėsinė e njė aktiviteti shkencor mbarėkombėtar qė hodhi themelet e hapjes sė njė qėndre tė tretė albanologjike nė Shkup.

Vlen tė theksojmė kėtu edhe faktin qė dyert e kėsaj Medreseje kanė qėnė gjithnjė tė hapura pėr shkencėtarėt dhe atdhetarėt shqiptarė, qoftė nga Republika e Shqipėrisė, qoftė nga republika e Kosovės apo edhe nga diaspora, qė me mundin e tyre pėrpiqen tė vėnė njė gur nė themelet e unitetit tė kombit shqiptar.

Me tribunat shkencore, krahas mbrojtjes dhe kultivimit tė vlerave themelore kombėtare, ėshtė pėrmbushur edhe njė prej porosive tė Pejgamberit a.s. "Dituria ėshtė obligim pėr ēdo musliman dhe muslimane'. Gjithēka qė zhvillohet nė emėr tė diturisė e tė shkencės' shkon nė tė mirė tė kombit. Sa mė shumė njerėz tė ditur tė ketė, aq mė mirė do tė zgjidhė ai problemet e veta, aq mė shpejt do t'i kapėrcejė ai vėshtirėsitė. Kėtij qėllimi i shėrbejnė edhe mėsimet fetare nė gjuhėn shqipe, shtypi fetar nė gjuhėn shqipe, si dhe pėrkthimet nė gjuhėn e mėmės, tė literaturės fetare islame.

Institucionet dhe titullarėt muslimanė sot, pas njė periudhe tė gjatė tė diktaturės, theksojnė me forcė ngriqen e moralit tė popullsisė shqiptare. Vetėm njė popull me moral tė lartė mund tė ndėrmarrė e tė kryejė vepra tė mėdha. Vetėm njerėzit me moral tė lartė mund tė zhvillojnė e tė ēojnė deri nė fund aktin e madh tė rilindjes sonė kombėtare. Por qė tė kryhet kjo, domosdoshmėrisht duhet tė mendojmė e tė punojmė sėbashku, duhet domosdoshmėrisht tė veprojmė se bashku. Pikėrisht bashkėpunimi qė sot pėrcillet aq fuqishėm nė radhė tė parė nga institucionet fetare islame tė Kosovės dhe tė shqiptarėve tė Maqedonisė, ėshtė mesazh pėr njė tė ardhme mė tė mirė. Dhe e tėrė ajo nuk ėshtė e rastit. Eshtė popullsia muslimane shqiptare nė kėto vise qė ka qėnė mė e diskriminuara, mė e pėrvuajtura, qoftė nė vatrat stėrgjyshore, qoftė nė krahasim me bashkėatdhetarėt e vet nė Shqipėri.

Si e tillė, ajo e ka pasur mė tė nevojshme komunikimin e afėrsinė me njėri-tjetrin, unitetin, bashkėpunimin e bashkimin kombėtar. Prandaj dhe toleranca ndaj bashkėatdhetarėve me fe qetėr nė viset shqiptare dhe vizioni pėr fatet e pėrgjithėshme tė kombit tek ajo ka qėnė mė i qartė dhe mė i fuqishėm. jo mė kot mesazhi pėr bashkimin e unitetit kombėtar, neve nė Shqipėri, na erdhi nga Kosova. Pikėrisht nė Kosovė nisi Lėvizja e Pajtimit tė Gjaqeve. Dhe, kudo qė ndodhėn kėto pajtime, gjithnjė tė pranishėm kanė qėnė ulemaja dhe hoxhallarėt.

Megjithėse ndaj ulemasė dhe ndaj isntitucioneve qė ata drejtojnė herė pas here kanė "rėnduar" akuza tė shumta se po e, "politizojnė fenė islame", se "janė pasivė ndaj nacionalistėve e separatistėve shqiptarė', se 'i pėrkrahin ato", dhe kundra disa krerėve fetarė j'anė marre edhe provokacione fizike e keqtrajtime, titullarėt dhe hoxhallarėt nuk e kanė ndalur veprimtarinė e tyre. Aktivitetin e tyre fetar nė shėrbim tė kombit ata nuk e kanė konceptuar si parzmore tė nacionalizmit por si ndihmė pėr ekzistencėn e vetėmbrojtjen e popullsisė shqiptare.

Sipas deklaratave tė shumė hoxhallarėve, veprimtaria e tyre ėshtė kryer brenda suazave tė pėrcaktimeve ligjore dhe ėshtė njė detyrė humane. Hoxhallarėt shqiptarė nuk kanė manipuluar me fenė pėr qėllime shovł-łste, pėrkundrazi, ata kanė predikuar te besimtarėt muslimanė tolerancėn fetare dhe vetė pėrmbajqen qė lejon Kur'ani dhe kanė ndihmuar pėr ngriqen morale e arsimore dhe pėr vėllazėrimin midis shqiptarėve me fe tė ndryshme. Ata nė Kosovė e gjetkė nuk pranuan tė bėhen pre e politikės sė ditės e t'i kundėrviheshin populltt tė vet. Kėshtu u gjetėn nė radhėt e masave nė referendumin pėr ardhmėrinė e Kosovės dhe nė referendumin pėr ardhmėrinė e shqiptarėve nė Maqedoni dhe nė Mal tė Zi, etj.

Institucionet islame, si institucione tė ndėrtuara nga populli dhe tė mbajtura prej tij, gjatė dhjetėvjeēarit tė fundit, mė shumė se kurrė, janė ndodhur nė krah tė 'popullit tė vet.

Nė kuadėr tė pėrpjekjeve tė fesė islame pėr unitetin kombėtar, nuk mund tė lėmė kėtu pa pėrmendur dhe pėrpjekjet e ulemasė dhe tė hoxhallarėve nė Republikėn e Shqipėrisė, qė me tolerancėn e tyre ndaj bashkatdhetarėve tė vet ortodoksė e katolikė, fillimisht kanė qėndruar larg politizimit e grindjeve fetare. Ndėrkohė titullarėt e fesė islame kanė kundėrshtuar me vendosmėri provokacionet e disa klerikėve ortodoksė, qė synuan t'i mbulonin thonjtė e shovinizmit tė egėr grek ndaj trojeve e ndaj popullsisė shqiptare me shpi@et ndaj muslimanėve atdhetarė shqiptarė. Megjithatė, pėrpara udhėheqjes sė fesė ndėr muslimanėt nė Shqipėri mbetet shumė pėr tė bėrė pėr ēėshtjen kombėtare shqiptare.

Sot opinioni ndėrkombėtar ėshtė sensibilizuar pėr problemin kombėtar shqiptar. Kjo u arrit nė radhė tė parė nė sajė tė qėndresės sė vetė shqiptarėve muslimanė tė Kosovės e tė viseve tė qera shqiptare nė ish jugosllavinė. Eshtė detyrė e ulemasė dhe hoxhallarėve tė Republikės sė Shqipėrisė qė t'u ndodhen nė krah hoxhallarėve tė Kosovės pėr t'i ndihmuar nė njohjen e mėtejshme dhe nė zgjidhjen e drejtė tė problemit kombėtar shqiptar. janė shumė vende sidomos nga shtetet islame qė ende nuk kanė information mbi fatin e kombit shqiptar. Kjo u vu re edhe gjatė Kongresit Botėror Islam, organizuar nė Medinė nė verėn e vitit 1992. U takon sė pari titullarėve mslimanė tė Republikės sė Shqipėrisė qė tė aktivizohen pėr tė kapėrcyer kėtė prag njohjeje.

Bashkėpunimi kombėtar politik, ekonomik, kulturor, shkencor qė po zhvillohet sot midis shqiptarėve, pa marrė parasysh kufirin shtetėror, bėn tė domosdoshėm dhe bashkėpunimin fetar mbi baza kombėtare. Besojmė qė ky simpozium do tė jetė njė ogur i mbarė pėr mbarėvajtjen e kėtij bashkėpunimi!.


Postuar nga Indrit datė 26 Prill 2004 - 08:28:

Kontributi i Hoxhallarėve pėr Shqiptarinė

.




HAXHI ALI ELBASANIT
Pėrfaqėsuesi i Unitetit Kombėtar


Jeta dhe veprimtaria e Haxhi Ali Elbasanit shtrihet mė se gjysmė shekulli nė shekullin e kaluar dhe mė se njė ēerek nė tė sotmin. Ai pėrjetoi ngjarje tė dhėmbshme tė vėllezėrve tė tij: betejat, copėtimin e vendit, mėrgimet e detyruara, varfėrinė e popullit, pėrēarjen qė mbillte propaganda e huaj greke e sllave etj.
I pajisur me kulturėn e lartė fetare, tė cilėn e kishte fituar nė aulat e Universitetit tė Stambollit, dhe i frymėzuar nga idealet kombėtare, Haxhi Ali Elbasani fitoi besimin e popullit, i cili e zgjodhi deputet e mė pas dhe anėtar i Senatit. Vajtja nė Haxh e pasuroi botėkuptimin e tij me ndjenja fisnike tė moralit Islam.
Nė mėnyrė tė vaēantė Haxhi Ali Elbasani u shqua si publicist, veprimtar shoqėror e patriot. Gjatė kohės qė qe nė Turqi, drejtoi gazetėn "Zemra" ("Yrek"), qė botohej nė dy gjuhė: shqip dhe turqisht, me alfabet arab. Nė dalje tė saj, kjo gazetė u bė tribunė e pikėpamjeve lidhur me nevojėn e organizimit tė arsimit nė Shqipėri. Haxhi Ali Elbasani ishte dhe kryetar i Klubit "Bashkimi", i cili kishte si organ tė vetin gazetėn "Fjala e drejtė".
Pikėpamjet e Haxhi Ali Elbasanit lidhur me arsimin, mirėkuptimin nė mes besimtarėve tė feve tė ndryshme etj, janė pjesė e ideve tė rilindėsve. Ai propagandonte tolerancėn e mendimit, nė bazė tė sė cilės shtronte bashkėpunimin nė mes myslimanėve dhe kristianėve: "Myslimanėt duhet t’u shtrijnė dorėn kristianėve, sepse kjo e forcon kombin shqiptar".
Mė 1913-1914 ai drejtoi "Komitetin e Zgjimit dhe tė Besės Shqiptare", me qendėr nė Elbasan. Me qėndrimet e tij, me kulturėn qė zotėronte si myderiz dhe pėrvojen qė kishte fituar sa kohė shėrbeu nė organet legjislative tė Turqisė, Haxhi Ali Elbasani fitoi njė popullaritet jo vetėm nė Elbasan, por dhe nė tė gjithė zonėn e Shqipėrisė sė Mesme.
Haxhi Ali Elbasani vdiq i nderuar nė vitin 1928.


Postuar nga Indrit datė 26 Prill 2004 - 08:34:

HAFIZ ALI KORĒA

Hoxha i Pėrndjekur

Midis hoxhallarėve tė pėrndjekur nga pushtuesit, nga fanatikėt dhe komunizmi pėr idetė, pikėpamjet dhe veprimtarinė e tyre ėshtė dhe Hafiz Ali Korēa. i rritur nė njė mjedis patriotik, fetar e kulturor Korēar tė pastėr, ai u brumos me bindje dhe parime bazė, qė e ngriten lart emrin e tij. Pėr kėto ai, nė vitin 1893, kur ishte nė moshėn 20 vjeēare, u internua nė Sinop, sepse ndėrsa udhėtonte me trenin Sofie-Stamboll, iu kapen librat shqip, atėherė tė ndaluar. Mė 1900, u internua nė Anadoll, pėr aktivitetin nė mėsonjėtoren e Korēės. Pas Kongresit tė Dibrės ia shkatėrruan shtėpinė. Mė pas, Kabineti i Telat Pashės e dėnoi me vdekje, por me ndėrhyrje u fal. Mė 1924 u pėrjashtua nga Kėshilli i Lartė i Sheriatit. Mė 1925 botoi nė Tiranė pamfletin "Bolshevizma a ēkatėrrimi i njerėzimit".
Hfz. Ali Korēa zhvilloi njė veprimtari intensive nė disa drejtime dhe kryesisht nė fushėn e kulturės, tė fesė dhe tė publicistikės. Ai ka shkruar njė varg veprash origjinale nė prozė e poezi fetare dhe laike. Ndėr to shquhen:
"Mevludi" (1900). "303 fjalė tė Imam Aliut" (Botuar nė Korēė mė 1910). "Historia e shenjtė dhe tė katėr halifetė" (Botuar nė Tiranė mė 1931, fq.288). "Jusufi me Zelihanė" (Botuar nė Elbasan mė 1923). "Gjylistani", pėrkthim nga Saadiu, (1918). "Shtatė Ėndrrat e Shqipėrisė", poezi, (Botuar nė Tiranė mė 1944). "Tefsiri i Kur’anit", (mbetur dorėshkrim, me njė vėllim prej 2000 faqesh, R.Z.) punuar gjatė viteve 1920-1924. "Rubaijjati Khajjam"(Hajjam, pėrkthim nga O. Kajami, 1930- Ribotim 1942 nė Tiranė).
Njė rėndėsi tė veēantė kanė gjithashtu edhe tekstet shkollore si : "Abetare shqip" (1910). "Fe Rrėfenjėsi, morali" (1914). "Gramatika, Syntaksa shqip—arabisht edhe fjalime", (1916). Hafiz Ali Korēa ka lėnė edhe njė numėr tė konsiderueshėm dorėshkrimesh e pėrkthimesh.
Hafiz Ali Korēa, duke pėrkthyer kryeveprat si "Gjylistani", "Rubairat" si dhe "Jusufi me Zelihane", i bėri tė flasin shqip poetėt e mėdhenj si Saadiun, O.Kajamin etj.
Hafiz Ali Korēa qe ndėr mėsuesit e parė tė mėsonjėtores sė parė shqipe nė Korēė dhe bashkėpunoi ngushtė me Pandeli Sotirin, drejtorin e mėsonjėtores sė parė shqipe tė Korēės. Aty dha pa pagesė edukatė islame . Pas shpalljes sė Pavarėsisė, iu ngarkuan detyra tė rėndėsishme. Qe kėshilltar i Ministrisė sė Arsimit, Drejtor i Pėrgjithshėm po i kėsaj Ministrie, Shef i Fetva-minit pranė Kėshillit tė Lartė tė Sheriatit nė Shqipėri, pedagog nė Medresenė e Lartė tė Tiranės etj.
Gjatė jetės sė tij Hafiz Ali Korēa bashkėpunoi me njė varg figurash qė luajtėn rol tė rėndėsishėm nė historinė e kohės sė re tė Shqipėrisė, siē janė: Kristo Luarasi, Jusuf Turabi Kėrēova, Pandeli Sotiri, Gjergj Fishta, Luigj Gurakuqi, Mati Logoreci, Sali Nivica etj.
Jeta e tij ėshtė njė shembull i pėrsosur i atdhetarit tė devotshėm, qė nuk ndan fjalėn nga veprat e poetit qė fton bashkėpunėtorėt tė punojnė pėr mėmėdheun, tė mos e braktisin.


Postuar nga Indrit datė 26 Prill 2004 - 08:36:

Hafiz Ali Riza Ulqinaku

Njė ndėr figurat e shquara tė Rilindjes Kombėtare ėshtė edhe Hafiz Ali Riza Ulqinaku, veprimtar i Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit. Sipas L.Skėndos, Ali Ulqinaku i pėrkiste shkollės letrare dhe shkencore shqiptare tė traditės islame, tė njohur si bejtexhinj.
Lindi nė Ulqin mė 1853, ku mori dhe mėsimet e para. Mė vonė u shkollua nė Shkodėr dhe nė Stamboll. Fillimisht ka punuar si imam dhe myfti nė Ulqin. Qė nė moshė tė re u mor me pėrkthime dhe pėrshtatje nė gjuhėn shqipe tė veprave letrare moralizuese dhe mėsimore.
Ka lėnė vepra tė botuara, dorėshkrime origjinale dhe pėrkthime. Ka botuar mė 1884 njė pėrmbledhje me tre vepra tė veēanta: Pėrkthimin shqip tė veprės turke "Huda Rabbim", Mevludin, tė ndarė nė katėr kapituj, me 634 vargje gjithsej dhe Njė Fe-rrėfenjės tė pėrbėrė nga 804 vargje. Ndėrsa nė dorėshkrim ka lėnė njė abetare shqip dhe tre fjalorė. i pari ėshtė hartuar nė vargje, metodė kjo e suksesshme dhe praktike pėr mėsimin e gjuhėve tė huaja nga nxėnėsit e fillores. i dyti ėshtė shqip-turqisht, ndėrsa fjalori i tretė ėshtė turqisht-shqip.
Veprėn "Mevludi sherif" e shqipėroi mė 1873. Kur u shpėrngul nė Shkodėr mė 1879, veprėn e solli dorėshkrim. U botua nė vitin 1885/86 sipas dėshmisė sė vetė autorit. Ky Mevlud u pėrhap nė mėnyrė tė rrufeshme nė tė gjitha trevat veriore shqiptare tė besimit mysliman. Mevludi mėsohej pėrmėndėsh, kopjohej. Vepra mori karakter didaktik dhe patriotik, sepse Hfz. Ali Ulqinaku i bėri njė parathėnie nė vjershė dhe i shtoi njė pjesė origjinale. Nė parathėnie shkroi pėr domosdoshmėrinė e lėvrimit tė gjuhės sė pastėr shqipe.
Pikėrisht pėr kėtė pati pasoja nga pushtuesit. Kėshtu u detyrua tė lėrė Ulqinin dhe tė vendoset nė Shkodėr e mė vonė nė Lezhė.
Hfz. A.Ulqinaku u mor me veprimtari letrare, filologjike e pedagogjike, jo i shtyrė vetėm nga feja, por dhe nga nevojat e popullit pėr dije e arsim, kulturė dhe shkencė. i shtyrė nga dashuria pėr gjuhėn shqipe, pėr ruajtjen e saj dhe tė kombėsisė shqiptare.
Pėr veprimtarinė e tij dhe pėr nxėnėsit pėrshtati njė alfabet tė shqipes mbi bazė tė grafisė arabe. Kėtė e bėri pėr nevojat aktuale tė kulturės e tė shkrimit shqip, pėr pėrhapjen e saj legale nė atdhe. Bėri qė shqipja e folur tė shkruhej, tė ruhej e tė kultivohej.
Vepra letrare e Hfz.Ali Ulqinakut ndikoi fuqishėm nė krijuesit letrarė me alfabet qė erdhen pas tij. Ndikimi i tij haset dhe nė njė plejadė shkrimtarėsh tė shkolluar nėpėr medrese tė ndryshme, midis dy luftėrave botėrore. Vdiq mė 1913.


Postuar nga Indrit datė 26 Prill 2004 - 08:39:

ARIF SHALA

Vėllezėr Mos e Braktisni Drenicen

Arif Shala ėshtė biri i Drenicės sė Kosovės. Lindi mė 1909 dhe qė nė moshė tė re, kur ishte ende nxėnės nė mejtepin e Mulla Rifatit, shquhej nė mes tė shokėve tė tjerė pėr zgjuarsinė e tij, shkathtėsinė dhe karakterin e fortė. Duke qenė ende i ri, ai arriti tė mėsojė Kur’anin pėrmendėsh dhe tė dallohej pėr deklarimin e bukur qė bėnte. Mė 1927 mbaroi medresenė e Gjakovės dhe nė ato vite tė rėnda pėr Kosovėn vazhdoi gjimnazin nė Tiranė. Nė fshatin Koroticė e Epėrme, ku u caktua si imam, ai, sė bashku me mėsimet e fesė, u mėsoi nxėnėsve nė mėnyrė ilegale dhe lexim-shkrimin e gjuhės amtare shqipe. i tronditur nga krimet qė bėnte xhandermaria serbe mbi popullin shqiptar, i dėrgoi mė 1933 letėr proteste krajlit serb, Pjetrit. Mė 1935, me anė tė njė panfleti, ftoi popullin e Kosovės tė bojkotonte zgjedhjet. Por, ajo qė e bėri popullor imam Arifin ishte kushtrimi i tij pėr te mos u shpėrngulur kosovarėt ne Turqi, por tė qėndrojnė nė trojet e veta. Falė aktivitetit tė tij, asnjė familje shqiptare nga Drenica nuk emigroi nė Turqi.
Imam Arif Shala iu kundėrvu fashizmit italian. Ai mori pjesė nė ēlirimin e Prishtinės dhe tė Ferizajt. Arifi ishte njeri me karakter tė fortė, me botėkuptimi tė qartė islamik, me devocion patriotik deri nė vetėmohim, me njė dashuri tė papėrshkruar pėr vendlindjen dhe pėr Kosovėn. Demokrat me ndjenjė dhe me zemėr.
Arifi nuk mund tė pajtohej me politikėn diskriminuese sllave antishqiptare dhe antikosovare. Ai doli ilegal, komit pėr tė luftuar pėr lirinė e popullit dhe lirinė e besimit islam. U ndesh disa herė me patrullat e UDB-sė dhe mė 1 janar 1947 policia serbe, pasi e diktoi, e rrethoi dhe e vrau nė mėnyrė barbare, pikėrisht nė ditėn e parė tė vitit tė ri. Me gjithė kundėrshtimet e policisė serbe, populli i Miranit e varrosi me nderime imamin nga Drenica, Arif Shalėn.


Postuar nga Indrit datė 26 Prill 2004 - 08:41:

VILDAN FAIK DIBRA
Mrojtėsi i Alfabetit Shqip



Reka e Dibrės ėshtė njė nga vendet ku kanė lindur shumė pėrsonalitete tė lėvizjes kombėtare. Ata nuk janė vetėm luftėtarė me armė, por edhe luftėtarė me penė. i tillė ishte edhe Vildan Faik Dibra, nga Rimnica e Rekės.
Vildani arsimin fillor dhe atė tė mesėm e bėri nė Dibėr, ku kishte njė arsim tė zhvilluar nė gjuhė tė huaj turko-arabo-persiane, nga ku dolėn shumė patriotė tė shquar si Haxhi Vehbi Dibra, Said Najdeni (Hoxhė Voka i Dibrės), Hfz.Maliq Tanusha, nga Tanusha e Rekės, idhtar i zjarrtė i Klubit tė Stambollit, Hfz.Abdurrahim Dauti, propagandues dhe mėsues i gjuhės shqipe etj.
Studimet e larta i vazhdoi nė Stamboll, kur, si shumė shqiptare tė tjerė, dhe ky pati rezultate tė shkėlqyera nė pėrfundimin e medresesė sė lartė. i vlerėsuar pėr pėrgatitjen e lartė qė kishte fituar, u emėrua profesor nė medresenė e lartė tė Yskydarit. Nė kėtė pjesė tė Stambollit, gjatė dhjetėvjeēarit tė fundit tė shekullit tė kaluar dhe sidomos gjatė dhjetėvjeēarit tė parė tė shekullit tonė, ku ky shėrbente aty, pati shumė shqiptare nė kėtė qytet. Mė vonė aty u hap edhe njė shkollė shqipe, shkolla "Kosova" me nxėnės refugjatėsh shqiptarė.
V.F.Dibra u aktivizua nė lėvizjen kombėtare tė fillimit tė shekullit XX, duke pėrqafuar programin e saj. Mori pjesė nė Klubin "Bashkimi" tė Stambollit dhe e pėrfaqėsoi atė nė Kongresin e Manastirit tė 1908-ės.
Qėndrimi i tij nė kėtė Kongres, pro ose kundėr alfabetit tė Stambollit, kishte njė peshė tė madhe. Shumė nga pjesmarrėsit prisnin nga do tė anonte Hfz.Vildani. V. Dibra, duke shprehur pikėpamjen e tij nė bazė tė thėnieve Kur’anore, theksoi: "Feja dhe Kur’ani nuk kanė kurrfarė lidhje me alfabetin. Mėsimi i gjuhės shqipe me alfabetin latin nga pikėpamja fetare s’ka asnjė ndalim". Duke pasur parasysh anen praktike, ai tha se mėsimi i gjuhės shqipe me kėtė alfabet ėshtė mė i lehtė.
Hfz.V.F.Dibra ėshtė autor i disa veprave letrare-fetare e filozofike nė gjuhėt e Lindjes. Gjithashtu ai ėshtė autor edhe i monografive nė lėmin e drejtėsisė, nė kuadrin e tė drejtės sė Sheriatit.
Ai, me cilėsinė e pėrfaqėsuesit tė Komitetit tė Stambollit mbajti njė varg ligjeratash gjatė vitit 1908 nė disa qytete tė Shqipėrisė. Kėto ligjėrata dėshmojnė pėr erudicionin e tij, pathosin patriotik dhe elokuencėn profesionale. Vdiq nė Stamboll mė 1925.




MULLA HASAN MASURICA
Hoxha Inovator


Mulla Hasan Masurica ėshtė bir i njė familjeje kosovare tė madhe nga Krileva e Kamenicės.
Studimet e para i bėri nė shkollėn ruzhdije tė Gjilanit, kurse shkollėn normale tė fesė islame e mbaroi nė Shkup nė vitin 1907. Qė nxėnės nė normale, Hasan Masurica u dallua pėr njė imagjinatė dhe fantazi krijuese tė pasur, pėr njė kujtesė fenomenale, pėr aftėsi aplikative pėr t’u admiruar. Qė nė shkollė plotore ai kishte pėrvetėsuar gjuhėt turke, arabe dhe perse, gjuhė tė cilat i dhanė mundėsi tė shfrytėzonte literaturėn islame.
Gjatė kohės qė ishte student, edhe mė vonė, atij i pėlqente letėrsia fetare dhe ajo shkencore. Me pasion tė madh lexonte ēdo libėr fizike, matematike apo tė shkencave teknike, qė i binte nė dorė. Nė mėnyrė tė veēantė ai ishte i dhėnė pas astronomisė. Astronomia dhe astrologjia ia ushqenin atij fantazinė, i nxitnin ėndrrat dhe dėshirat pėr tė shpikur diēka. Frymėzimet qė i vlonin nė mendje dhe qė nuk e linin tė qetė filloi t’i vizatonte nė fletė tė bardha. Ai kėrkonte bashkėpunėtorė nė ndėrmarrjet e tij.
Pasi i drejtonte lutjet Allahut(xh.sh.) dhe pasi i kryente mė sė miri detyrat e tij si imam, Mulla Hasani jepte mėsim, mbante vaze, ku, veē tė tjerave, u tregonte nxėnėsve tė tij si dhe xhemmatit, qysh nė vitin 1900, se njeriu brenda pak dhjetėvjeēarėve do tė arrijė nė planete tė tjera, se do tė mund tė komunikojė me tė afėrmit e tij nga njė vend i largėt, se do tė zbulojė aparate qė do tė flasin dhe do tė shihen brenda dhomės etj.
Ai vetė ishte i pajisur me njė intuitė prej shpikėsi tė mrekullueshėm. Me guxim tė madh filloi ndėrtimin e njė mjeti fluturues (ballone) dhe pėr kėtė punė kėrkoi ndihmėn e farkėtarit tė fshatit. Pėr kėtė ballonė pėrdori dėrrasa plepi, pelhurė tė lyer me dyllė dhe nė prani tė fshatarėve tė Zarbicės, nė vitin 1899, bėri provė me djalin e tij 12 -vjeēar, i cili u ngrit nė njė lartėsi 50-70 metra, duke pėrshkuar njė largėsi rreth katėr kilometra.
Mulla Hasan Masurica ishte njė "Edison" i vėrtetė, por nė kushtet e vendit tė tij ai u kufizua vetėm me projektimin, ndėrtimin dhe aplikimin e disa aparateve qė mbetėn si relike, duke dėshmuar gjeninė shqiptare. Ai ngriti mullirin e fshatit me ndihmen e ujit e tė erės, ndėrtoi mullirin e kafesė etj. Mė vonė ai projektoi dhe ndėrtoi njė tip armė, e cila mbushej dhe zbrazej disa herė, shpikje pėr tė cilėn u vu nė dijeni edhe Sulltani.
Aktiviteti i Hasan Masuricės qe i shumanshėm, ai shtrihej edhe nė veprimtarinė fetare, si imam dhe mėsues feje, edhe si aktivist i hapjes sė shkollave pėr mėsimin e gjuhės shqipe. Ai zotėronte njė bibliotekė shumė tė pasur.
Nė vitin 1916 ai luftoi me armė nė dorė pėr tė mbrojtur trojet shqiptare nga pushtuesit bullgarė. Bullgarėt ia dogjėn shtėpinė dhe bibliotekėn, ku ishte edhe kalendari mbi poziten e planeteve nė gjithėsi, tė cilin e kishte filluar ta ndėrtonte qė me 1911 e qė e rikapi mė vonė pėr ta pėrfunduar nė vitin 1925. Vdekja e tij u shndėrrua nė njė manifestim popullor.

HOXHĖ HASAN VOGLI
Gjuhėn Shqipe Do Ta Mbrojmė Edhe Me Gjak


Ēerek shekulli i parė i historisė sė zhvillimit tė kulturės dhe tė arsimit nė Tiranė lidhet ngushtė me emrin dhe veprimtarinė e Hoxhė Hasan Vogli. Hapja e alfabetit tė Stambollit, funksionimi i shkollės fillore "Ylli" nė Tiranė, qendresa heroike ndaj pėrsekutimeve qė iu bėnė patriotėve nga Shevqet Durgut pasha e mė vonė nga Esat Toptani, themelimi i jetimores sė Tiranės dhe shumė vepra bamirėse, e bėnė shumė tė dashur dhe tė nderuar emrin e Hasan Voglit.
Hasan Vogli rrjedh nga njė familje tiranase me tradita atdhetare. Ai kreu shkollėn plotore (Ruzhdie) nė Tiranė, kurse nė Shkodėr vazhdoi shkollėn pedagogjike me gjuhė mėsimi turqishten, "Daru-mualiminė". Sipas tė dhėnave, ai ndoqi edhe arsimin e lartė nė Stamboll, ku u pajis me njė kulturė tė lartė teologjike. Qė nė fillim u ingranua nė lėvizjen patriotike. Si kredo tė vepimtarisė sė tij shoqėrore ai kishte parullen "Jam shqiptar, flas shqip dhe gjuhėn shqipe do ta shkruaj edhe me gjak".
Kėsaj motoje ai nuk i devijoi asnjėherė. Shėrbeu si mėsues i shkollės fillore shqipe tė Tiranės, qė drejtohej nga Filip Hashiku, duke e filluar punėn me 1901. Njėkohėsisht shėrbeu si mėsues edhe nė shkollat e tjera turke, gjithmonė duke iu pėrmbajtur parimeve tė tij. Me shpalljen e Pavarsisė punoi si mėsues nė disa shkolla tė Tiranės, derisa vdiq nė moshėn 58- vjeēare. Nė kėto shkolla dha lėndė tė profilit fetar, paralelisht me lėndė tė tjera tė kulturės sė pėrgjithshme.
Mė 1910 dhe mė pas me ardhjen e rrebelėve tė Esat Toptanit, siē thotė Hfz.Ibrahim Dalliu, nė librin e tij "Patriotizma nė Tiranė", ai u ndoq dhe u pėrsekutua, nė mėnyrėn mė ēnjerėzore, derisa mbeti i gjymtė.
H.Vogli i pėrkiste atij grupi njerėzish me karakter tė fortė, qė nuk pėrkulen dhe qė as nuk i nėnshtrohen dhunės. Shkonte i pari nė xhami dhe dilte i fundit. Qė nga mė kryesorėt qė mbrojti vendimet e Kongresit tė Lushnjes dhe u radhit krah pėr krah me ithtarėt e qeverisė qė doli nga ky Kongres. Ai nuk shkroi ndonjė vepėr, por fjala e tij qe aq e fortė si para xhematit nė xhami, ashtu edhe para nxėnėsve nė shkollė.
H.Vogli ishte prototipi i myslimanit tė devotshėm. Kudo qė do tė ndėrmerrej ndonjė nismė pėr tė ndihmuar nevojtarėt ose pėr tė ngritur ndonjė institucion qė mungonte, ai do tė zgjidhte kuleten e tij, do tė angazhohej me tėrė autoritetin qė gėzonte. Shumė vajza jetime i kanė gėzuar martesat e tyre nė sajė tė ndihmave qė ai u ka dhėnė. Jetimorja e Tiranės ėshtė ndihmuar nga ky burre i madh, i cili, pas vdekjes, ullishtet e tij ia kaloi si pasuri kėtij institucioni.

HAZIZ LILA.
Mėsuesi i gostivarit dhe i strugės


Nė agim tė shekullit XX njė Hafiz i ri nga Strebleva e Gollobordės, i porsaardhur nga studimet qė kishte bėrė nė Stamboll, u emėrua mėsues i frėngjishtes nė Gostivar, nė Strugė e mė pas drejtor i shkollės "Idadije" nė qytetin e Dibrės.
Ky ėshtė Haziz Lila, qė mė vonė do tė bėhej myfti, zhvilloi njė aktivitet tė gjerė fetar dhe patriotik nė periudhėn para shpalljes sė Pavarėsisė. Ai solli me vete mjaft libra nė gjuhėn shqipe dhe i shpėrndau ato fshehurazi, propagandoi te bashkėfshatarėt, nė mes tė tė cilėve banonte, frymėn patriotike dhe, mbi tė gjitha, pėrhapi alfabetin shqip, duke propaganduar njėkohėsisht mospajtimin me politikėn serbe dhe duke iu kundėrvėnė propagandės serbe dhe pėrpjekjeve pėr pushtimin e tokave shqiptare.
Aktiviteti patriotik dhe antisllav i tij i ra nė sy naēalnikėve serbė, tė cilėt e arrestuan, e shoqėruan me njė njėsit ushtarėsh prej tetė vetash dhe e vranė me tė shtėna armėsh, nė vendin e quajtur "Gezden tė Stebleves", mė 7 qershor 19915. Haziz Lila i pėrket martirėve tė gjuhės dhe tė shkollės shqipe.


ABDULHAQIM HIQMET DOGANI
Pedagogu Nga Gostivari


Abdulhaqim Hiqmet Dogani (1880-1955) ishte pinjoll i njė familjeje qytetare nga Gostivari. i ati ishte myfti nė Gostivar. A.Dogani ndoqi rrugėn e mėsuesisė. Nga studimet qė bėri nė Stamboll mori arsim laik. A.Dogani shėrbeu gjatė gjithė kohės sė punės sė tij si mėsues nė shkolla laike dhe fetare. Ėshtė ndėr tė rrallė qė, si laik, shkroi edhe tekste me karakter fetar. Nė idadijen e Shkupit, kur shumicėn e nxėnėsve e pėrbėnin shqiptarėt, lėnda e gjuhės shqipe iu ngarkua A.Doganit, nga klubi shqiptar "Rinia Patriotike" ("Shubani vatan").
A. Dogani qe i vonuar dhe fillimisht nuk ishte pėr alfabetin e Manastirit tė miratuar nga pėrfaqėsuesit e njėzetegjashtė shoqėrive e klubeve, nė nėntor tė vitit 1908. Por shpejt e kuptoi dhe reagoi drejt. Nė atė periudhė ai botoi njė abetare shqip me alfabet arab, njė abetare tjetėr e botoi nė vitin 1946, nė gjuhėn shqipe dhe me alfabet arab, me tė cilėn mėsuan brezėnitė shqiptare tė Ish -Jugosllavisė pėr vitin shkollor 1946-47.
Tekstet e tjera tė tij janė shkruar nė gjuhėn turke, por kanė shėrbyer pėr edukimin e nxėnėsve shqiptarė nė shkollat qė ndiqnin. Veprat e tij tė njohura deri mė sot, tė paracaktuara pėr shkollat laike dhe fetare, janė: "Saban Yildizi yahot Musavver Osmanli Elifbasi" ("Ylli i mėngjesit apo abetare e ilustruar e osmanishtes"). Yeni Elifba-Nes’h harfllariyla tab’edlimis ueni imla ilifbasi" ("Abetarja e re- Abetarja portografike e botuar me shkronjat nesh"). "Muslumanlik" (Feja islame). "Arnavutca elifba-Arap harflariyla" (Abetare shqip- me alfabet arab). "Pedagogji kavaidine mutabik yeni sistem elifba" (Sistemi i ri i abetares sipas parimeve pedagogjike). "Kur’ani Kerim Derslaerine Baslangiē" (Hyrje nė mėsimin e Kur’anit tė nderuar). "Birinci Kisim Turkēe Dersleri Elifba" (Pjesa e parė e mėsimeve tė turqishtes-Abetarja). "Ikinci Kisim Turkēe Dersleri"(Pjesa e dytė e mėsimeve tė turqishtes). "Uēunēu Kisim Turkēe Dersleri"(Pjesa e tretė e mėsimeve tė turqishtes). "Doruncu Kisim Turkēe Dersleri"(Pjesa e katėrt e mėsimeve tė turqishtes). "Birinci Kisim Din Dersleri"(Pjesa e parė e mėsimeve tė fesė)."Ikinci Kisim Din Dersleri"(Pjesa e dytė e mėsimeve tė fesė). "Uēuncu Kisim Din Dersleri"(Pjesa e tretė e mėsimeve tė fesė). "Dorduncu Kisim Din Dersleri"(Pjesa e katėrt e mėsimeve tė fesė). "Birinci Kisim Dersleri" (Pjesa e parė e mėsimeve tė historisė). "Abetare", nė gjuhėn shqipe shtypur nga Shtypshkronja "Kultura", Shkup, 1946.
Nga veprat e mėsipėrme, tė njė rėndėsie tė veēantė janė "Sistemi i ri i mėsimit fetar sipas parimeve pedagogjike", si dhe "Hyrje nė mėsimin e Kur’anit tė nderuar".
Kontributi i tij nė arsim dhe nė edukatėn islame ishte i veēantė. Abdulhaqim Dogani ka shkruar proza tė shumta pėr fėmijė, njė pjesė e tė cilave ruajnė edhe sot vlerat e tyre arsimore dhe edukative. Ka botuar edhe artikuj studimorė, sidomos pėr historinė e Gostivarit e tė viseve tė tjera shqiptare.
Pėrsonaliteti i tij ėshtė paraqitur nė librin monografik "Gostivari dhe Abdulhaqim Dogani".


Postuar nga Indrit datė 26 Prill 2004 - 08:43:

HAFIZ IBRAHIM DALLIU
Burri Qė Nuk u Mposht Nga Persekutimet

Zhvillimi i kulturės islame, shtypi publicistik dhe ai fetar, beteja dhe lufta pėr mbrojtjen e pavarėsisė, lidhen me emrin dhe veprat e Hafiz Ibrahim Dalliut. Me Kur’an nė dorė dhe me pushkė nėn sqetull, ai u priu vullnetarėve tė Tiranės si komandant pėr ta mbrojtur vatanin kundėr agresorėve jugosllavė.
Hafiz Ibrahim Dalliu si njė figurė patriotike, i shėrbeu arsimit nė pėrgjithėsi dhe atij pedagogjik nė veēanti. Gjatė viteve tė rinisė, pa mbushur ende 18 vjeē, nė rrugė klandestine, pėrvetėsoi alfabetin shqip dhe mė 1901, sė bashku me Filip Ashikun dhe Hoxhė Voglin, shėrbeu si mėsues i shkollės shqipe nė Tiranė.
Mė 1908 ai hapi shkollėn e vajzave nė Tiranė, ku u pregatitėn mėsueset e para vajza myslimane, si Servete Maēi etj. Mori pjesė nė Kongresin Kombėtar pėr problemet e Arsimit, qė u mbajt nė Elbasan nė shtatorin e vitit 1909. Sė bashku me Luigj Gurakuqin dhe Aleksandėr Xhuvanin, Hafiz Ibrahim Dalliu qe nga tė parėt qė themeloi Normalen e Elbasanit, e cila u hap me vendim tė Kongresit tė mėsipėrm.
Luigj Gurakuqi shkruan se normalja e Elbasanit kishte nė themelet e saj djersen e mundin e Hafiz Ibrahim Dalliut, tė Aleksandėr Xhuvanit, Sotir Pecit, tė tyre (tė Luigj Gurakuqit, R.Z)e tė atdhetarėve tė tjerė.
Pas vitit 1912 Hafiz Ibrahim Dalliu iu kushtua publicistikės dhe letėrsisė satirike. Mė vonė drejtoi gazeten politike "Dajti". Duke nisur nga viti 1918 deri mė 1924 botoi njė varg veprash satirike duke u bėrė kėshtu ndėr tė parėt poetė satirikė qė ēanė rrugėn e humorit nė letėrsinė shqipe. Kėto vepra janė "Grenxat e kuqe"(1918), "Dokrat e hinit"(1920), "Kabineti i Xhafer Ypit" (1922) etj. Shkroi gjithashtu edhe librin me vjersha patriotike "Kreshniku i atdheut", si dhe monografine "Patriotizma nė Tiranė"(1930). Por njohjen si poet ai e fitoi me elegjinė kushtuar Avni Rustemit, kurse popullaritetin e fitoi nga qėndrimi i tij stoik kundėr torturave qė atij i bėnė pushtuesit e Shqipėrisė.
Burrėria dhe heroizmi i Dalliut vihet nė dukje dhe nė njė nga kėngėt e "Lahutės sė Malėsisė", ku poeti Gjergj Fishta mbi tė tjera shkruan: "a isht’ "Shqiptar" apo "Osmanli", u pėrgjegj me trimėni: jam shqiptar me gjuh e fis.
Hafiz Ibrahim Dalliu ishte njė ndėr mbėshtetėsit konseguentė tė lėvizjeve demokratike tė viteve 1920-1924. Vrasja e atdhetarit tė shquar Avni Rustemi e brengosi pa masė. Por ai gjeti forca dhe i thuri kėtij martiri tė shquar, njė kėngė e cila gjeti jehonė jo vetėm nė Shqipėrinė e Mesme, por nė mbarė viset shqiptare.
Hafiz Ibrahim Dalliu edhe mė vonė u pėrndoq nga forcat rrebele dhe nga rregjimi komunist. Ai njohu qelitė e burgut tė Manastirit, Selanikut, Tiranės. Herėn e fundit e akuzuan pėr botimin e poemės "Grenxat e kuqe", se ka sulmuar pansllavizmin. Por karakteri shumė i fortė, besimi nė islam e ushqente atė pėr tė mbrojtur tė drejtėn dhe lirinė.
Vlen tė pėrmendet edhe kontributi i tij i paēmuar gjatė viteve ’30 pėr botimet e shumta qė bėri nė shėrbim tė edukimit fetar. Numėrohen gjithsej 15 vepra, pėrkthime, por shumica origjinale. Ndėr tė gjitha kėto shquan"Tefsiri shqip i Kur’anit" nė dy vėllime, pėrkthyer nga arabishtja.
Libra tė tjerė me karakter fetar jane: "Udha muhamedane" (vepėr afėr 500 faqesh), botuar nė Tiranė mė 1936, "E lemja dhe jeta e tė madhit Muhammed alejhiselam", vepėr nė vargje, me njė vėllim prej 238 faqesh, Tiranė, 1933, "Mėsime teorike dhe praktike tė besimit islam", Tiranė, 1935 etj. Qe anėtar i Lidhjes sė Shkrimtarėve dhe Artistėve tė Shqipėrisė.



MULLA IDRIZ GJILANI
Udhėheqėsi Shpirtėror, Politik e Ushtarak


Nė historinė e re tė gjysmės sė parė tė shekullit tonė, ēfaqet dhe figura e Mulla Idriz Gjilanit. Studjuesi Muhamet Pirraku e portretizon si "Fetar atdhetar konseguent, orator e mjeshtėr i penės, i zoti i punės, besnik i fjalės, predikues fetar dhe mualim-mėsues iluminist, ideolog dhe luftėtar i lirisė, i vendosur nė idealet e veta liridashėse, si bjeshkėt e Kosovės, tė cilat i mbrojti me fjalė, me pushkė, me gjak, burrėrisht, trimėrisht, i pathyeshėm, me plagė nė zemėr e nė trup, nuk u dorėzua, u bė legjendė si Basho Muji".
Mulla Idriz Gjilani lindi nė Velekincė, katund nė periferi tė Gjilanit, mė 4 qėrshor 1901. Ndoqi studimet fillestare nė mejtepin e Cernicės, tė cilin e mbaroi nė vitin 1911, kurse studimet e mesme i vazhdoi nė medresenė "Atik" nė Gjilan. Mė 1926 u diplomua, pas njė ndėrprerjeje tė shkollės. Nė moshėn 25- vjeēare u bė imam dhe fitoi titullin Mulla. Shėrbeu nė detyrėn e Imamit nė Karadak e nė Hogoshtė. Mė 1941 u zgjodh nė postin e Bashvajizit nė Ulema-mexhlizin e Kuvendit fetar-arsimor tė Vakufit tė Shkupit.
Nė karrieren e tij prej fetari ai u nis nga disa parime kur’anore dhe hadithore qė pėrcaktonin vlerat e arsimit, tė kulturės dhe tė edukatės: "Pa shkollim - thotė ai, - nuk ka fe tė mirėfilltė", "Talebet (nxėnėsit) tonė nuk duhet tė mėsojnė mė vetėm pėr leximin e Kur’anit, por edhe pėr njohjen e mjeshtėrisė sė shkrimit. Talebet tonė duhet t’i nisim nė rrugėn pėr ta njohur islamin dhe jo pėr ta prezantuar si diēka statike", "S’ka fe pa atdhe", "Tė ndihmojmė njėri-tjetrin me fjalė, me penė, me pasuri, tė duhemi si vėllezėr", "Pa njė atdhe tė lirė feja nuk mund tė mbahet, nuk mund tė ushtrohet", "Lexoni te mualimė tė urtė sa e mirė dhe sa e kuptueshme ėshtė feja islame, kur shpjegohet shqip, nė gjuhėn e Zotit pėr shqiptarėt".
Gjatė kohės si hoxhė dhe bashvaiz zhvilloi njė veprimtari intensive nė fushėn e edukimit fetar me frymė atdhetare. Hapi mejtepin e Pidicit pėr mėsimin e djemve dhe tė vajzave, organizoi ilegalisht mėsimin e shkrim-leximit me alfabetin e gjuhės shqipe, futi mėsimin shqip nė medresenė "Atik", ushqeu mirėkuptimin dhe bashkėpunimin vėllazėror me bazė kombėtare shqiptare nė popullsinė muslimane-katolike tė zonės sė Karadakut. Kur qe mėsimdhėnės nė tre mejtepe njėkohėsisht, shfrytėzoi sistemin monitor: pėrgatiti nxėnėsit mė tė mirė dhe me moshė mė tė madhe pėr ta zėvendėsuar kur ai mungonte.
Nė prill tė vitit 1937, nė kushte ilegaliteti, themeloi nė Arllat tė Drenicės Organizatėn e Rinisė Pėrparimtare "Drita" tė Kosovės. Aktivitetet e tij fetare nuk dalloheshin nga ato atdhetare e humane. Kudo, kurdo e me kėdo ato ishin tė pranishme.
Mulla Idrizi ishte kundėr shpėrnguljes sė shqiptarėve. Nė funksion tė kėsaj bindjeje atdhetare e humane ai programonte nė xhami, nė konake, nė kuvende e deri nė ceremonitė e vdekjes. Nė formė kushtrimi ai thėrriste: "Jemi pėrgjegjės pėr varret e prindėrve tanė para Zotit dhe para kombit. Nuk guxojmė tė heqim dorė prej tyre t’i lėmė tė shkreta pėr t’i lavruar derrat e naēalnikėve sllavė! Jo vetėm nė Turqi, por as nė Shqipėri nuk bėn tė shkojmė. Zoti nė Kur’an na ka bėrė pėrgjegjės pėr vatanin dhe kombin!"
Ai, pėrsonalisht, u printe aksioneve pėr ndėrtimin e urave, rrugėve, ēesmeve, mejtepeve, xhamive, mirėmbajtjes sė varrezave, tė cilat i shikonte si mjete dėshmuese tė bashkimit tė popullsisė shqiptare. Uniforma e ndihmoi pėr tė maskuar aktivitetin e tij patriotik. Mulla Idriz Gjilani ishte njė "rilindės" nė kuptimin e vėrtetė tė fjalės nė kushtet qė kalonte Kosova. Nė kohėn kur Mulla Idriz Gjilani ushtronte detyrėn e bashvaizit, numri i nxėnėsve tė ""Atik medresesė" tė Gjilanit arriti nė 734, nga tė cilėt 326 ishin femra. Po ashtu i organizoi shkollat lėvizėse me mėsues shetitės. Vetėm nė zonėn e Gjilanit u hapėn 39 shkolla tė tilla fetare, qė zgjuan te brezi i ri ndjenjat fetare dhe ndėrgjegjėn kombėtare.
Nga prilli 1941 Mulla Idriz Gjilani iu kushtua plotėsisht veprimtarisė politike. Si hoxhė me forcėn e Zotit, si mėsues me forcėn e fjalės, si luftėtar me forcėn e armės, si komandant me besnikėrinė e ushtarit, ai luftoi pėr unitetin territorial tė trevave shqiptare, luftoi kundėr genocidit serb e bullgar, kundėr komunizmit.
Nė qėrshor tė 1944 -ės drejtoi betejėn e Kikės, ku shqiptarėt e udhėhequr prej tij dolėn fitimtarė kundėr ushtrisė sllavo-komuniste. Veprimtaria e Mulla Idriz Gjilanit ėshtė heroike. E tillė ėshtė edhe periudha 1944-1949 dhe kallja e tij nė zjarr mė datėn e 25-26 nėndorit 1949 pėr tė mbetur shembull te pasardhėsit si dhe luftėtar, qėndruar dhe vdekur si shqiptar.

ISMAIL NDROQI
Njė Jetė Kushtuar Islamizmit Dhe Ēėshtjes Kombėtare


Diaspora shqiptare e Stambollit qe shumė aktive gjatė fundit tė shekullit tė kaluar dhe dhjetėvjeēarit tė parė tė shekullit tonė. Lėvizjen rilindėse shqiptare atje e pėrkrahnin dhe e ndihmonin edhe studentėt e shumtė qė vazhdonin shkollat dhe medresetė e kryeqytetit tė Perandorisė, si dhe fakultetet e Universitetit tė Stambollit. Aty studionin disa dhjetėra talebe pėr hoxhallarė, juristė, mjekė, ushtarakė etj. Nė kėtė periudhė bėnte studimet e mesme dhe ato tė larta edhe Ismail Ndroqi.
Pas revolucionit tė turqve tė rinj, shumė studentė, laureatė dhe intelektualė shqiptarė, tė mbushur me ideale kombėtare, u kthyen nė atdhe tė vendosur pėr tė luftuar pėr pavarėsinė e Shqipėrisė. Njė ndėr ta ishte dhe Ismail Ndroqi, qė kishte mbaruar studimet fetare nė Medresenė e lartė tė Stambollit . Ai u kthye nė atdhe mė 1908, tashmė i pjekur dhe plot dėshira pėr t’i shėrbuer atij.
Me t’u kthyer nė atdhe u radhit nė trupin mėsimor tė medresesė sė Tiranės, ku punoi 5 vjet.
Si intelektual, zhvilloi, krahas edukatės fetare, edhe veprimtari patriotike. Nxėnėsit dhe njė pjesė e popullit mėsuan prej tij, gjatė kėsaj kohe, gjuhėn shqipe dhe historinė e kombit. Kėtė punė ai e bėnte fshehurazi. Me veprimtaritė qė zhvilloi nė dobi tė lėvizjes kombėtare, u ingranua nė tė dhe u bė shpejt njė nga anėtarėt mė aktivė pėr zonėn e Tiranės.
Viti 1912 qe, pėr tė, viti qė vulosi qėndrimin e tij nė dobi tė pavarėsisė shqiptare. Ai u solidarizua plotėsisht me nismėn e Ismail Qemalit. Qe nga mė kryesorėt qė ngriti flamurin kombėtar nė Tiranė. i ofroi ndihmė Ismail Qemalit dhe punoi pėr zbatimin e direktivave tė Qeverisė sė Pėrkohshme tė Vlorės. Kėto veprimtari ngjallėn armiqėsi tek Esat Pashė Toptani, i cili, pėr tė menjanuar dhe pėr tė izoluar veprimtarinė e tij, u bė faktor qė ai tė transferohej myfti nė Shijak (1913-1914) e pastaj nė Kavajė (1914-1915). Megjithatė, popullariteti i tij u rrit dhe, mė 1916 emėrohet myfti nė Tiranė.
Niveli i lartė fetar i tij, si dhe aftėsitė organizative tė treguara gjatė periudhės 1908-1916, bėnė qė ai tė zgjidhej kryetar i Katundarisė (Bashkisė) sė Tiranės.
Gjatė kohės qė kryesoi bashkinė u pėrpoq pėr hapjen e shkollave shqipe, organizoi batalionin vullnetar tė Tiranės, qė mori pjesė nė Luftėn e Vlorės dhe mbėshteti qeverinė e Sulejman Delvinės. Ai gjithashtu qe kundėrshtar i lėvizjes esadiste. Nė prill tė vitit 1920 iu drejtua Konferencės sė Paqės, me kėrkesėn pėr tė njohur kufijtė etnikė tė Shqipėrisė. Kėtė dokument tė rėndėsishėm e nėnshkroi ai vetė nė emėr tė tridhjetėmijė vetave qė morėn pjesė nė miting.
Konseguent nė idealin e tij pėr njė Shqipėri qė pėrfshinte krejt trojet shqiptare, ai iu drejtua edhe njė herė qeverive evropiane me njė telegram, nė tetor tė vitit 1921, ku theksonte se populli shqiptar nuk do tė njihte asnjė vendim diplomatik qė do tė cenonte kufijtė e Shqipėrisė.
Si klerik i lartė mysliman e njė intelektual i mirėfilltė, iu kundėrvu intelektualėve dhe besimtarėve obskurantistė dhe fanatikė. Nė vitin 1928, ai u tėrhoq nga jeta politike dhe iu kushtua plotėsisht shėrbimit fetar. Gjatė periudhės 1928-1939 shėrbeu si myfti i Durrėsit, ku mbajti shumė vaze me nivel tė lartė teorik. Populli i Shqipėrisė sė Mesme e pėrcolli me nderime tė mėdha, duke e konsideruar si njė nga bijtė e tij mė tė nderuar.


HAXHI HAFIZ ISMET DIBRA
I Arrestuar Pėr Bindje Fetare

Dibra ėshtė vendlindja e Haxhi Hafiz Ismet Dibrės, Stambolli ėshtė vendi ku bėri studimet e larta. Tirana ėshtė vendi ku zhvilloi veprimtarinė e tij. Revista "Zani i Naltė" ėshtė tribuna ku shpalosi njohurit e tij nė fushėn e legjislacionit islam, tė filozofisė islame, tefsirit, hadithit, logjikės, teorikės etj. Medreseja e Lartė e Tiranės qe institucioni ku ai zbatoi nė praktikė edukatėn islame dhe mjeshtėrinė e mėsimdhėnies. Kishte njė kulturė tė gjerė, njė qėndrim demokratik dhe patriotik. Zotėronte mė sė miri gjuhėn arabe, perse dhe atė turke.
Kur mbaroi studimet i ofruan katedren nė njė shkollė tė lartė tė Stambollit, por ai e refuzoi, duke parapėlqyer tė shėrbente mė mirė nė atdhe. Ai ėshtė drejtori i dytė i Medresesė sė Lartė tė Tiranės pas Qamil Balės. Duke ndjekur traditat e tė parit aktivizoi trupin mėsimor, pėrsonel tė pėrgatitur siē qenė: Hafiz Ali Korēa, Haki Sharofi, Sheh Qazim Hoxha etj.
Nė tėrė veprimtarinė e tij ai udhėhiqej nga mėsimet e Kur’anit dhe nė pėrshtatje me pėrbėrjen e popullit shqiptar ai nisej nga toleranca nė mes besimeve dhe besimtarėve. Medreseja e Lartė e Tiranės, e drejtuar nga I.Dibra, ruante dhe vazhdonte traditen e edukimit tė nxėnėsve, krahas asaj tė fesė, dhe tė frymės patriotike dhe kalitjes sė ndėrgjegjės kombėtare.
I.Dibra vizitoi varrin e Profetit (a.s.) dhe fitoi tė drejtėn tė quhej Haxhi.
Nė vitet ’30 tė shekullit tonė zhvilloi njė aktivitet tė gjerė intelektual, fetar e patriotik. Janė tė pėrmendura ligjėratat e tij tė njėpasnjėshme qė patėn pėr subjekt temen "A ka dyshim nė qenien e Zotit?". Nė kėto ligjėrata Hafiz Ismet Dibra, duke u mbėshtetur nė ajetet e Kur’anit, zbėrtheu shumė teza dhe koncepta qė nė ato vite ishin bėrė objekt bisede nė qarqet intelektuale. Ligjėratat bėnin pjesė nė luftėn qė kleri islam po i shpallte ideve komuniste, qė kishin filluar tė pėrhapen nė Shqipėri. Hfz. Ismet Dibra iu referua shumė figurave tė shquara tė rrymave tė ndryshme filozofike si: Dekartit, Berksonit, Spenserit etj.
Mė vonė ato ligjėrata u botuan nė faqet e "Zanit tė Naltė" dhe mė 1993 u botuan edhe nė Miēigan tė SHBA-sė. Pushtuesit fashistė dhe ata gjermanė, mė vonė, i ofruan ofiqe dhe dekorata, por ai, ashtu si mė 1919 qė nuk pranoi postin e profesorit tė katedres nga Turqia, edhe kėsaj radhe nuk pranoi nga pushtuesit e rinj asnjė dekorim, as post. Pushteti komunist, tė cilit ai iu nėnshtrua, e arrestoi nė moshen 60 -vjeēare dhe e dėnoi pa asnjė arsye, por vetėm pėr bindjet e tij fetare, antimaterialiste, me 12 vjet heqje lirie, tė cilat i bėri si shumė e shumė tė tjerė nė burgjet e diktaturės komuniste. Vdiq nė moshėn 69- vjeēare.



MULLA ISUF KRAJA
(Krajė, 1849 - Shkodėr, 1912)

Isuf Kraja ėshtė njė nga personalitetet e larta fetare dhe shoqėrore me prejardhje nga zona e Krajės, njė trevė etnikisht e pastėr shqiptare, trevė e njohur si vatėr albanologėsh tė shquar shqiptarė, si dhe pėr hoxhallarė me emėr e personalitet tė afirmuar me punė e studime.
Isuf Kraja, i biri i Aliut, nga fshati Kėshtenjė i Krajės, i lindur atje nė vitin 1849, i nxitur nga kushėriri i tij i parė, Abdullah Begu, njė krajan qė kishte ecur e ngjitur lartė nė hierarkinė shtetėrore tė Perandorisė Osmane, si Komandant i Gardės sė Perandorisė, apo siē thuhej nė njė burim tjetėr, si Ministėr i thesarit i Perandorisė, me ndihmėn e tė cilit pėrfundoi me sukses studimet e larta pėr teologji.
Jeta e gjatė nė Stamboll dhe rrethi miqėsor e fisnor i krijoi mundėsi tė qendronte e tė njihej thellė me personalitete tė shquara shiptare qė punonin nė Stamboll, me burra tė shquar tė Rilindjes sonė, lidhjet me tė cilėt i ruajti edhe pas ardhjes sė tij nė Shqipėri. Pas kthimit nga Stambolli, duke sjellė me vetė njė bibliotekė shumė tė pasur, u shqua pėr ndihmė konkrete nė ngritjen arsimore e sociale tė bashkatdhetarėve, duke mėsuar tė vegjlit e tė rriturit.
E ushtroi veprimtarinė e hoxhės e tė mėsuesit nė Krajė, Postribė, nė Nenshatė dhe nė Shkodėr, duke marrė pjesė aktive nė jetėn politike, fetare e sociale tė Shkodrės. Shkollat e hapura nė zonėn e Krajės, si shkolla e Ostrosit tė Vogėl, qė ishte hapur qė nė vitin 1896, nė Arbnesh qė nė vitin 1895, nė Skie qė nė vitin 1892, mbanin lidhje tė ngushta me intelektualė krajanė nė Shkodėr, ku Molla Isuf Kraja kishte njė rol tė veēantė. Ai ishte funksionar fetar nė njė repart tė madh ushtarak dhe njėkohėsisht kryente edhe detyrėn e hoxhės nė qytet. Veprimtarinė e tij fetare e harmonizoi natyrshėm me atė kombėtare, madje edhe duke bashkėpunuar ngushtė me klerikė tė tjerė, pėrfshirė edhe tė feve tė tjera, siē kishte mik tė ngushtė klerikun katolik tė Nenshatit, etj, ēka ndikonte dhe rrezatonte nga miqėsi nė mes dy teologėve, nė miqėsi e harmonizim nė mes bashkėqytetarėve tė besimeve tė ndryshme. Isuf Kraja shėrbeu nga viti 1900 edhe si mėsues i historisė dhe i gjeografisė nė shkollėn Ruzhdie tė qytetit.
Profesor doktor Hajrullah Koliqi, nė monografinė "Kraja ndėr mote". nė mes tjerash shkruan: "Njė shkodran tjetėr me prejardhje krajane, ishte edhe Isuf Kraja. Ai ishte njė nga veprimtarėt mė tė shquar tė Rilindjes Kombėtare nė Shkodėr dhe i arsimit kombėtar shqiptar. Isuf Kraja, krahas Luigj Gurakuqit, Musa Boriēit, Anton Xanonit, Ali ulqinakut, Daut Boriēit, Ndre Mjedės, Gaspėr Jakovės-Mėrturit, Shtjefėn Gjeēovit., etj ishte njė nga burrat e atdhetarėt mė tė shquar shkodranė e mė gjerė".
Mungesa e njė shteti tė organizuar nė viset shqiptare, i kishte lėnė shumė shtigje vjedhjeve e grabitjeve jo vetėm tė individėve, por edhe lagjeve e fshatrave, nga cubat, qė kusarinė e kishin bėrė mjet jetese. Nė vaset qė jepte, molla Isuf Kraja shtronte edhe problemet aktuale qė e preokuponin xhematin e tij, sidomos nė fshatrat ku shėrbeu, duke u dalur hapur qė tė organizohen pėr vetėmbrojtje tė shtėpive, pasurive e nderit tė tyre, ndaj cubave, qė dukeshin sa nė njė anė nė njė tjetėr. Duke mos u pajtuar me qėndrimin pritės, hoxha qė rrinte gjithnjė i armatosur, pėr tė njėjtėn arsye, organizoi njė lloj vetėmbrojtjeje dhe nuk la kėmbė cubi qė tė hynte ne fshat. Tė gjendur para njė mase tė tillė, cubat vendosėn tė grabisin disa krerė bagėti pikėrisht nė fshatin ku punonte molla Isufi. Me tė dėgjuar lehjet e qejve, hoxha vėzhgoi me kujdes dhe konstatoi se fshati ishte bėrė pre e hajdutėve. Ndezi dritėn e llambės sė vajgurit, por menjėherė pushka qėlloi drejtė e nė llambė, dmth, hajdutėt kishin marrė masa pėr parandalimin e hoxhės nė veprimtarinė mbrojtėse. Por, hoxha e dha alarmin me pushkė, sipas sinjaleve qė kishin kombinuar me fshatin, duke u ngritur i madh e i vogėl nė kėmbė nė mbrojtje te fshtit, ēka i bėri tė iknin me tė katra hajdutėt, qė nuk e parashikonin njė organizim tė tillė vetėmbrojtės kundėr tyre.
Nė atė trevė nė Krajė, pas vdekjes sė Isuf Krajės, nė vitin 1912, nė Shkodėr, vazhduan dy nipa tė tij veprimtarinė fetare dhe arsimore. Djali i motrės sė Isufit, Tahir Kandaqi, pėr tė cilin shkruhet: "Janė dhjetra e dhjetra banorė dhe intelektualė tė krahinės, tė cilėt i janė mirėnjohės qė i mėsoi dhe i edukoi. Njeri me kulturė tė gjerė, ai ishte shpirt nxitės e frymėzues i rinisė. Biblioteka e tij e pasur nė shtėpi kthehej shpesh nė parlatore e vend mbledhjesh. Dinte pėrmendesh pėrmbri dy mijė vargje tė Naimit dhe ua lexonte tė rinjve. U fliste atyre pėr mėmėdhenė, pėr lirinė, pėr gjuhėn amtare dhe i nxiste si dijetar, si mėsues dhe si atdhetar".
Ėshtė njė tyrbe nė Krajė, pikėrisht varri i Tahir Kandaqit, i kthyer nga banorėt nė njė tyrbe tė rrethuar bukur me mermer e nė mjete estetike tė denja pėr njė vend tė shenjtė, njė vend ku njerėzit venė..
Njė tjetėr nip i Isuf Krajės, djali i vėllaut, ėshtė molla Hysa nga Kėshtenja i njohur si hoxhė i devotshėm, edukator edhe me peshėn e fjalės sė tij dhe trim. Trimėria e tij ėshtė shfaqur nė mbrojtje tė njerėzve tė persekutuar nga pushteti jugusllav, pėrfshirė edhe tė vdekurin, nderimet e tė cilit ia ka bėrė nė kundėrshtim tė hapėt me urdhėrat e prera tė organeve pėr ta braktisur, etj.
Isuf Kraja la edhe djalin nė Shkodėr, vajzat...
Por, mungesa e aftėsive intelektuale e bashkėshortes, pėr arsye qė dihen pėr femrat tona tė asaj periudhe, i la shteg tė tjerėve tė merrnin me thasė librat e rralla e shumė tė vlerta, pasuria e vetme e molla Isufit, e tė shpėrndaheshin sa andej kėndej nga individė, qė i kishin apo jo mundėsitė e shfrytėzimit e mbase edhe tė ruajtjes sė tyre, si njė fond i rrallė kulture


Postuar nga Indrit datė 26 Prill 2004 - 08:46:

Kadri Gjata
Dėshmori i ēėshtjes kombėtare

Kadri Gjata ėshtė njė nga figurat e shquara tė Rilindjes sonė kombatare. Arsimin fillor dhe atė plotor (Ruzhdijen) i bėri nė Libohovė, vendlindja e tij. Arsimimin e mesėm fetar e bėri nė Janinė, ku mbaroi medresenė e atyshme. Aty dhe u vendos.
Mė 1908, kur u shpall Hyrijeti, Kadri Gjata ishte burrė i pjekur, 43 vjeēar. Ai mbulonte postin e myftiut tė Janinės dhe gėzonte njė autoriet tė ndjeshėm nė tėrė popullatėn shqiptare tė Janinės. Nė klimėn e formuar pas ardhjes nė fuqi tė turqve tė rinj nė Janinė, u krijua klubi patriotik dhe filloi botimin gazeta "Zgjimi i Shqipėrisė".
Pėr organizimin e klubit si dhe pėr nxjerrjen e gazetės nė kėtė nyjė tė rėndėsishme, shkoi atje patrioti Bajo Topulli, kryetar i Komitetit Revolucionar tė Manastirit dhe organizues i ēetave patriotike nė Jug. Nė mbledhjen qė u organizua pėr krijimin e klubit, nė praninė e 300 pėrfaqėsuesve, Kadri Gjata u zgjodh anėtar i kryesisė dhe, pas njėzet muajsh veprimtarie, ai u zgjodh kryetar i atij klubi. Nė kėtė periudhė u lidh ngushtė me Nuēi Naēin, i cili qe drejtor i gazetės "Zgjimi i Shqipėrisė", qė nxirrte ky klub. Klubi, nėn drejtimin e Kadri Gjatės, mori emrin "Bashkimi" dhe kishte njė program shumė ambicioz. Ai synonte nė sigurimin e tė drejtave kombėtare, shtrirjen e arsimit shqip, botimin e librave dhe tė materialeve tė tjera etj.
Pranė klubit ngriti njė shkollė shqipe dhe organizoi qarkun letrar "Toskėria"(1910). E rėndėsishme ėshtė veprimtaria e kėtij klubi nė zonat e Ēamėrisė. Tė gjitha kėto veprimtari e bėnė shumė popullor emrin e Kadri Gjatės, por, nga ana tjetėr, shtuan edhe urrejtjen e xhonturqve dhe tė shovinistėve grekė. Kėta tė fundit, mė 12 korrik 1912, organizuan vrasjen e tij nga njė ēetė e pėrbėrė prej 22 vetash, qė kryesohej nga kapedanėt: Jani Puteci, Gogua dhe Farmaku. Shtypi shqiptar dhe tėrė trevat shqiptare e qanė "Dėshmorin e Kombit", "Patriotin e pavdekshėm", "Shpirtin dhe zemrėn e shqiptarizmės nė Janinė", "Djalin e Shqipėrisė", myftiun e nderuar tė Janinės. \


KADRI LUTFULLA PRISHTINA
Luftėtar Pėr Bashkimin Kombėtar

Nė ēerekun e parė tė shekullit XX, njė rol parėsor dhe shumė - dimensional nė historinė e Shqipėrisė luajti Kadri Lutfulla Prishtina, luftėtari pėr bashkimin kombėtar. K. L. Prishtina mbaroi studimet teologjike nė Stamboll, dhe krahas tyre, bėri dhe normalen e Lartė tė Stambollit, si dhe Fakultetin e Drejtėsisė pranė Universitetit tė Stambollit.
Si burrė shteti, ai qe pėr Shqipėrine etnike dhe demokratike. Kryesoi Komitetin pėr Mbrojtjen Kombetare tė Kosovės, pėrfaqėsoi Kosovėn si deputet i parlamentit tė parė shqiptar (1921), u emėrua Ministėr i Drejtėsisė nė kabinetin e Qeverisė Shqiptare (1921), qė kryesohej nga Hasan Prishtina. Si jurist u shqua pėr mbrojtjen e tij parimore. Si publicist dhe teolog, ai drejtoi revistėn "Udha e s’vėrtetės", ku shprehu pikėpamjet e tij politike, sociale, filozofike e teologjike.
Mė gjerė platformėn e tij e paraqiti nė revistėn "Bashkimi i Kombit", ku theksonte se "ka pėr qėllim kryesor me kėshillue bashkėfetaret tanė, me ua mėsue kėtyre parimet e thjeshta tė fesė, me i pshtue prej zhgatėrrimit tė kryekputshėm, me edukue tek ata ndjenjėn e bashkimit e tė jetuarit tok nė shoqėrinė njerėzore, me i ba gjymtyrė tė dobishėm pėr jetėn shqnore kombėtare tonėn gjithė ata gjysėmdijetarė tonė, tue iu folun kėtyne mbi baza tė shėndosha e tė vėrteta tė besimit, me i dhanė njė zhvillim mendor krejt popullit, pėrderisa tė na mbrijė fuqia nė lėme tė filozofisė, tė sociologjisė e tė politikės".
Ai pėrpiqet tė krijoje njė opinon shoqėror pozitiv lidhur me fenė, duke e parė atė si njė element bashkimi, si njė doktrinė qė nuk pengon pėrparimin e shkencave, si njė fuqi"qė ruan rregullin dhe disiplinėn nė mes njerėzvet".
Nėpėrmjet artikujve qė botoi dhe forumeve qė drejtoi ose mori pjesė, shtroi probleme tė rėndėsishme, qė kishin tė bėnin me zhvillimin e arsimit nė atė kohė, duke i trajtuar ato nga kėndvėshtrimi shoqėror e politik. Qė mė 1920 kėrkoi qė arsimi fillor tė behej i detyruar,ndersa arsimi gjysmė i mesem falas, por jo i detyruar. Ketij projekti i shtohej hapja e konvikteve pėr nxenesit e zonave tė largeta. Pėrsa i pėrket administrimit tė hallkave tė ndryshme, ai qe i mendimit qė shkollat fillore dha ato qytetese tė administroheshin nga keshillat administrative tė pushtetit lokal, ndersa shkollat e mesme dhe institucionet e arsimit tė larte tė ngriheshin dhe tė administroheshin nga shteti. Nė baze tė punes edukative-arsimore ai vuri edukimin patriotik, karakterin praktik tė njohurive dhe aftesimin e nxenesve pėr tė pėrballuar nė menyrė tė pavarur nevojat e jetesės.


Hoxhė Muglica
Martiri i Arsimit Shqip

Historia e martirėve shqiptarė ka regjistruar nė vitin 1915 edhe Hoxhė Muglicėn, i cili ra nga plumbat e ushtarėve serbė te Ara e Sheremetit tė Muglicės, me thirrjen burrėrore: "Rroftė Shqipėria! Rrofte kombi shqiptar!" Kjo thirrje i tmerroi ushtarėt serbė, tė cilėt kishin bėrė shumė pėrpjekje qė ta kapnin kėtė hoxhė arrogant, por elokuent, kėtė hoxhė qė, sė bashku me fjalėt e Zotit, luftoi edhe pėr Shqipėrinė e lirė.
Hoxhė Muglica lindi nė katundin Okshtun tė Gollobordės mė 1856. Ai qė propagandist i shquar i arsimit kombėtar, i librit nė gjuhėn shqipe dhe i shkollės nė gjuhėn amtare nė zonėn e Dibrės. Mori pjesė nė Kongresin e Dibrės (1909) dhe nė Kongresin e dytė tė Manastirit (1910). Qe njė ndėr pėrkrahėsit e shkollės sė parė Normale, tė cilėn e furnizoi me kontigjente nxėnėsish nga Golloborda, Okshtuni etj. Ai arriti tė organizojė njė qendėr mėsimore nė zonėn e Dibrės dhe t’u mėsojė nxėnėsve gjuhėn e shkruar shqipe dhe besimtarėve fenė islame.
Nė shtėpinė e tij shpesh janė strehuar rilindės qė ndiqeshin nga turqit, midis tyre dhe Abdyl Frasheri, gjatė udhėtimit tė tij pėr nė Prizren.

Sali Niazi Dede
Kryegjyshi Botėror i Bektashinjve

Ėshtė njė nga figurat mė tė rėndėsishme tė lėvizjes bektashiane shqiptare. Kryesoi Kryegjyshatėn e Tiranės menjėherė pas krijimit e saj nga Kėshilli Gjyshnor i Shqipėrisė.
Pėrgatitjen si dervish dhe pastaj nė gradat mė tė larta tė hierarkisė klerikale ai e mori nė Anadoll, pranė teqesė sė Haxhi Bektashit.
Nė Starje tė Kolonjės, qė ishte vendlindja e tij, kishte bėrė vetėm arsimin fillor. Nė atdheun e tij erdhi mė 1908 pėr herė tė parė dhe mė 1932 pėr herė tė dytė dhe pėrfundimisht, ku u vendos nė krye tė Kryegjyshatės.
S.N.Dede e udhėhoqi me sukses Kryegjyshatėn, e cila fitoi njė reputacion tė madh dhe shtoi radhėt e saj me shumė pėrsonalitete tė shquara tė vendit.
S.N.Dede dallohej pėr talentin e tij poetik.
Ai ra viktimė nė vitin 1942 nė rrethana tė paditura.

QAMIL BALA
Drejtori i parė i medresesė (tiranė)


Nė vitet ’20 ishte pjekur mendimi pėr tė krijuar njė shkollė tė mesme fetare islame me fizionomi bashkėkohore. Ithtarė tė kėsaj ideje dhe iniciatore tė kėsaj ndėrmarrjeje u bėnė pėrsonalitete tė shquara tė politikės shqiptare tė atyre viteve. Me shkatėrrimin e Halifatit, ngritja e njė shkolle tė tillė shtrohej si njė ēėshtje emergjente. Grupi i iniciatorėve kryesorė pėrfaqėsohej nga Hfz.Vehbi Dibra, senatori Sali Vuēiterni, intelektualėt e shquar Qamil Bala, Mehdi Frashėri, e Ferit Vokopola etj.
Medreseja qė do tė ngrihej synonte tė pėrgatiste klerikė tė ditur, tė pajisur me njohuri tė larta fetare, filozofike e shkencore, nė pėrkatėsi me arritjet e arsimit bashkėkohor.
Drejtimi i kėsaj medreseje iu caktua Q.Balės. Qamil Bala i lindur nė Gilan tė Kosovės, dhe qė kishte mbaruar studimet nė Stamboll, kishte njė pėrvojė tė gjatė pedagogjike si mėsues nė gjimnazet e Janinės, Selanikut dhe Manastirit, si dhe drejtor i gjimnazit nė Jeruzalem, drejtor arsimi nė Damask e Elbasan. Ai kishte marrė pjesė nė Kongresin arsimor tė vitit 1922 dhe qe anėtar i Komitetit "Mbrojtja Kombėtare e Kosovės".
Kėtij pėrsonaliteti iu besua drejtimi i Medresesė tė Tiranės mė 1 mars 1924. Ai paraqiti planin mėsimor tė kėsaj shkolle fetare, ku do tė jepeshin lėndėt: Kur’ani, Fikhu,gjuha arabe, gjuha shqipe, gjuha frėnge, historia e Shqipėrisė, gjeografia, shkencat, aritmetika e gjeometria, higjena dhe lėndėt e djathtėsisė (vizatim, gjiimnastikė dhe muzikė).
Pėr nga programi dhe plani mėsimor, kjo medrese ishte e barazvlershme me gjimnazet bashkėkohore. Nė kėtė traditė eci ajo, nga bankat e sė cilės dolėn klerikė tė aftė, studiues, shkrimtarė e deri akademikė.


Postuar nga trojani datė 26 Prill 2004 - 16:56:

ciao Indrit

Eshte e vertete qe nqs Turqia do te donte te konvertonte ne myslimane dhe mesonte turqisht gjithe Ballkanin, mund ta bente pa dyshim.
Por pse nuk e beri?

Pergjigjja eshte shume e thjeshte;
-Pse pushtoi Turqia Ballkanin?
-Per te vjelur taksa dhe nizame, dmth te jetonte si parazite ne kurriz te popujve te pushtuar.

-C`fare do te fitonte Turqia nga asimilimi i Ballkanit?
- Asgje!
-Pse asgje?
- Sepse te qenit myslimane dhe te folurit perfekt turqisht do te conte ne asimilimin e gjithe Ballkanit, dmth me kalimin e kohes ballkanasit do ta ndienin veten e tyre si turq dhe vete turqit do ti shihnin ballkanasit si veten tyre, dhe ky "barazim" do te conte ne ulje taksash dhe nizamesh dmth ne vete mireqenien osmane.
-Po pse valle nje pjese e Ballkanit eshte konvertuar ne myslimane?
-Pergjigja eshte perseri shume e thjeshte:
-Si c`do perandori e sukseshme edhe ajo Osmane qe besnike e teorise "PERCA DHE SUNDO" gje qe te cilen e zbatoi ne menyre te persosur.
Nqs do te kemi parasysh harten fetaro-gjeografike te ballkanit atehere do verejme se kjo harte eshte lara lara, gje qe i leverdiste shume Tuqise.
Plani qe kaq i persosur saqe asnje vilajet i vetem nuk ishte i perbere prej popullate te nje kombi dhe te nje feje. Dhe pikerisht kjo eshte nje prej rrenjeve te nacionalizmit mbareballkanik.
Duke i dhene poste dhe ofiqe njeres pale nenkuptohet se pala tjeter do te kishte pakenaqesi, dhe ne vend te bashkoheshin kunder Turqise, ata luftonin njeri tjetrin.

pershendetje trojani


Postuar nga Shėn Albani datė 26 Prill 2004 - 18:25:

Ne balkan jane kovertuar vetem shqiptaret katolik dhe boshnjaket katolik. Qellimi i osnmalinjeve ka qene Vatikani dhe Perendimi, jo lindja dhe kisha lindore.

Ke permendur ndoshta nja 20 persona, por vetem tre ose kater permenden ne historine shqiptare, te tjeret nuk kane vlere, ose kane teper pak vlere per tu futur ne civilizimin shqiptare.

Ke harruar t“i permendish mijera hoxhallare te cilet toke me Serbine kane propaganduar kunder shkolles, dhe krenaria e tyre me e madhe ishte ku nga fashti i tyre apo lagje e tyre krenoheshin duke deklaruar ne kete menyre:
" Mahalla ime eshte e pasterte, asnjani nuk eshte ba shka, jemi turk elamdyrylah " dhe keta asmiliues te kombit e drejtuan kombin jo drejt Shqiperise , por drejt Turqise ku sot gjallerojne mbi 5 milion te asimiluar /( Shqiptaret e Turqise kane me pak te drejte se shqiptaret e mebtur ne Serbi )
. Deri ne vitet e 70 shqiptaret nuk po ndiqnin arsimin ne menyre masive ne ishjugosllavi, sepse kete hoxhallaret e luftonin..." Shkolla i ban njerzit shkie, " , thonin ata dhe edhe sot rralle gjen hoxhe qe ka derguar bijat e veta ne shkolle...ndonje i ri ben perjashtim. Mbi 400 vjet kemi hoxhallare, por numri pozitiv i tyre eshte teper i vogel...Ke permendur 20 hoxhallare nga mbi me shume se 20 mije qe kene mundur te kezistojne te ne...A e din sa prej tyre kane dale ne malet e Kosoves per te luftuar ?

E verteta e idhet eshte me e mire se sa genjeshtra e zbukuruar apo e pershtatur per nevoja urgjente...


Postuar nga Indrit datė 26 Prill 2004 - 21:59:

Citim:
Po citoj ato qė tha Shėn Albani
Ne balkan jane kovertuar vetem shqiptaret katolik dhe boshnjaket katolik. Qellimi i osnmalinjeve ka qene Vatikani dhe Perendimi, jo lindja dhe kisha lindore.

Ke permendur ndoshta nja 20 persona, por vetem tre ose kater permenden ne historine shqiptare, te tjeret nuk kane vlere, ose kane teper pak vlere per tu futur ne civilizimin shqiptare.

Ke harruar t“i permendish mijera hoxhallare te cilet toke me Serbine kane propaganduar kunder shkolles, dhe krenaria e tyre me e madhe ishte ku nga fashti i tyre apo lagje e tyre krenoheshin duke deklaruar ne kete menyre:
" Mahalla ime eshte e pasterte, asnjani nuk eshte ba shka, jemi turk elamdyrylah " dhe keta asmiliues te kombit e drejtuan kombin jo drejt Shqiperise , por drejt Turqise ku sot gjallerojne mbi 5 milion te asimiluar /( Shqiptaret e Turqise kane me pak te drejte se shqiptaret e mebtur ne Serbi )
. Deri ne vitet e 70 shqiptaret nuk po ndiqnin arsimin ne menyre masive ne ishjugosllavi, sepse kete hoxhallaret e luftonin..." Shkolla i ban njerzit shkie, " , thonin ata dhe edhe sot rralle gjen hoxhe qe ka derguar bijat e veta ne shkolle...ndonje i ri ben perjashtim. Mbi 400 vjet kemi hoxhallare, por numri pozitiv i tyre eshte teper i vogel...Ke permendur 20 hoxhallare nga mbi me shume se 20 mije qe kene mundur te kezistojne te ne...A e din sa prej tyre kane dale ne malet e Kosoves per te luftuar ?

E verteta e idhet eshte me e mire se sa genjeshtra e zbukuruar apo e pershtatur per nevoja urgjente...



Shume dobet Shen alban te dija me te forte.
Citimi nuk ka as emrin e hoxhes ndersa une te kam sjelle citime historianesh dhe fakte te qarta kudo.
E dyta ti mundohesh te shprendash genjeshtra por ste ecin shume pasi genjetra po genjeshter eshte sido qe ta besh e ka shkurt ajo.
Nese ka qene nje hoxhe qe e ke thne kete gje qe nuk e besoj kurre e ke bere ne kundershtim me fene dhe interesat kombetare dhe duhet te denohet por ska asgje qe e argumenton kete.
Ndersa kontributi ne te mire te atdheut ka qene gjithmone io pranishem dhe do vijoj akoma me figura te tjera islame.
Dihet tashme kush ka pasur qellime asimiluese, turqia ndenje tek ne 500 vjet por nuk asimiloi asnje, ndersa camet qe mbeten ne greqi pas perzenies se shume te tjereve jane asimiluar tashme ata nuk dine as shqip, asgje fare, pasi aty qendruan vetem ortodokset dhe mungesa e isloamit coi ne asimilim ky eshte fakt.
Sa per dijeni duhet te dini se boshnjaket nuk kane qene ortodokse as katolike, ato kane qene te ndjekur nga kisha serbo-greke pasi ishin nje sekt i krishtere qe nuk pranonin hyjnine e krishtit as kryqezimin e tij.
per me shume lexo ferit duken ne vepren e tij :"Momente te kalimit ne Islam"
Po ashtu nje tjeter fakt jane edhe Kroatet qe ishin katolike perse edhe sot e kesaj dite jane ne fene e tyrte?
Pra kjo tergon qarte qe musliman eshte bere kush ka dashur e sak pasur dhume.
Po ashtu shume ortodokse u konvertuan ne muslimane pse thua vetem katoliket?
Pastaj fakti me i mire eshte me popullsine e mirdites e cila mbeti katolike 100% pra rate poshte te mjreret ju.
Tani po e mbyll ketu diskutimin pasi nuk ja vlen me e verteta eshte sheme e qarte nga e padrejta.
Se fundi po postoj edhe disa personalitete te koltures islamoshqiptarte.
Indriti.


Postuar nga Indrit datė 26 Prill 2004 - 22:02:

Vazhdim

Said Najdeni
HOXHĖ VOKA I DIBRĖS

Seid Najdeni ėshtė njė nga veprimtarėt e shquar tė lėvizjes kombėtare shqiptare, qė zhvilloi veprimtarinė e tij nė kuadrin e Rilindjes, nė drejtim tė mėsimit tė gjuhės sė shkruar shqipe nė zonėn e Dibrės.
Seid Najdeni lindi nė Dibėr mė 1864, ku mori edhe arsimin fillor e atė plotor. Arsimin e lartė e bėri nė medresenė "Hajdar" tė Fatihut nė Stamboll. Kėtė shkollė e mbaroi nė vitin 1888 dhe u kthye nė atdhe i frymėzuar pėr idealin kombėtar nga kontaktet qė kishte pasur me pėrfaqėsues tė shquar tė lėvizjes kombėtare shqiptare nė Stamboll. Mbresa te veēanta i la takimi me Naim Frashėrin. Mori me vete njė sasi tė konsiderueshme abetaresh, tė cilat fillimisht i shėrbyen pėr hapjen e shkollės nė Dibėr, mė 1888.
Kjo shkollė punoi vetėm njė vit, sepse atė e mbyllėn autoritetet pushtuese. Gjatė jetės sė saj, sadoqė tė shkurtėr, kjo shkollė pati njė jehonė tė madhe nė popull dhe ndikoi ne zgjimin e ndėrgjegjes kombėtare. Nė vitin 1893 S.Najdeni e hapi pėrsėri shkollėn, nė krye tė sė cilės ai vendosi Hoxhė Muglicėn, qė kishte mbaruar medresenė e Elbasanit. Pėr mbajtjen nė kėmbė tė kėsaj shkolle paraqiteshin pengesa dhe vėshtirėsi tė mėdha, por ato nuk e zbrapsėn S. Najdenin. Njė vit mė pas edhe kjo shkollė u mbyll, por tani nevoja e shkollės shqipe kishte pushtuar tėrė dibranėt.
S. Najdeni, duke e ndier nevojėn e kontakteve drejtpėrdrejta me krerė tė lėvizjes shqiptare, u nis, nė vitin 1895, nė Stamboll, por atje u arrestua dhe u burgos nė burgun e Edrenesė, ku ndodheshin dhe patriotė tė tjerė tė shquar, si Haxhi Zeka, Hamdi Ohri, Ibrahim Mitrovica e tė tjerė. Pas lirimit nga burgu pėrshkoi vilajetet shqiptare tė Shkodrės, Manastirit, Kosovės dhe tė Janinės, si edhe ngulimet shqiptare nė Itali, Bullgari e Rumani.
Gjatė qėndrimit tė tij nė Shkup, ai u burgos pėrsėri, por me ndėrhyrjen e miqve tė tij u lirua. Mė 1900 hapi pėr tė tretėn herė shkollėn shqipe nė Dibėr. Kjo shkollė pati njė rėndėsi tė veēantė pėr zonėn e Dibrės.
S.Najdeni mori pjesė nė shumė tubime, pėr ēėshtjen kombėtare e sovranitetin e vendit siē qe Lidhja e Pejės ku ai tha fjalėn e tij.
Veprat kryesore qė S. Najdeni botoi me alfabetin latin janė dy. E para ėshtė "Fe rrėfenjėsja e myslimanėve", botuar nė Sofie mė 1900, dhe e dyta "Abetare e gjuhės shqipe ndė tė folė gegėnisht", botuar po nė Sofie mė 1900, por pa emėr tė autorit, pra anonime. E para ėshtė njė vepėr fetare e mbėshtetur nė parimet Kur’anore, qė janė tė detyrueshme pėr tė gjithė besimtarėt myslimanė. Ky pėrfaqėson njė manual fetar, por me mjaft tė dhėna patriotike dhe filozofike. Problemin e diturisė dhe tė prapambetjes Najdeni e trajton gjerė. Ai pranon dy dituri: atė fetare dhe atė tė mendjes, tė cilat, duke u mbėshtetur nė Kur’an, nuk i kundėrvihen njėra-tjetrės. Dituria pėr tė ėshtė njė armė e fuqishme, qė mėkon ndėrgjegjen kombėtare, qė e njeh njeriun me shumė tė dhėna, i jep atij pavarėsi dhe e bėn tė barabartė me tė tjerėt.
Nė kėtė botim ai pėrfshin edhe thirrje pėr tė pėrvetėsuar shkrim leximin shqip, pėr tė mbrojtur lirinė dhe pavarėsinė kombėtare. Duke e shkruar kėtė vepėr me alfabetin e Stambollit, ai prononcohet krahas atyre qė mbronin alfabetin latin. Parulla e tij qe: "Qė shqiptarėt tė shpėtojnė nga rreziku, ka vetėm njė rrugė: me u zgjue kombi, me mėsue gjuhėn e tij, me i dalė zot vetes".


Tahir Efendi Lluka[
Pishtarė i shkollimit Shqip nė Kosovė

Tahir Efendi Lluka me veprimtarinė e tij u pėrket dy shekujve. Ai ka njė veprimtari tė gjerė dhe origjinale, qė lidhet me botimet e tij me karakter fetar e pedagogjik nė gjuhėn amtare shqipe, si dhe me punėn e tij mėsimore - mektebin, e ngritur nga ai vetė nė prag tė shekullit tonė, 1900/ 1318H, nė Llukė. Me kėto ai u fut nė radhėt e pishtarėve tė shkollimit shqip nė Kosovė, sepse Tahir Efendi Lluka nisej nga parimi qė shkrim-leximi nė gjuhėn amtare shmang prapambetjen dhe e ngre kombin shqiptar nė radhėn e kombeve tė tjerė tė qytetėruar.
Tahir Efendi Lluka arsimin fillor e bėri nė Shkup, kurse tė mesmin e mė tej i vazhdoi nė Stamboll, ku u shqua pėr rrezultate tė shkėlqyera. Pėr rrjedhim, ai u emėrua myderis nė shkollėn e lartė fetare islame tė Fatihut nė Stamboll, ku shėrbeu gati dhjetė vjet. Biografėt e tij dėshmojnė se Tahir Efendi Lluka bashkėpunoi me Hasan Tahsinin dhe me veprimtarė tė tjerė tė lėvizjes kombėtare nė Stamboll, si Jani Vreto etj. Pas vdekjes sė Hasan Tahsinit (1881), Tahir Efendi Lluka u kthye nė vendlindje, nė fshatin Llukė e Epėrme, ku ngriti njė mejtep, qė pėr gjuhė mėsimi kishte gjuhėn shqipe. Shkrimi i gjuhės shqipe nė kėtė mejtep bėhej mbi bazėn e grafisė arabe.
Duke pasur parasysh edhe botimet e tij nė gjuhėn shqipe, siē qenė "Broshurė pėr moralin" ("Risale-i ahlak"),"Mevludi"dorėshkrimi"Urata e besimtarėve" etj., si edhe ndėrtimin e mejtepit, mund tė themi se ai luajti njė rol tė madh pėr tė mbajtur gjallė gjuhėn e shkruar shqipe. Ai shkruan se shkolla ėshtė njė vend tubimi, njė vend bashkimi. Nė pėrbėrjen e shkollės sė tij kishte djem dhe vajza, tė cilėt lexonin nė gjuhėn shqipe.
Ai thekson vlerėn e gjuhės amtare, sidomos shkrim-leximin nė kėtė gjuhė, e cila do ta shkėpusė nga prapambetja kombin tonė dhe do ta radhisė krahas kombeve tė tjera tė qytetėruara. "Gjithsa kavm me g(j)uh t’vet jon tuj knue hem tuj shkrue pėr dynja dit pėr dit kta tuej fitue e tuj madhnue veē kavmi yn pa fitue tuj voglue".
Tahir Efendi Lluka u njoh edhe me emrin "Tahiri i vogėl", meqė me emrin "Tahiri i madh" njihej Tahir Efendi Gjakova-Boshnjaku, kishte bėrė pėrpjekje qė mė parė qė tė pėrshtaste pėr gjuhėn shqipe njė alfabet arab dhe ia kishte arritur. Me punėn qė bėri, ai ishte i bindur se me alfabetin e saj gjuha shqipe do tė mėsohej shumė lehtė ("Fort shumė fajde ka me konė pėr Shqypnin", "Un i bona masus kto pėr Shqypnin", "Gjithkush t’jen ka nxon ma kollaj"). Kėtij alfabeti i janė pėrmbajtur edhe shumė autorė tė tjerė, nė kėtė mėnyrė tė veēantė nė trevat e Kosovės. Veprimtaria e Tahir Efendi Llukės nuk u pa me sy tė mirė nga organet e shtetit tė kohės. Kur ai shkoi nė Stamboll, mjediset qeveritare dhe ato fanatike e akuzuan pėr ndėrmarrjen e tij.
Veprimtaria e tij botimore dhe ajo nė fushėn e praktikės pedagogjike kanė tėrhequr vėmendjen e shumė studiuesve, si tė Dr. Muamed Pirakut, Mr. Abdullah Hamitit etj. Vdiq nė prag tė Kongresit tė Manastirit.

HAXHI VEHBI DIBRA (AGOLLI)
Komentatori Mė i Mirė i Kur’anit Nė Gjuhėn Shqipe


Haxhi Vehbi Agolli (Dibra) lindi nė Dibėr tė Madhe me 12.03.1867. Pas kryerjes sė studimeve teologjike dhe specializimit nė fushėn e filozofisė islame, logjikės, shkencave juridike etj, emėrohet myfti i Dibrės, detyrė qė e ushtroi deri mė 1912. Nė vitin 1909 merr pjesė nė Kongresin e Dibrės, ku u zgjodh kryetar i tij. Mė 1912 shkon delegat nė Kuvendin Historik tė Vlorės, ku zgjidhet kryetar i Pleqėsisė (Senatit) (Organ konsultativ nė ndihmė tė Qeverisė sė Pėrkohshme tė Vlorės), zėvendėsonte Ismail Qemalin kur ai mungonte.
Zotėronte arabishten dhe turqishten. Haxhi Vehbi Dibra u emėrua myfti i Shqipėrisė pas shpalljes sė Pavarėsisė, post qė e mbajti deri mė 1929. Gjatė kėsaj kohe Komuniteti Musliman mori ngjyrė kombėtare dhe zgjidhi shumė probleme. Sistemoi tė gjitha pronat e vakėfeve, i evidentoi kėto me dokumentacionin pėrkatės tė pėrpiktė, normalizoi shėrbimin fetar nė qytete e fshatra, realizoi njė varg reformash centralizuese, sidomos nė drejtim tė vartėsisė sė faltoreve dhe kuadrove, ai hodhi edhe idenė pėr formulimin e statutit.
Komuniteti qė fitoi njohjen juridike, filloi tė botojė revistėn e pėrmuajshme "Zani i Naltė". Ai ndikoi nė hapjen e "Medresesė sė Naltė" nė Tiranė. Nė kėtė mėnyrė autoriteti i Komunitetit Musliman Shqiptar u rrit shumė dhe vendosi lidhje me shumė vende islame. Mė 1935 H.V.Dibra shkon pėr herė tė dytė nė Qabe, ku u afirmua si njė dijetar islam i kohės.
H.V.Dibra ishte njė nga komentatorėt mė tė shkėlqyer tė Kur’anit nė gjuhėn shqipe. Kėto konferenca tė mbajtura nė xhami janė botuar nė revistėn "Zani i Naltė". Ndėrsa nė vitin 1993 botohen tė plota nė SHBA nga Imam Vehbi Ismaili, nėn titullin "Ē’urdhėron Kur’ani?"
Tė gjitha cilėsitė e teologut islam pėrsonifikoheshin te V.Dibra, imam dhe haxhi, kryemyfti dhe kryetar senati, vaiz dhe komentator i Kur’anit. Kryesoi dhe drejtoi pėr vite me radhė teologėt mė tė shquar shqiptarė. Haxhi Vehbiu, me mendimet e tij tė larta e progresive, i ftonte njerėzit ta shfrytėzojnė inteligjencien e tyre.
Nė komentin qė i bėnte Haxhi Vehbiu disa citateve Kur’anore thoshte:
"Me zgjedhė tė aftin e tė meritueshmin dhe me e vu nė krye tė detyrės, e pastaj ky me veprue e me gjykue me arsye, me drejtėsi...".
Nė planin politik te Haxhi Vehbiu gjejmė njė propagandist tė shkėlqyer, qė punonte gjithmonė pėr mbarėvajtjen e kombit e tė atdheut. Nė unitetin dhe bashkimin e gjithė shqiptarėve shihte tė vetmen rrugė pėr tė siguruar tė ardhmen tonė. Ai do tė thoshte nė Kuvendin Kombėtar tė Vlorės mė 28 nėntor 1912 se "Kristiani e myslimani janė vėllezėr shqiptarė tė pandarė". "Armikut tė atdheut i pritet hovi e guximi nė qoftė se na shef tė bashkuar e tė lidhur pėr njė qėllim tė naltė". "Naltėsimi e pėrparimi i njė vendi varet nė sigurimin e qetėsisė sė brendshme. Atje ku mungon qetėsia, nuk mund tė pėrparojė industria, tregtia e burimet e tjera ekonomike qė e lumturojnė njė popull".
Si mendimtar dhe bartės i vizionit tė islamit ndėr shqiptarėt, Haxhi Vehbiu kuptoi qartė problemet dhe vėshtirėsitė para tė cilave gjendej Komuniteti Musliman Shqiptar, tė cilin ai e kryesonte. Ai kuptoi se islami nė Shqipėri duhej t’i hynte njė rruge tė re pėr tė vazhduar misionin dhe rolin e tij mirėbėrės e civilizues nė ndėrtimin e tė ardhmes sė atdheut. Ai theksonte se:"Injorancėn s’mund ta justifikojmė me pleqėrinė tonė, as me mungesėn e shkollave nė atdheun tonė... pse jemi urdhnue pėr tė studue deri kur tė vdesim, jemi urdhnue me udhtue deri nė vendet mė tė largėta pėr tė studiue ". Sipas tij trashėgimia islame e mbetur prej tė parėve duhej tė bėhej e vazhdueshme nė mėnyrė qė tė barazohej me arritjet moderne, "duke i shtyrė kufijtė e diturisė nė horizonte me tė largėta se ē’kanė parafytyruar teologėt dhe dijetarėt e parė tė trevave tona".
Sa herė qė fatet e Shqipėrisė ishin nė rrezik, ai frymėzohej nga porosia e Muhammedit (a.s.) "Dashuria pėr atdheun ėshtė pjesė e besimit". Vdiq nė Tiranė nė vitin 1937.


HOXHĖ VOKA
Personaliteti i shquar rexhep voka

Personaliteti i shquar Rexhep Voka lindi nė fshatin Shipkovicė tė Tetovės mė 1847. Arsimin fillor e mori te hoxha i fshatit, ne Shipkovicė, dhe atė tė mesėm fetar nė qytetin e Tetovės, kurse arsimin e larte fetar e kreu nė Stamboll, ku mori ixhazetin (diplomėn) e myderizit. i vlerėsuar pėr rezultatet e tij tė shkėlqyera u emėrua pedagog pranė fakultetit, ku kishte bėrė edhe studimet.
Mė 1895 u kthye nė vendlindje ku fitoi njė reputacion tė madh. Mė 1903 emėrohet myfti i vilajetit tė Manastirit, i cili atė kohė pėrfshinte rreth 2 mijė fshatra shqiptarė. Si shumė patriotė tė tjerė, edhe Rexhep Voka nė fillim mbajti anėn e turqve tė rinj. U aktivizua nė tubimin e Bukureshtit tė vitit 1906, pėrkrah Ismail Qemalit, nė atė tė Ferizajt tė vitit 1907, si edhe nė Kongresin e Dibrės.
Nė njė artikull nė "Shqypoja e Shqyperisė"tė vitit 1910 shpreh gabimin e vet pėr ēėshtjen e alfabetit. Ēėshtjen e alfabetit Rexhep Voka e pa nė dritėn e politikės xhonturke. Ai e konceptoi atė si diēka tė lidhur me fenė. Punoi qė gjuha shqipe tė shkruhej me alfabet arab tė pėrshtatur me fonetikėn shqipe. Sipas Hasan Kaleshit, nė muajin mars tė vitit1910, tetovari Rexhep Xhudi, i biri i Nuredin Vokės, i paraqiti parisė sė Janinės njė trajtesė, ku rekomandon alfabetin arab pėr shkrimin e gjuhės shqipe. Nė vijim tė kėtij qendrimi, Rexhep Voka, pasi pėrpiloi alfabetin shqip me shkronja arabe, hartoi dhe abetaren po me kėto shkronja, tė cilėn e titulloi "Abbeja skip". Abetarja u botua nė Stamboll, mė 1910, dhe kishte 20 faqe. Mė 1911 ai botoi edhe "Gramatikėn elementare shqipe", si edhe njė tekst mėsimor fetar "Ilmihali i hollėsishėm shqip", ku trajtohen parimet fetare islame.
Pėr tė kuptuar personalitetin e Rexhep Vokės dhe qendrimin e tij, duhet vlerėsuar pėrmbajtja e veprės sė tij "Mendime", botuar nė Stamboll mė 1910. Vepra u shkrua nė tė folmen e Tetovės. Me interes kėtu paraqiten pjesėt "Disa fjalė vėllezėrve shqiptarė", "Din e dije"(vjershė), "Mėsime" etj. Nė kėtė vepėr Rexhep Voka mbron pikėpamjen qė "Shkollat t’i hapim dhe nė mos paēim mundėsi tė ndėrtojmė ndėrtesa tė mėdha, nė kolibe me kashtė t’i tubojmė fėmijėt vetėm qė tė mėsojnė", "Ne shqiptarėt ėshtė turp tė mbesim mė poshtė se popujt e tjerė". Tė tilla qendrime janė tė shumta nė kėtė botim.
Nė faqet e shtypit shqiptar tė Kosovės, si edhe tė atij tė Maqedonisė, rrallė ėshtė diskutuar ndonjė figurė sa ajo e R.N.Vokės. Veprimtarisė sė tij pėr arsimin shqip islam, si dhe veprimtarisė sė tij atdhetare, i kushtohet njė kapitull i veēantė nė librin voluminoz "Mėsuesit pėr kombin shqiptar".
Rexhep Voka ishte i lidhur shumė me fenė dhe njėkohėsisht ishte njė atdhetar i madh. Ai lėshoi kushtrimin qė "tė bashkohemi pėr t'i dhėnė kombit dije, edukim e arsim". Ai nuk ishte dogmatik nė qendrimin e tij dhe qe nė gjendje qė qendrimet e tij t’i shikonte me sy objektiv. Pikėrisht ky qendrim i tij objektiv e bėri tė heqė dorė nga pikėpamja e parė. Ai preferoi tė privohet nga ēdo privilegj i ofruar, tė jetojė duke shitur lule nepėr sokaket e Stambollit dhe tė vdesė i varfėr pėr tė mbetur besnik i idealeve kombėtare dhe i atyre fetare, tė cilave u kishte shėrbyer. E parė me syrin kritik, vepra e Rexhep Vokes ka pasur njė ndikim pozitiv nė pėrhapjen e diturisė pėr arsimin nė gjuhėn amtare, pėr kulturė islame, si dhe pėr shkrim-leximin nė gjuhen shqipe, larg ndikimit tė shkollave sllave.
Rexhep N. Voka vdiq nė vitin 1917 (?) nė varfėri tė thellė nė Stamboll.
Nė Shipkovicė ėshtė ngritur njė pėrmendore nė nderim tė tij. Janė organizuar veprimtari, nė mes tė cilave njė simpozium, ku kanė mbajtur kumtesat e tyre personalitete tė shquara tė kulturės e tė fesė nė ato treva shqiptare. Ato hedhin dritė mbi vlerat gjuhėsore tė veprės sė R.Vokės, mbi pikėpamjet pedagogjike, mbi pikėpamjet filozofike e sociale, etj. Vepra e Vokės ėshtė lėnė nė hije nga paragjykime indoktrinuese sllavokomuniste.
Rexhep Voka ka botuar shumė artikuj gjatė kohės sė qendrimit tė tij nė Stamboll, por qė nuk janė studiuar.


HAFIZ YMER SHEMSIU
Prishtinė 1895 - Sazli 1945


Pinjoll i njė familjeje intelektuale hafizėsh dhe haxhijsh, Ymer Shemsiu ndoqi mėsimet e mesme fillimisht nė medresenė e Prishtinės e pastaj nė atė tė Shkupit. Por pėr arsye madhore nuk arriti t’i pėrfundojė ato. Formimin fetar dhe intelektual tė tij ai e vazhdoi nė rrugė autodidakte. Me vullnet tė patundur arriti tė zotėrojė disa gjuhė tė huaja si: arabishten, persishten, turqishten, gjermanishten dhe serbishten. Krahas zotėrimit tė kėtyre gjuhėve, ai u thellua edhe nė studimet letrare e, nė mėnyrė tė vēantė, nė studimet filozofike, duke formuar kėshtu fizionominė e intelektualit tė mirėfilltė islam. Titullin Hafiz ai e mbrojti publikisht nė xhaminė e boshnjakėve.
Ymer Shemsiu ėshtė njė figurė poliedrike. Ai ishte imam, poet, luftėtar, veprimtar, mėsues. Nė periudhėn e Luftės sė Parė Botėrore Ymer Shemsiu hapi nė fshatin Sazli njė shkollė shqipe. Shkolla fatkeqėsisht pati jetė tė shkurtėr. Pushtuesit bullgarė, kur hynė kėtu, e mbyllėn menjėherė kėtė shkollė dhe mėsuesin e saj shqiptar, Hafiz Ymerin, e lidhėn me veriga dhe e burgosėn nė burgun e Ferizajt.
I ngritur nga ana botėkuptimore islame, botėkuptim qė e respekton lirinė dhe lufton pėr te, Hfz.Ymeri, i mbrujtur me dashuri pėr kombin, u aktivizua nė shėrbim tė Komitetit pėr ēlirimin Kombėtar tė Kosovės dhe bėri pjesė nė partinė politike shqiptaro-myslimane "Bashkimi", qė kryesohej nga Ferhat Draga. Nė kėtė kohė, Hfz.Ymeri shpėrtheu me tėrė pėrsonalitetin e tij, bashkėpunoi me lėvizjen kaēake kombėtare, kėndoi me ēifteli kėngė qė evokojnė tė shkuaren e lavdishme tė kombit, formuloi ilahi dhe thuri poezi me metrika tė ndryshme, por ku mbizotėron vargu popullor.
Njė aspekt tjetėr i veprimtarisė sė Hfz. Ymer Shemsiut ėshtė edhe organizimi i mėsimit tė gjuhės shqipe fshehurazi. Nė xhaminė e Talimocit, ku shėrbente si imam i saj, ngriti Komitetin e Kosovės. Nė kėtė kohė ai jepte mėsimin e gjuhės shqipe fshehurazi dhe, nė tė njėjten kohė, mbante dhe mejtepin. Mėsimin, nė lokalin e ngritur nga vetė populli, e vazhdoi qė nga viti 1934 deri me 1941. Nė kėtė mejtep, Hfz.Ymeri zhvilloi njė punė pedagogjike pėrtej programit qė zhvillohej nė mejtep. Pėrveē shkrim-leximit nė gjuhėt orientale, ai u mėsoi nxėnėsve dhe shkrim-lexim nė gjuhėn amtare shqipe dhe i pėrgatiti ata me njohuri dhe aftėsi tė vlefshme pėr jetėn e pėrditshme.
Nė veprimtarinė e tij zė njė vend tė rėndėsishėm edhe krijimtaria si rapsod i talentuar. Talenti i rapsodit kronikan shoqėrohej nga virtuoziteti i tij si vallėtar i shkėlqyer. Ai i hartonte vetė kėngėt, i kėndonte me ēifteli dhe i kėrcente me lėvizje karakteristike shqiptare. Protagonistė dhe tema tė rapsodive dhe tė kėngėve tė tij qenė heronjtė e kombit, betejat, bėmat e ndryshme, duke na dhėnė kėshtu tabllo realiste tė kohės. Nga krijimtaria e tij spikat poema "Nazmi Gafurri".
Pėr kėto cilėsi, Hfz.Ymer Shemsiun studuesit e quajtėn "Bard i Kosovės". "Bardi i Kosovės" e sfidoi policinė serbe duke u mėsuar shqip nxėnėsve dhe popullit, duke shkruar shqip dhe duke shtypur shqip. Ai hartoi rreth 30 ilahi shqip, qė kapin rreth 1000 vargje dhe pėrēoi te nxėnėsit dhe populli besimin islam. Ai ka njė qėndrim tė prerė dhe njė mendim tė qartė pėr bashkimin e popullit, pėr luftėn kundėr pėrēarjes fetare dhe asaj kombėtare."Tė mbrosh fenė islame pėr kohėn e poetit ishte luftė pėr kombin shqiptar, ta mbrosh gjuhėn shqipe ishte heroizėm kombėtar, tė pėrpiqesh pėr lirinė, ta ndihmosh rezistencėn shqiptare kundėr denacionalizmit tė Kosovės, kundėr shpėrnguljes sė shqiptarėve, ishte luftė patriotike, ishte sakrificė e heroizėm kombėtar". Hfz.Ymeri ishte pėr njė Shqipėri etnike. Ai mori pjesė aktive pėr realizimin e kėsaj ideje, duke ngjallur armiqėsinė e pushtetit serb ndaj tij. Vdiq nė mėnyrė tė dhėmbshme, por tė madhėrishme, qė konkretizohet nė fjalėt e fundit tė tij: "Lamtumirė o populli im! Pėr ty dhashė atė qė mund ta jepnja: pasurinė, familjen, veten. Pėr ty do tė vijnė ditė mė tė mira".


  Gjithsej 6 faqe: « 1 2 3 [4] 5 6 »
Trego 280 mesazhet nė njė faqe tė vetme

Materialet qė gjenden tek Forumi Horizont janė kontribut i vizitorėve. Jeni tė lutur tė mos i kopjoni por ti bėni link adresėn ku ndodhen.