Forumi Horizont (http://www.forumihorizont.com/index.php3)
- Analiza (http://www.forumihorizont.com/forumdisplay.php3?forumid=291)
-- Viti Orvellian i Ismail Kadaresė (http://www.forumihorizont.com/showthread.php3?threadid=14546)

Viti Orvellian i Ismail Kadaresė

Marre nga www.gazetastart.com



Viti Orvellian i Ismail Kadaresė

Nga Olsi Jazexhi


Viti 1985 ka qenė njė nga vitet mė tė zymtė pėr komunistėt shqiptarė. Nė kėtė vit kur Shqipėria humbi ‘Vėllain e Madh,’ ministri i vetėshpallur i Ministrisė sė tė Vėrtetės pranė Republikės Popullore Socialiste tė Shqipėrisė, Ismail Kadareja, shkroi romanin ‘Viti i mbrapshtė’. Kush e ka lexuar romanin ‘1984’ tė George Orvellit e ka pak a shumė parasysh se cili ėshtė misioni i Ministrisė sė tė Vėrtetės nė shtetin e ANGLOSOC-it. Funksioni kryesor i kėsaj ministrie ishte rikrijimi i tė shkuarės duke e furnizuar popullin me gazeta, filma, libra shkollorė, programe televizive, drama, letėrsi ose argėtim pėr tė krijuar njė tė vėrtetė fiksionale, tė cilėn populli duhej ta pranonte si tė vėrtetė. Nė shtetin e Anglosocit, ‘Vėllai i Madh’ paraqitej si udhėheqės dhe mbrojtės i Revolucionit qysh prej fillimit tė kohės. Ama pėrveē kėtij, punėtorėve tė Ministrisė sė Vėrtetės ju duhej qė herė pas here tė shpiknin edhe heronjė tė tjerė, siē ishte pėr shembull rasti i shokut Ogliv, i cili vdes nė betejė nė rrethana heroike duke mbrojtur Anglosocin, dhe legjitimizuar kėshtu njė vijimėsi ideologjike tė betejės mesianike tė ‘Vėllait tė Madh’ nė mbrojtje tė vatanit.

Unė nuk jam i sigurtė nėse Ismail Kadareja e ka pat lexuar romanin ‘1984’, nė vitin 1985, kur edhe shkroi romanin ‘Viti i mbrapshtė.’ Por skenat e romanit ‘Viti i mbrapshtė’ qė mua m’u desh tė rilexoj kėto ditė, i ngjajnė pak a shumė pėrrallave tė romanin orvellian ‘1984’. Fakti qė mė shtyu ta rilexoj romanin ‘Viti i mbrapshtė,’ pėr tė cilin kam shkruar edhe mė parė, ishte njė konferencė shtypi qė Ismail Kadareja bėri me regjizorin franko-shqiptar, Fatmir Koēi para disa kohesh nė Tiranė. Fatmiri qė ka siguruar njė shumė tė madhe parashė nga kompania Ciné-Sud Promotion nė Francė dhe disa organizma tė tjerė nė Gjermani dhe Belgjikė, duke patur edhe Kadarenė nė krah, njoftonte nė media nė mėnyrė triumfaliste se planifikon tė bėj njė film i mbėshtetur mbi romanin ‘Viti i mbrapshtė’. Filmi do tė quhej ‘Viti i Kometės’. Nga sa kuptova nga disa faqe tė internetit kompania Cine-Sud ėshtė njė nga ato shtėpi botuese zhgarravina tė Francės qė prodhojnė filma propagandistikė pėr vendet ku Franca ka bėrė historikisht pisllėqe dhe tani mundohet tė ruaj influencėn e saj. Kėshtu disa nga prodhimet kryesore tė kėsaj kompanie ishin edhe filmi "Tirana Year Zero" ( prodhim franko/shqiptar drejtuar nga Fatmir Koci), filmi "Rashida" (prodhim franko/algjerian drejtuar nga Yamina Bashir), filmi boshnjak "Fuse" etj.

Duke ju kthyer romanit ‘Viti i mbrapshtė’ tė Ismail Kadaresė, fiksioni i tij nis me ngjarjen e kalimit tė Kometės Halley pranė tokės nė fillim tė shekullit tė XX-tė. Por edhe pse Kometa Halley ka kaluar nė 1910, Kadareja problemin e saj e lidh me vitet 1913 – 1914, kohė kur habsburgėt dhe italianėt, duke marrė shkas nga dobėsimi i Perandorisė Osmane, duan qė tė bashkojnė dy krahinat osmane tė Gegėrisė dhe Toskėrisė dhe me ato formojnė njė shtet tė ri. Por pėrkundėr fakteve historike tė asaj kohe, Kadareja, siē ndodh rėndom nė romanet e realizmit socialist, kėrkon qė nė kėtė aksident historik ku dy fuqi tė mėdhaja ndėrtojnė njė shtet tip Ruritania – kėrkon qė tė gjejė armiqtė, miqtė, tė mirėt dhe kėqijtė e vendit. Duke qenė se tamam si nė romanin ‘1984’ historia dhe arti duhet tė shėrbejnė pėr tė legjitimizuar sundimin e Vėllait tė Madh, edhe nė rastin konkret, shkrimtari, historinė e vitit 1914 e projekton nė tė tashmen, pėr tė legjitimuar nė vitin 1985 sundimin e Vėllait tė Madh dhe klanit tė tij nga Gjirokastra, ndėrsa nė ripunimet e mėvonshme, vazhdimin e sundimit post-komunistėve nė Shqipėri.

Shqipėria e viteve 1914 ka qėnė njė fushėbeteje, ku si nė tė gjithė Evropėn kacafyten turlifarė ushtrishė. Asnjė bir nėne qė jetonte nė kėtė copė tokė qė prej qindra vitesh, nuk e dinte se ēka do tė bėnin habsburgėt dhe italianėt me dy krahinat e pushtuara turke tė Adriatikut. Agjenturat frėnge, serbe, ruse, austriake, greke, italiane dhe trupat e tyre qė lėvrinin nė Shqipėri nė kėtė kohė kishin ngritur banda e mercenarė kudo. Pėr personat qė janė profesionistė nė histori e dinė shumė mirė qė shumica e banorėve qė jetonin nė Shqipėrinė e kėsaj kohe dhe ishin myslimanė, veten e tyre e shihnin ende si shtetas tė Perandorisė Osmane, pasi siē Ernest Gellneri do ta kishte pėrkufizuar, koncepti i kombit dhe Shqipėrisė sipas aksiomave nacional-komuniste nuk ishte shpikur ende.

Megjithatė, ashtu si nė shtetin orvellian, edhe kėtu, Ismail Kadareja pretendon qė kombi real-socialist ishte njėsi politiko – historiko – gjeografike e mirėditur dhe ata qė mendojnė ndryshe janė armiq. Duke dashur qė tė pėrdorė tė shkuarėn pėr tė legjitimuar tė tashmen, nė Shqipėrinė e vitit 1914 Kadareja prodhon edhe protoherojtė e saj, tė cilėt ashtu si shoku Ogliv nė romanin ‘1984’ janė gati tė vdesin dhe luftojnė pėr tu pėrkujtuar me madhėshti mė pas nė fjalimet e Vėllait tė Madh.

Duke qenė se vetė Kadareja por edhe Vėllai i tij i Madh, Enver Hoxha, janė qė tė dy jugorė - gjirokastritė, nė roman, herojtė qė autori krijon pėr Shqipėrinė, lokalizohen nė Jug tė vendit. Tamam si nė shtetin Orvellian, autori ėshtė i kujdesshėm tė shpikė njė gjuhė tė re dhe patriotike per vatanin socialist ku herojtė nga Toskėria duhet tė kenė tė gjithė emra kuptimplotė dhe politikisht korrekt me emrat qė Partia e Punės kėrkonte qė shqiptarėt nė Epokėn e Realizmit Socialist tė mbajnė. Herojtė e ‘Vitit tė mbrapshtė’ kanė tė gjithė emra politikisht tė pastėr nga ‘barbarizmat turke – orientale’ dhe pak a shumė pėrmbajnė kombinacione emrash qė ose lidhen me viset trimėrore tė komunistėve tė jugut gjatė Luftės sė Dytė Botėrore, ose kanė kombinacione emrash herojshė ortodoksė, vllehė dhe bektashianė qė luftuan nė krah tė shokut Enver, apo qė partia i shpalli heronjė tė kombit.

Herojtė e romanit ‘Viti i mbrapshtė’ quhen Shestan Verdha, Alush Gjata, Doskė Mokrari, Tod Allamani, Xhemal Lufta, Hysmė Shteti, Nase Shmili, Arif Skamja, Cute Bėnja, Llaz Mandili, Gjergjan Vaja, Aleks Belshi, Prift Stiliani dhe Andre Kosturi. Herojtė nisin udhėtimin e tyre legjendar nga jugu i Shqipėrisė. Ata e njohin mirė situatėn politike nė vend, dhe me njė pjekuri patriotike formėsojnė trupėn e tyre atdhetare tė njohur si ‘forca mokrare’ dhe nėn udhėheqjen e Shestan Verdhės nisin marshin pėr tė mbrojtur Shqipėrinė. Rrugės drejt veriut tė Shqipėrisė, luftėtarėt mokrarė i prźt populli. Si nė filmin ‘Nėndori i Dytė’, nė vendin e quajtur Shtatė Krojet psh. gratė e katundit i dhurojnė Shestanit njė flamur kombėtar tė qėndisur me dorėn e tyre. Rrugės, herojtė e romanit takohen me turlifarė njerėzish, ndėrmjet tė cilėve edhe me trupat franceze tė cilat Kadareja nė ribotimin e librit nė 2003 – pasi ėshtė bėrė shtetas francez – i trajton si njerėz qė i deshėn tė mirėn Shqipėrisė, por qė nuk u morrėn dot vesh me ‘forcėn mokrare’ si pasojė e moskuptimit nė komunikim. Me gjithė peripecitė e rrugės, autori e mbyll pėrshkimin e udhėtimit tė mokrarėve drejt bėrjes sė Shqipėrisė me njė lutje nga prifti ortodoks Stiliani, i cili murmuriste ‘Zot mbroje Shqipėrinė’.

Ndėrsa toskėt janė herojtė e ‘Vitit tė mbrapshtė’, nė anėn tjetėr hasmit e kombit Kadareja i projekton nė Shqipėrinė e Mesme dhe veriore, apo pak a shumė nė Gegėri. Urrejtja dhe racizmi anti-gegė i Ismail Kadaresė tė cilin ai e ka treguar edhe nė njė intervistė dhėnė ditores sė Tiranės «Shekulli», nė 3 korrik 2006, kur tiranasit i quan ‘kolonė turq’, lexohet qė nė fillim tė librit. Kadareja e pėrshkruan Shqipėrinė e Mesme dhe veriun e Shqipėrisė si njė vend tė egėr ku rrojnė kafshė dhe jo njerėz. Njė krahasim kaq tė egėr dhe racist kundėr gegėve unė kam mundur tė gjej vetėm te njerėzit e egjėr, skithėt e Rusisė, nė Rihlėn e Ibn Fadlanit, tė portretizuar nė filmin ‘Luftėtari i Trembėdhjetė’ ku rusėt shfaqen si kanibalė qė udhėhiqen nga njė burrė qė i duket vetja se ėshtė ari. Pak a shumė tė njėjtin trajtim merr edhe Gegėria e Ismail Kadaresė e cila jo vetėm se ėshtė anti-shqiptare dhe filo-turke, por sundohet edhe nga disa njerėz gjysėm bishė:
… nė pyjet e Mamurrasit zdėrhalleshin bandat e Tur Kusarit, dhe mė tej ushtria veriore me tirq tė zinj e Uk Bajraktarit… ndėrsa bandat myslimane tė Esad Pashės qė kėrkonin rikthim te Turqia, vinin vėrdallė nė Shqipėrinė e Mesme nėn zhurmėn e lodėrtive, britmave ‘Dum Babėn’… dhe duke kėnduar si nė dergjė kėngė tė zymta:

Pėr xhenet u nisėm, sosėm nė xhehenem
Shqipėri moj kuēkė, ē’na bėre verem (fq. 12)

Pėr Kadarenė, nė Gegėri rrojnė disa lloje kafshėsh tė egra me dy kėmbė tė cilat jo vetėm qė nuk duan kombin, por janė edhe tė degraduar moralisht. Gegėt tė cilėt rrojnė nė ish-vilajetet myslymane, Kadareja i ndan nė disa derexhe, ku mė tė poshtrit e tyre duken qė janė islamikėt. Kėta udhėhiqen nga dy komandantė kryesorė, Esad Pasha dhe Haxhi Qamili. Kėta gegė qė Kadareja i ngjyros si armiq tė qytetėrimit janė tė pakuptueshėm nga ushtritė evropjane dhe kapter Vilhelm Vidi, princi kukull qė austriakėt i vunė Shqipėrisė.

Pėr Kadarenė, pushtuesit evropianė tė vitit 1914 nuk duket se janė nė Shqipėri pėr tė copėtuar atė, por pėrkundrazi pėr ta qytetėruar. Ama evropjanėt qė pėrballen me njė popull egėrsirash qė janė muslimanėt shqiptarė, kanė probleme me tė kuptuarit e gegėve qė kanė emra UK (Ujk), Tuē, Kus Baba, Tur Kusar etj. Njė rast moskuptimi Kadareja pėrmend psh. kur esadistėt fanatikė qė austriakėt duan ti rrethojnė, shpėtojnė pasi austriakėt kujtojnė se ka ardhur muaji i Ramazanit, ndėrsa esadistėt qė e kuptojnė moskuptimin e muajve islamė nga austriakėt, brohorasin duke thėnė:

Allahu na shpėtoi.

Njė nga faktorėt kryesorė nėpėrmjet tė cilit Kadareja justifikon barbarizmin e gegėve ėshtė vetė feja e tyre, islami. Ndėrsa nė roman autori tė krishterėt, tė bardhėt, evropjanėt, francezėt, prift Stilianin dhe priftin franēeskan Vinēens Marku i tregon si tė qytetėruar dhe human, myslymanėt qė rrojnė nėpėr ish-vilajetet myslymane, hoxhallarėt dhe dervishėt i tregon si hasmit e qytetėrimit qė kanė ēuar gegėt nė barbari. Anti-myslymanizmi proverbial qė shkrimtari franko-shqiptar Kadare ka shprehur edhe mė vonė nė librin nga Nėntori nė Nėntor, rrėfehet edhe nė kėtė roman si sėmundja kryesore e anti-qytetėrimorisė tė shqiptarėve. Islamikėt gegė nė roman tregohet qė arrinin tė konfuzojnė edhe vetė evropjanėt, tė cilėt edhe pse kishin futur spiunė tė shumtė nė mesin e tyre, e kishin tė vėshtirė tė parashikonin lėvizjet e myslymanėve esadistėve, pasi kėta nuk vepronin sipas ndonjė plani tė fshehtė, por sipas ftesave:

Qė baballarėt e teqeve u bėnin shefave… nga spicat e myftiut tė Tiranės… e sidomos nga fallet e Hanēe Hamdije Pezė e Madhe, njė fatthėnėse e re muslimane e cila kishte parashikuar se Shqipėria… do tė mblidhej kruspull e bėhej sa njė portokall. (fq. 47)

Pėr tė kuptuar sjelljen e gegėve barbarė, nė romanin e Kadaresė vuan edhe vetė princ Vidi i cili kishte qėndruar njė natė pa gjumė pėr tė kuptuar ‘pse Haxhi Qamili qė shkonte gjak e lak si me Esad Pashėn, si me serbėt nuk bashkohej me tė.’ Por mė fund princ Vidi e kupton qė kryetiranasi Haxhi Qamil ishte njė i ikur nga ēmendia (fq. 50). Pashpjegueshmėrinė e gegėve, Kadareja e projekton edhe nė sjelljet e ushtrive tirqzeza veriore tė Uk Bajraktarit. Evropjanėt ashtu si vikingėt nė filmin ‘Luftėtari i Trembėdhjetė’, nuk arrijnė tė kuptojnė dot lėvizjet e Ujkut Bajraktar dhe malokėve tė tij tė veshur me tė zeza. Por edhe kėsaj radhe, Kadareja solucionin e barbarisė e gjen te tė krishterėt apo mė saktė te prifti franēeskan Vinēens Marku, qė Karadareja e cilėson si ‘shqiptar’. Ky arrin tė dekodojė sjelljen e gegėve dhe kupton qė lėvizjet e forcave tė veriut shpjegoheshin nga gjetja e malokėve tė njė harte tė humbur austriake, e cila i kishte magjepsur dhe kėta lėviznin sipas saj. Por veriorėt tirqzinjė tė Uk Bajraktarit, mė nė fund zhduken nė roman kur pėrleshen me ushtrinė e principatės sė Mirditės, ku tė dy tributė e egra gege humbin nėpėr thellėsitė e bjeshkėve tė Gegėrisė pėr tė mos dalė mė. (fq. 50)

Kadareja si tė egjėr dhe anti-civilizuese nuk tregon vetėm sjelljen e gegėve, fenė islame tė shqiptarėve, mosdashurinė e tyre pėr t’u bėrė evropjanė, mospranimin e njė princi kristjan dhe dėshirėn e tyre pėr tė ndejtur me Turqinė. Egėrsinė, gegėve Kadareja ua fut edhe nė emrat e tyre dhe vendeve nga ata vinė. Emrat qė ai u jep atyre janė Rrem Qorr-Mehmeti, Tur Kusari, Ali Haxhija, Lalė Vuthi, Shaqir Aliu, Musa Muhtari, Tuē Osmani, Uk Bajraktari, Zija Beqiri, Hasan Zyberi, Hanēe Hadije Pezė e Madhe, Mazllum Agaj, Ceno Beu, Haxhi Dervishi etj. Ndėrsa pėr lider kryesor tė gegėve Kadareja vendos Kus Babain. Edhe pse Kus Babai ėshtė njė shenjtė i rrespektuar i bektashizmit, nė teqen e tė cilit nė Vlorė shkojnė mė mijėra besimtarė nga e gjithė Shqipėria sot, pėr Kadarenė, Kus Babai i cili edhe kėtu ėshtė dervish bektashian, ėshtė i dhėnė keq jo vetėm pas nderimit tė Babė Sulltanit dhe urrejtjes ndaj Shqipėrisė, por nė veēanti ndaj pederastisė. Kadareja, Kus Babain e paraqet si njė dervish qė lėngon nė teqen e tij gjithė ditėn pėr vdekjen e dylberit tė tij, Vasillaqit.

Kadareja tregon si tė egėr edhe vendet nga vinė gegėt islamikė. Emrat qė ai pėrmend pėr vendet e ish-vilajeteve myslymane ku rrojnė esadistėt janė Qishbardha, Zall-Herri, Rrashbulli, Zall-Bastari, Dumreja. Gegėt me nė krye Kus Babain qė nuk duan Shqipėrinė por Turqinė betohen se:

po qeder mos kini djema, sa shqitet mishi nga thoi aq shqitet Shqipėria nga Turqia, gjaku do tė derdhet gjer nė gju tė kalit si nė Qorrbela, dhe njė dervish pėrmendi yllin me bisht, kometėn, si i thoshin kaurėt, qė ishte shenjė e allahut...


Gegėt dhe nė veēanti esadistėt; qė gjirokastriti Kadare i portretizon nė terma orientaliste – si e kundėrta e toskėve tė civilizuar qė janė superiorė dhe kristjanė, duan Shqipėrinė dhe udhėhiqen nga prifti ortodoks Stilian – nuk e duan Shqipėrinė. Ndėrsa toskėt kudo qė luftojnė pėrmendin Shqipėrinė, nė gojėn e gegėve myslymanė, qafiri Kadare vendos fjalėt pėr Allah dhe Pejgamber. Kur pėrleshen me mokrarėt psh, esadistėt Kadareja i portretizon si kanibalė tė cilėt vetėm nė muaj tė Ramazanit tėrhiqen nga kanibalizmi i tyre. Tironsi esadist qė nė kapitullin 8 vret ‘patriotin’ Andre Kosturi, thotė qė ‘gjynah se ishte muaj Ramazani’ ...pse... ‘do tė mė shihte po s’ia haja tė gjallė mėlēinė bashkė me shpretkėn’ (fq. 59).

Nė tė gjithė lesh e li-nė qė Kadareja zhyt Shqipėrinė e vitit 1914, qytetėrimin e kėtij lesh-vendi e projekton jo vetėm tė jugorėt por edhe ushtritė evropjane tė cilat nuk tregohen si pushtuese dhe kolonizatore tė Shqipėrisė, por si qytetėruese tė zuluve myslymanė shqiptarė. Mercenarėt hollandezė tė Princ Vidit, Kadareja nuk i quan okupatorė, por ‘ushtria e shtetit shqiptar’, tė cilėt ashtu si toskėt e Shestan Verdhės janė tė vetmit qė ju dhimbet Shqipėria. Por tiranasit e Haxhi Qamilit tė cilėt Kadareja i quan nė intervistėn e «Shekullit», nė 3 korrik 2006, si pasardhės tė pushtuesve turq, janė tė pacipė. Kėta trembin trembin edhe gruan e pushtuesit austriak – princ Vidit, Sophi Schonburg Valdenburgun, tė cilėn Kadareja e quan mbretėreshė e Shqipėrisė. Ashtu si gjirokastriti i tij, Kamban Kadareja qė nė 1914 priti me lule Venizellosin nė Gjirokastėr, edhe nė kėtė roman Kadareja ka vetėm lule pėr gruan e Vidit. Sophi Schonburgu nuk tregohet si njė kolonialiste e bardhė qė donte me gjithė tė shoqin ti hipė nė qafė shqiptarėve dhe tė ju marrė vendin, por, si njė ėngjėllushe qė trembej kur dėgjon qė tiranasit, kavajsit, shijaksit, elbasanllitė dhe durrsakėt i kanė kėrkuar burrit tė saj tė bėhet synet nėse do tė bėhet i pari i Shqipėrisė.

Nė romanin ‘Viti i mbrapshtė,’ Kadareja nuk sulmon dhe tallet vetėm me islamin, muslimanėt shqiptarė, gegėt dhe veriorėt. Nė kėtė roman ai shfaq edhe shenja anti-semitizmi. Kėshtu psh. nė kapitullin 12 dhe 13 ai flet pėr kurvėn e Durrėsit, Sara Stringa nė shtratin e tė cilės kalonin gjithėfarė lloj diplomatėsh tė huaj. Sara tregohet tė bėjė akte tė turpshme, si ato qė Janulla Rrapi tregonte pėrpara ca kohėsh nė gazetat e Shqipėrisė qė vajza e Kadaresė bėnte nė vitin 1984 me djalin e saj, Renato Rrapin. Megjithatė, ēka tė tėrheq vėmendjen nė kėtė pjesė tė romanit ėshtė se Kadareja, i cili pėr nderin e vajzės sė tij internoi njė familje tė tėrė nė vitin 1984, kėtu, kurvėn Sara Stringa ja jep komunitetit ēifut. Sara ishte vajza e njė vejushe hebreje nga Malta (fq. 91). Projektimi i kurvės sė Durrėsit te njė ēifute duket se nuk ėshtė njė koicidencė. Ēifutėt, Kadareja i pėrmend edhe nė kapitullin e 20 tė librit, ku Isak Agai qė ėshtė po ashtu ēifut tregohet tė jetė trafikant droge. E keqja ēifute pėr Kadarenė ndodhet kudo. Kėshtu psh. dy herojtė e romanit, Shestani dhe Doska vdesin nė Ēifut Ēifligun, i cili tregohet si njė vend tersi dhe ndjellėkeq. Kadareja i ngre edhe kėngė Shetsanit tė vrarė nė Ēifligun Ēifut si mė poshtė:

Pse u ktheve pas nė Ēifut Ēiflig
Kapedan Shestan
Nė Ēifut Ēiflig nata ėshtė e ligė
Kapedan Shestan (fq. 119)

Racizmi anti-semitik, anti-gegė dhe anti-islamik i Kadaresė, qė ėshtė shpalosur edhe nė shkrimin e tij ‘Identiteti Evropjan i Shqiptarėve’, nė roman nuk lė mėnjanė edhe arixhijtė dhe evgjitėt. Kėshtu ndėrsa arixhijtė tregohen si hajdutė kuajsh, evgjitėt Kadareja i rrėfen si degjenerata sociale qė mendjen e kanė te qejfi dhe ahengu.

Deklarata e Fatmir Koēit disa ditė mė parė qė romani ‘Viti i Mbrapshtė’ i Ismail Kadaresė po bėhet film, mua mė ka shqetėsuar jashtė mase. Ndėrsa nė kohė tė PPSH-sė sulmi dhe zhdukja e grupeve armike dhe jo-konformiste, nga aparatēikėt komunistė ka qėnė detyrė dhe punė e Ismail Kadaresė; misioni i tė cilit ishte tė ndėrtojė njeriun e Realizmit Socialist dhe rikrijimi i tė shkuarės me realitete fiksionale, promovimi i sotėm i ideve tė Kadaresė nga kompania Ciné-Sud Promotion nė Francė ėshtė kriminal. Unė nuk e kam lexuar ende nė detaj skriptin e filmit ‘Viti i Kometės’. Ama anti-myslymanizmi, anti-gegėrizmi, anti-semitizmi dhe racizmi i Ismail Kadaresė nė romanin ‘Viti i Mbrapshtė’ mesa di unė, nė vende si Franca por edhe Gjermania dėnohet me burg.

Historia ka treguar shpesh qė Franca pėrdor standarte tė dyfishta kur merret me botėn e tretė. Ashtu si gjatė luftės nė Bosnje kur ajo mbėshteste krimet serbe apo edhe nė Ruanda Burundi, edhe nė rastin e filmit ‘Viti i Kometės’, kompania Ciné-Sud Promotion duke prodhuar njė film racist dhe anti-musliman si ky, po ndihmon nė nxitjen e racizmit, islamofobisė dhe urrejtjes kundėr shqiptarėve, gegė dhe muslimanė nė kulturėn post-komuniste shqiptare. Prodhimi i filmit ‘Viti i Kometės’ pėrbėn njė mbėshtetje me paratė e taksapaguesėve evropjanė tė projektit gjysėm shekullor orvellian tė komunistėve nė Shqipėri, tė cilėt, pėr tė legjitimizuar krimet e tyre kundėr shqiptarėve, kthyen mbrapsht historinė e njė populli tė tėrė .


19/09/2007

Ne, shqiptaret dhe Kadareja.

Po behet si mode,qe cdo shtator,ne prag te dhenies se cmimit Nobel ne letersi,ne Shqiperi(dhe jo ne vendet armike te saj)fillon nje fushate e ethshme kunder Kadarese.

Kadareja mund te kete shume kusure si njeri.Gjithashtu gjate nje jete te gjate dhe shume itensive,mund te kete bere shume gabime.

Po ne SHQIPARET e kulluar dhe te ndershem c'bejme?

Fillojme hedhim balte mbi njeriun me te madh te letrave tona.Te mundim te sigurojme perfundimisht,qe nuk do ta mare kurre cmimin Nobel.

O marrezi ballkanike,kur do maresh fund valle?

ne kete rast,me shume se ne cdo rast tjeter vlen thenia e Krishtit:

"Le te qelloje me gure,i pari,ai qe nuk ka asnje mekat".

Dhe ne rastin e Kadarese eshte fjala per nje GJENI,qe na ben te mburremi ne cdo qoshe te globit dhe jo per nje prostitute.

Ishpo, shko qetesohu pak se nuk e ke kadarene babe.

Thenje kaq te bukur te Nje GJENIU (te paqes, te tolerances,te te qenit njeri..) si Krishti te cilin e njeh gjith bota (packa se nobel nuk i kan dhene akoma..), nuk mund te lidhej ne menyre me qesharake se kaq, me gabueshmerite 'njerezore' te Gjeniut Kadare.. Dipende tamorsha, tutto dipende.. Keto gabime per te cilat behet fjale ne keto shkrime, e sa akuza te tjera, per te cilat kadareja nuk ka pas me cte mbrohet vec idiotllikut te ca tifozave te marre, jane 'kafsherore'.. I pe akuzat lale? po ti perseris:
Anti-semitizem, anti-gegerizem, anti-islamizem.. ka edhe te tjera..
Po pate mundesi pergjigju me keto, psh me thuaj 'ky zoteria ka shpifur, ne kete faqe te permendur nuk ekziston nje gje e tille'

Kur te jemi ne tema te letersise, me deshire do shpreh mendimet e mia per talentin e madh te Kadarese, te supermagnifikuar nga pushteti i kohes, nga miqt e tij franceze qe permenden ne kete shkrim, nga breza te djegur qe kerkonin nje idhull apo edhe nga pamundesia per te zgjedhur shume.

Na kenaqet me nobelin, eshte gjithcka politike, aq e veshtire qenka per tu kuptuar.. Vlereso po deshe edhe pershkrimet interesante qe bejn Fatmir Koci e Mustafa Nanoja, edhe ato jane vleresu nga juri evvvrropiane..

Gjenine e tij, e diskutojm ke letersia e papolitizuar (zor te gjesh ne fakt te kadareja), ketu po diskutojm deshiren e tij per tu be simbol kombetar dhe sa ia vlen te jete i tille. I cilit komb esht nje simbol i tille, i budallanjve qe i genje cmimi 'Nobel'? Gjenine e tij shko tregoja cunit te Sarandaebukur. Si njeri, gjithnje e me shume po bindem ke gjenia e tij shpirtfelliqesi..

Kush mbet pa modele, pa idhuj po te dale hapur (fare) felliqesia e Kadarese, mund te gjeje te tjere. nqs na duhen sezben shqipetare te famshem, te kerkojm ne kujtimet e letrat e Nenterezes, kam degju se ndodhen edhe vende ku permend se ka origjine shqipetare.. Mund te rremoni thelle Napoleonin, thone qe ushtaret e tij e degjoshin te shante ne nje gjuhe qe nuk e kuptonin me fjalet 'te q...nenen'..me shume mundesi ka qene shqipetar, dhe se paku ka luftu me shpate te zhveshur....

Shkrimi mu duk interesant, ndaj e solla, jo te merrem me habine e 'marrezive ballkanike' te ndonjerit qe per mua esht i shkundur fare. nuk shkruajm per ti tregu njeri tjetrit se cmendojm ne lidhje me ta. (po sigurisht, ma merr mendja se pjesa derrmuese e 'njerezve', kur degjojne felliqesite e kadarese, nuk u vjen te thone:'secili prej nesh jemi mekatare, por sa nga ne jane gjeni letersie??'!!!!!!!!!!)

Ishalla e fiton Nobelin, do me behet qejfi shume. Po te ishte per fushatat e 'ethshme' qe behen ne Shqiperi, e per rendesine qe u jep komisioni qe jep cmimin Nobel, Kadareja do e kishte marre Nobelin edhe per Kimi.. Rri i qete, se sna ve kush veshin, thjesht 'po bejm ca muhabet' per nje 'dhi te zgjebosur' qe nuk rri te fronin e tij te shenjte, por 'con bishtin' here pas here e kujto se i behet vone te gjithe shqipetareve per pordhet qe leshon.

tani, per te mos u largu nga tema:::::::::



Marre nga www.gazetastart.com



Viti Orvellian i Ismail Kadaresė

Nga Olsi Jazexhi


Viti 1985 ka qenė njė nga vitet mė tė zymtė pėr komunistėt shqiptarė. Nė kėtė vit kur Shqipėria humbi ‘Vėllain e Madh,’ ministri i vetėshpallur i Ministrisė sė tė Vėrtetės pranė Republikės Popullore Socialiste tė Shqipėrisė, Ismail Kadareja, shkroi romanin ‘Viti i mbrapshtė’. Kush e ka lexuar romanin ‘1984’ tė George Orvellit e ka pak a shumė parasysh se cili ėshtė misioni i Ministrisė sė tė Vėrtetės nė shtetin e ANGLOSOC-it. Funksioni kryesor i kėsaj ministrie ishte rikrijimi i tė shkuarės duke e furnizuar popullin me gazeta, filma, libra shkollorė, programe televizive, drama, letėrsi ose argėtim pėr tė krijuar njė tė vėrtetė fiksionale, tė cilėn populli duhej ta pranonte si tė vėrtetė. Nė shtetin e Anglosocit, ‘Vėllai i Madh’ paraqitej si udhėheqės dhe mbrojtės i Revolucionit qysh prej fillimit tė kohės. Ama pėrveē kėtij, punėtorėve tė Ministrisė sė Vėrtetės ju duhej qė herė pas here tė shpiknin edhe heronjė tė tjerė, siē ishte pėr shembull rasti i shokut Ogliv, i cili vdes nė betejė nė rrethana heroike duke mbrojtur Anglosocin, dhe legjitimizuar kėshtu njė vijimėsi ideologjike tė betejės mesianike tė ‘Vėllait tė Madh’ nė mbrojtje tė vatanit.

Unė nuk jam i sigurtė nėse Ismail Kadareja e ka pat lexuar romanin ‘1984’, nė vitin 1985, kur edhe shkroi romanin ‘Viti i mbrapshtė.’ Por skenat e romanit ‘Viti i mbrapshtė’ qė mua m’u desh tė rilexoj kėto ditė, i ngjajnė pak a shumė pėrrallave tė romanin orvellian ‘1984’. Fakti qė mė shtyu ta rilexoj romanin ‘Viti i mbrapshtė,’ pėr tė cilin kam shkruar edhe mė parė, ishte njė konferencė shtypi qė Ismail Kadareja bėri me regjizorin franko-shqiptar, Fatmir Koēi para disa kohesh nė Tiranė. Fatmiri qė ka siguruar njė shumė tė madhe parashė nga kompania Ciné-Sud Promotion nė Francė dhe disa organizma tė tjerė nė Gjermani dhe Belgjikė, duke patur edhe Kadarenė nė krah, njoftonte nė media nė mėnyrė triumfaliste se planifikon tė bėj njė film i mbėshtetur mbi romanin ‘Viti i mbrapshtė’. Filmi do tė quhej ‘Viti i Kometės’. Nga sa kuptova nga disa faqe tė internetit kompania Cine-Sud ėshtė njė nga ato shtėpi botuese zhgarravina tė Francės qė prodhojnė filma propagandistikė pėr vendet ku Franca ka bėrė historikisht pisllėqe dhe tani mundohet tė ruaj influencėn e saj. Kėshtu disa nga prodhimet kryesore tė kėsaj kompanie ishin edhe filmi "Tirana Year Zero" ( prodhim franko/shqiptar drejtuar nga Fatmir Koci), filmi "Rashida" (prodhim franko/algjerian drejtuar nga Yamina Bashir), filmi boshnjak "Fuse" etj.

Duke ju kthyer romanit ‘Viti i mbrapshtė’ tė Ismail Kadaresė, fiksioni i tij nis me ngjarjen e kalimit tė Kometės Halley pranė tokės nė fillim tė shekullit tė XX-tė. Por edhe pse Kometa Halley ka kaluar nė 1910, Kadareja problemin e saj e lidh me vitet 1913 – 1914, kohė kur habsburgėt dhe italianėt, duke marrė shkas nga dobėsimi i Perandorisė Osmane, duan qė tė bashkojnė dy krahinat osmane tė Gegėrisė dhe Toskėrisė dhe me ato formojnė njė shtet tė ri. Por pėrkundėr fakteve historike tė asaj kohe, Kadareja, siē ndodh rėndom nė romanet e realizmit socialist, kėrkon qė nė kėtė aksident historik ku dy fuqi tė mėdhaja ndėrtojnė njė shtet tip Ruritania – kėrkon qė tė gjejė armiqtė, miqtė, tė mirėt dhe kėqijtė e vendit. Duke qenė se tamam si nė romanin ‘1984’ historia dhe arti duhet tė shėrbejnė pėr tė legjitimizuar sundimin e Vėllait tė Madh, edhe nė rastin konkret, shkrimtari, historinė e vitit 1914 e projekton nė tė tashmen, pėr tė legjitimuar nė vitin 1985 sundimin e Vėllait tė Madh dhe klanit tė tij nga Gjirokastra, ndėrsa nė ripunimet e mėvonshme, vazhdimin e sundimit post-komunistėve nė Shqipėri.

Shqipėria e viteve 1914 ka qėnė njė fushėbeteje, ku si nė tė gjithė Evropėn kacafyten turlifarė ushtrishė. Asnjė bir nėne qė jetonte nė kėtė copė tokė qė prej qindra vitesh, nuk e dinte se ēka do tė bėnin habsburgėt dhe italianėt me dy krahinat e pushtuara turke tė Adriatikut. Agjenturat frėnge, serbe, ruse, austriake, greke, italiane dhe trupat e tyre qė lėvrinin nė Shqipėri nė kėtė kohė kishin ngritur banda e mercenarė kudo. Pėr personat qė janė profesionistė nė histori e dinė shumė mirė qė shumica e banorėve qė jetonin nė Shqipėrinė e kėsaj kohe dhe ishin myslimanė, veten e tyre e shihnin ende si shtetas tė Perandorisė Osmane, pasi siē Ernest Gellneri do ta kishte pėrkufizuar, koncepti i kombit dhe Shqipėrisė sipas aksiomave nacional-komuniste nuk ishte shpikur ende.

Megjithatė, ashtu si nė shtetin orvellian, edhe kėtu, Ismail Kadareja pretendon qė kombi real-socialist ishte njėsi politiko – historiko – gjeografike e mirėditur dhe ata qė mendojnė ndryshe janė armiq. Duke dashur qė tė pėrdorė tė shkuarėn pėr tė legjitimuar tė tashmen, nė Shqipėrinė e vitit 1914 Kadareja prodhon edhe protoherojtė e saj, tė cilėt ashtu si shoku Ogliv nė romanin ‘1984’ janė gati tė vdesin dhe luftojnė pėr tu pėrkujtuar me madhėshti mė pas nė fjalimet e Vėllait tė Madh.

Duke qenė se vetė Kadareja por edhe Vėllai i tij i Madh, Enver Hoxha, janė qė tė dy jugorė - gjirokastritė, nė roman, herojtė qė autori krijon pėr Shqipėrinė, lokalizohen nė Jug tė vendit. Tamam si nė shtetin Orvellian, autori ėshtė i kujdesshėm tė shpikė njė gjuhė tė re dhe patriotike per vatanin socialist ku herojtė nga Toskėria duhet tė kenė tė gjithė emra kuptimplotė dhe politikisht korrekt me emrat qė Partia e Punės kėrkonte qė shqiptarėt nė Epokėn e Realizmit Socialist tė mbajnė. Herojtė e ‘Vitit tė mbrapshtė’ kanė tė gjithė emra politikisht tė pastėr nga ‘barbarizmat turke – orientale’ dhe pak a shumė pėrmbajnė kombinacione emrash qė ose lidhen me viset trimėrore tė komunistėve tė jugut gjatė Luftės sė Dytė Botėrore, ose kanė kombinacione emrash herojshė ortodoksė, vllehė dhe bektashianė qė luftuan nė krah tė shokut Enver, apo qė partia i shpalli heronjė tė kombit.

Herojtė e romanit ‘Viti i mbrapshtė’ quhen Shestan Verdha, Alush Gjata, Doskė Mokrari, Tod Allamani, Xhemal Lufta, Hysmė Shteti, Nase Shmili, Arif Skamja, Cute Bėnja, Llaz Mandili, Gjergjan Vaja, Aleks Belshi, Prift Stiliani dhe Andre Kosturi. Herojtė nisin udhėtimin e tyre legjendar nga jugu i Shqipėrisė. Ata e njohin mirė situatėn politike nė vend, dhe me njė pjekuri patriotike formėsojnė trupėn e tyre atdhetare tė njohur si ‘forca mokrare’ dhe nėn udhėheqjen e Shestan Verdhės nisin marshin pėr tė mbrojtur Shqipėrinė. Rrugės drejt veriut tė Shqipėrisė, luftėtarėt mokrarė i prźt populli. Si nė filmin ‘Nėndori i Dytė’, nė vendin e quajtur Shtatė Krojet psh. gratė e katundit i dhurojnė Shestanit njė flamur kombėtar tė qėndisur me dorėn e tyre. Rrugės, herojtė e romanit takohen me turlifarė njerėzish, ndėrmjet tė cilėve edhe me trupat franceze tė cilat Kadareja nė ribotimin e librit nė 2003 – pasi ėshtė bėrė shtetas francez – i trajton si njerėz qė i deshėn tė mirėn Shqipėrisė, por qė nuk u morrėn dot vesh me ‘forcėn mokrare’ si pasojė e moskuptimit nė komunikim. Me gjithė peripecitė e rrugės, autori e mbyll pėrshkimin e udhėtimit tė mokrarėve drejt bėrjes sė Shqipėrisė me njė lutje nga prifti ortodoks Stiliani, i cili murmuriste ‘Zot mbroje Shqipėrinė’.

Ndėrsa toskėt janė herojtė e ‘Vitit tė mbrapshtė’, nė anėn tjetėr hasmit e kombit Kadareja i projekton nė Shqipėrinė e Mesme dhe veriore, apo pak a shumė nė Gegėri. Urrejtja dhe racizmi anti-gegė i Ismail Kadaresė tė cilin ai e ka treguar edhe nė njė intervistė dhėnė ditores sė Tiranės «Shekulli», nė 3 korrik 2006, kur tiranasit i quan ‘kolonė turq’, lexohet qė nė fillim tė librit. Kadareja e pėrshkruan Shqipėrinė e Mesme dhe veriun e Shqipėrisė si njė vend tė egėr ku rrojnė kafshė dhe jo njerėz. Njė krahasim kaq tė egėr dhe racist kundėr gegėve unė kam mundur tė gjej vetėm te njerėzit e egjėr, skithėt e Rusisė, nė Rihlėn e Ibn Fadlanit, tė portretizuar nė filmin ‘Luftėtari i Trembėdhjetė’ ku rusėt shfaqen si kanibalė qė udhėhiqen nga njė burrė qė i duket vetja se ėshtė ari. Pak a shumė tė njėjtin trajtim merr edhe Gegėria e Ismail Kadaresė e cila jo vetėm se ėshtė anti-shqiptare dhe filo-turke, por sundohet edhe nga disa njerėz gjysėm bishė:
… nė pyjet e Mamurrasit zdėrhalleshin bandat e Tur Kusarit, dhe mė tej ushtria veriore me tirq tė zinj e Uk Bajraktarit… ndėrsa bandat myslimane tė Esad Pashės qė kėrkonin rikthim te Turqia, vinin vėrdallė nė Shqipėrinė e Mesme nėn zhurmėn e lodėrtive, britmave ‘Dum Babėn’… dhe duke kėnduar si nė dergjė kėngė tė zymta:

Pėr xhenet u nisėm, sosėm nė xhehenem
Shqipėri moj kuēkė, ē’na bėre verem (fq. 12)

Pėr Kadarenė, nė Gegėri rrojnė disa lloje kafshėsh tė egra me dy kėmbė tė cilat jo vetėm qė nuk duan kombin, por janė edhe tė degraduar moralisht. Gegėt tė cilėt rrojnė nė ish-vilajetet myslymane, Kadareja i ndan nė disa derexhe, ku mė tė poshtrit e tyre duken qė janė islamikėt. Kėta udhėhiqen nga dy komandantė kryesorė, Esad Pasha dhe Haxhi Qamili. Kėta gegė qė Kadareja i ngjyros si armiq tė qytetėrimit janė tė pakuptueshėm nga ushtritė evropjane dhe kapter Vilhelm Vidi, princi kukull qė austriakėt i vunė Shqipėrisė.

Pėr Kadarenė, pushtuesit evropianė tė vitit 1914 nuk duket se janė nė Shqipėri pėr tė copėtuar atė, por pėrkundrazi pėr ta qytetėruar. Ama evropjanėt qė pėrballen me njė popull egėrsirash qė janė muslimanėt shqiptarė, kanė probleme me tė kuptuarit e gegėve qė kanė emra UK (Ujk), Tuē, Kus Baba, Tur Kusar etj. Njė rast moskuptimi Kadareja pėrmend psh. kur esadistėt fanatikė qė austriakėt duan ti rrethojnė, shpėtojnė pasi austriakėt kujtojnė se ka ardhur muaji i Ramazanit, ndėrsa esadistėt qė e kuptojnė moskuptimin e muajve islamė nga austriakėt, brohorasin duke thėnė:

Allahu na shpėtoi.

Njė nga faktorėt kryesorė nėpėrmjet tė cilit Kadareja justifikon barbarizmin e gegėve ėshtė vetė feja e tyre, islami. Ndėrsa nė roman autori tė krishterėt, tė bardhėt, evropjanėt, francezėt, prift Stilianin dhe priftin franēeskan Vinēens Marku i tregon si tė qytetėruar dhe human, myslymanėt qė rrojnė nėpėr ish-vilajetet myslymane, hoxhallarėt dhe dervishėt i tregon si hasmit e qytetėrimit qė kanė ēuar gegėt nė barbari. Anti-myslymanizmi proverbial qė shkrimtari franko-shqiptar Kadare ka shprehur edhe mė vonė nė librin nga Nėntori nė Nėntor, rrėfehet edhe nė kėtė roman si sėmundja kryesore e anti-qytetėrimorisė tė shqiptarėve. Islamikėt gegė nė roman tregohet qė arrinin tė konfuzojnė edhe vetė evropjanėt, tė cilėt edhe pse kishin futur spiunė tė shumtė nė mesin e tyre, e kishin tė vėshtirė tė parashikonin lėvizjet e myslymanėve esadistėve, pasi kėta nuk vepronin sipas ndonjė plani tė fshehtė, por sipas ftesave:

Qė baballarėt e teqeve u bėnin shefave… nga spicat e myftiut tė Tiranės… e sidomos nga fallet e Hanēe Hamdije Pezė e Madhe, njė fatthėnėse e re muslimane e cila kishte parashikuar se Shqipėria… do tė mblidhej kruspull e bėhej sa njė portokall. (fq. 47)

Pėr tė kuptuar sjelljen e gegėve barbarė, nė romanin e Kadaresė vuan edhe vetė princ Vidi i cili kishte qėndruar njė natė pa gjumė pėr tė kuptuar ‘pse Haxhi Qamili qė shkonte gjak e lak si me Esad Pashėn, si me serbėt nuk bashkohej me tė.’ Por mė fund princ Vidi e kupton qė kryetiranasi Haxhi Qamil ishte njė i ikur nga ēmendia (fq. 50). Pashpjegueshmėrinė e gegėve, Kadareja e projekton edhe nė sjelljet e ushtrive tirqzeza veriore tė Uk Bajraktarit. Evropjanėt ashtu si vikingėt nė filmin ‘Luftėtari i Trembėdhjetė’, nuk arrijnė tė kuptojnė dot lėvizjet e Ujkut Bajraktar dhe malokėve tė tij tė veshur me tė zeza. Por edhe kėsaj radhe, Kadareja solucionin e barbarisė e gjen te tė krishterėt apo mė saktė te prifti franēeskan Vinēens Marku, qė Karadareja e cilėson si ‘shqiptar’. Ky arrin tė dekodojė sjelljen e gegėve dhe kupton qė lėvizjet e forcave tė veriut shpjegoheshin nga gjetja e malokėve tė njė harte tė humbur austriake, e cila i kishte magjepsur dhe kėta lėviznin sipas saj. Por veriorėt tirqzinjė tė Uk Bajraktarit, mė nė fund zhduken nė roman kur pėrleshen me ushtrinė e principatės sė Mirditės, ku tė dy tributė e egra gege humbin nėpėr thellėsitė e bjeshkėve tė Gegėrisė pėr tė mos dalė mė. (fq. 50)

Kadareja si tė egjėr dhe anti-civilizuese nuk tregon vetėm sjelljen e gegėve, fenė islame tė shqiptarėve, mosdashurinė e tyre pėr t’u bėrė evropjanė, mospranimin e njė princi kristjan dhe dėshirėn e tyre pėr tė ndejtur me Turqinė. Egėrsinė, gegėve Kadareja ua fut edhe nė emrat e tyre dhe vendeve nga ata vinė. Emrat qė ai u jep atyre janė Rrem Qorr-Mehmeti, Tur Kusari, Ali Haxhija, Lalė Vuthi, Shaqir Aliu, Musa Muhtari, Tuē Osmani, Uk Bajraktari, Zija Beqiri, Hasan Zyberi, Hanēe Hadije Pezė e Madhe, Mazllum Agaj, Ceno Beu, Haxhi Dervishi etj. Ndėrsa pėr lider kryesor tė gegėve Kadareja vendos Kus Babain. Edhe pse Kus Babai ėshtė njė shenjtė i rrespektuar i bektashizmit, nė teqen e tė cilit nė Vlorė shkojnė mė mijėra besimtarė nga e gjithė Shqipėria sot, pėr Kadarenė, Kus Babai i cili edhe kėtu ėshtė dervish bektashian, ėshtė i dhėnė keq jo vetėm pas nderimit tė Babė Sulltanit dhe urrejtjes ndaj Shqipėrisė, por nė veēanti ndaj pederastisė. Kadareja, Kus Babain e paraqet si njė dervish qė lėngon nė teqen e tij gjithė ditėn pėr vdekjen e dylberit tė tij, Vasillaqit.

Kadareja tregon si tė egėr edhe vendet nga vinė gegėt islamikė. Emrat qė ai pėrmend pėr vendet e ish-vilajeteve myslymane ku rrojnė esadistėt janė Qishbardha, Zall-Herri, Rrashbulli, Zall-Bastari, Dumreja. Gegėt me nė krye Kus Babain qė nuk duan Shqipėrinė por Turqinė betohen se:

po qeder mos kini djema, sa shqitet mishi nga thoi aq shqitet Shqipėria nga Turqia, gjaku do tė derdhet gjer nė gju tė kalit si nė Qorrbela, dhe njė dervish pėrmendi yllin me bisht, kometėn, si i thoshin kaurėt, qė ishte shenjė e allahut...


Gegėt dhe nė veēanti esadistėt; qė gjirokastriti Kadare i portretizon nė terma orientaliste – si e kundėrta e toskėve tė civilizuar qė janė superiorė dhe kristjanė, duan Shqipėrinė dhe udhėhiqen nga prifti ortodoks Stilian – nuk e duan Shqipėrinė. Ndėrsa toskėt kudo qė luftojnė pėrmendin Shqipėrinė, nė gojėn e gegėve myslymanė, qafiri Kadare vendos fjalėt pėr Allah dhe Pejgamber. Kur pėrleshen me mokrarėt psh, esadistėt Kadareja i portretizon si kanibalė tė cilėt vetėm nė muaj tė Ramazanit tėrhiqen nga kanibalizmi i tyre. Tironsi esadist qė nė kapitullin 8 vret ‘patriotin’ Andre Kosturi, thotė qė ‘gjynah se ishte muaj Ramazani’ ...pse... ‘do tė mė shihte po s’ia haja tė gjallė mėlēinė bashkė me shpretkėn’ (fq. 59).

Nė tė gjithė lesh e li-nė qė Kadareja zhyt Shqipėrinė e vitit 1914, qytetėrimin e kėtij lesh-vendi e projekton jo vetėm tė jugorėt por edhe ushtritė evropjane tė cilat nuk tregohen si pushtuese dhe kolonizatore tė Shqipėrisė, por si qytetėruese tė zuluve myslymanė shqiptarė. Mercenarėt hollandezė tė Princ Vidit, Kadareja nuk i quan okupatorė, por ‘ushtria e shtetit shqiptar’, tė cilėt ashtu si toskėt e Shestan Verdhės janė tė vetmit qė ju dhimbet Shqipėria. Por tiranasit e Haxhi Qamilit tė cilėt Kadareja i quan nė intervistėn e «Shekullit», nė 3 korrik 2006, si pasardhės tė pushtuesve turq, janė tė pacipė. Kėta trembin trembin edhe gruan e pushtuesit austriak – princ Vidit, Sophi Schonburg Valdenburgun, tė cilėn Kadareja e quan mbretėreshė e Shqipėrisė. Ashtu si gjirokastriti i tij, Kamban Kadareja qė nė 1914 priti me lule Venizellosin nė Gjirokastėr, edhe nė kėtė roman Kadareja ka vetėm lule pėr gruan e Vidit. Sophi Schonburgu nuk tregohet si njė kolonialiste e bardhė qė donte me gjithė tė shoqin ti hipė nė qafė shqiptarėve dhe tė ju marrė vendin, por, si njė ėngjėllushe qė trembej kur dėgjon qė tiranasit, kavajsit, shijaksit, elbasanllitė dhe durrsakėt i kanė kėrkuar burrit tė saj tė bėhet synet nėse do tė bėhet i pari i Shqipėrisė.

Nė romanin ‘Viti i mbrapshtė,’ Kadareja nuk sulmon dhe tallet vetėm me islamin, muslimanėt shqiptarė, gegėt dhe veriorėt. Nė kėtė roman ai shfaq edhe shenja anti-semitizmi. Kėshtu psh. nė kapitullin 12 dhe 13 ai flet pėr kurvėn e Durrėsit, Sara Stringa nė shtratin e tė cilės kalonin gjithėfarė lloj diplomatėsh tė huaj. Sara tregohet tė bėjė akte tė turpshme, si ato qė Janulla Rrapi tregonte pėrpara ca kohėsh nė gazetat e Shqipėrisė qė vajza e Kadaresė bėnte nė vitin 1984 me djalin e saj, Renato Rrapin. Megjithatė, ēka tė tėrheq vėmendjen nė kėtė pjesė tė romanit ėshtė se Kadareja, i cili pėr nderin e vajzės sė tij internoi njė familje tė tėrė nė vitin 1984, kėtu, kurvėn Sara Stringa ja jep komunitetit ēifut. Sara ishte vajza e njė vejushe hebreje nga Malta (fq. 91). Projektimi i kurvės sė Durrėsit te njė ēifute duket se nuk ėshtė njė koicidencė. Ēifutėt, Kadareja i pėrmend edhe nė kapitullin e 20 tė librit, ku Isak Agai qė ėshtė po ashtu ēifut tregohet tė jetė trafikant droge. E keqja ēifute pėr Kadarenė ndodhet kudo. Kėshtu psh. dy herojtė e romanit, Shestani dhe Doska vdesin nė Ēifut Ēifligun, i cili tregohet si njė vend tersi dhe ndjellėkeq. Kadareja i ngre edhe kėngė Shetsanit tė vrarė nė Ēifligun Ēifut si mė poshtė:

Pse u ktheve pas nė Ēifut Ēiflig
Kapedan Shestan
Nė Ēifut Ēiflig nata ėshtė e ligė
Kapedan Shestan (fq. 119)

Racizmi anti-semitik, anti-gegė dhe anti-islamik i Kadaresė, qė ėshtė shpalosur edhe nė shkrimin e tij ‘Identiteti Evropjan i Shqiptarėve’, nė roman nuk lė mėnjanė edhe arixhijtė dhe evgjitėt. Kėshtu ndėrsa arixhijtė tregohen si hajdutė kuajsh, evgjitėt Kadareja i rrėfen si degjenerata sociale qė mendjen e kanė te qejfi dhe ahengu.

Deklarata e Fatmir Koēit disa ditė mė parė qė romani ‘Viti i Mbrapshtė’ i Ismail Kadaresė po bėhet film, mua mė ka shqetėsuar jashtė mase. Ndėrsa nė kohė tė PPSH-sė sulmi dhe zhdukja e grupeve armike dhe jo-konformiste, nga aparatēikėt komunistė ka qėnė detyrė dhe punė e Ismail Kadaresė; misioni i tė cilit ishte tė ndėrtojė njeriun e Realizmit Socialist dhe rikrijimi i tė shkuarės me realitete fiksionale, promovimi i sotėm i ideve tė Kadaresė nga kompania Ciné-Sud Promotion nė Francė ėshtė kriminal. Unė nuk e kam lexuar ende nė detaj skriptin e filmit ‘Viti i Kometės’. Ama anti-myslymanizmi, anti-gegėrizmi, anti-semitizmi dhe racizmi i Ismail Kadaresė nė romanin ‘Viti i Mbrapshtė’ mesa di unė, nė vende si Franca por edhe Gjermania dėnohet me burg.

Historia ka treguar shpesh qė Franca pėrdor standarte tė dyfishta kur merret me botėn e tretė. Ashtu si gjatė luftės nė Bosnje kur ajo mbėshteste krimet serbe apo edhe nė Ruanda Burundi, edhe nė rastin e filmit ‘Viti i Kometės’, kompania Ciné-Sud Promotion duke prodhuar njė film racist dhe anti-musliman si ky, po ndihmon nė nxitjen e racizmit, islamofobisė dhe urrejtjes kundėr shqiptarėve, gegė dhe muslimanė nė kulturėn post-komuniste shqiptare. Prodhimi i filmit ‘Viti i Kometės’ pėrbėn njė mbėshtetje me paratė e taksapaguesėve evropjanė tė projektit gjysėm shekullor orvellian tė komunistėve nė Shqipėri, tė cilėt, pėr tė legjitimizuar krimet e tyre kundėr shqiptarėve, kthyen mbrapsht historinė e njė populli tė tėrė .


19/09/2007

Tolstoi,Kadareja dhe ....Olsi.

I dashur Lev,

Nuk kisha gje me ty,qe solle shkrimin.Bere shume mire se ringjalle nje debat. te nevojshem.
Edhe shkrimin e Olsit e lexova ne menyre diagonale,se paragjykova emrin e tij(e pranoj qe eshte gabim).

Ajo qe me shqeteson ne kete rast(dhe ne shume raste te tjera)eshte vocerria e shpirtit dhe mendjes tone ballkanase.Jo vetem ,qe nuk jemi ne gjendje te falim,por jemi gati te sajojme te bera e te pabera per kedo,qe ngrihet me lart se mediokriteti jone.

Letersia e Kadarese(politike apo jo)eshte nje teme stermadhe.

Qendrimet e tij mbi historine dhe politikat e Kombit tone(te gabuara apo jo)jane gjithashtu pjese te nje teme tejet te gjere.

Koncepti im rreth bashkekombesve(perjashto ketu kriminelet)eshte i faljes dhe i gjitheperfshrirjes.
Per gjenijte e Kombit tone duhe aplikuar jo vetem falja...por edhe hyjnizimi.
Kadareja e ka merituar tani vendin prane Tolstoit.
Sado te perpiqet Olsi me xhuxhat e tjere ta terheqin poshte....tani eshte teper vone.

Kadare s'ėshtė Solzhenitsyn

http://www.mobylives.com/Dumitrascu.html



Shpetim i dashur: po gjeniu jot pse nuk fal??????????????





      
__________________________________________________
______________________

Re: Tolstoi,Kadareja dhe ....Olsi.

Citim:

---

Po citoj ato qė tha ishpeshtimi
I dashur Lev,

Nuk kisha gje me ty,qe solle shkrimin.Bere shume mire se ringjalle nje debat. te nevojshem.
Edhe shkrimin e Olsit e lexova ne menyre diagonale,se paragjykova emrin e tij(e pranoj qe eshte gabim).

Ajo qe me shqeteson ne kete rast(dhe ne shume raste te tjera)eshte vocerria e shpirtit dhe mendjes tone ballkanase.Jo vetem ,qe nuk jemi ne gjendje te falim,por jemi gati te sajojme te bera e te pabera per kedo,qe ngrihet me lart se mediokriteti jone.

Letersia e Kadarese(politike apo jo)eshte nje teme stermadhe.

Qendrimet e tij mbi historine dhe politikat e Kombit tone(te gabuara apo jo)jane gjithashtu pjese te nje teme tejet te gjere.

Koncepti im rreth bashkekombesve(perjashto ketu kriminelet)eshte i faljes dhe i gjitheperfshrirjes.
Per gjenijte e Kombit tone duhe aplikuar jo vetem falja...por edhe hyjnizimi.
Kadareja e ka merituar tani vendin prane Tolstoit.
Sado te perpiqet Olsi me xhuxhat e tjere ta terheqin poshte....tani eshte teper vone.

---

A e meriton Njeriu i Artit cmimin NOBEL, kur ai shkruan i mberthyer ne pranga, ne prangat e vetvehtes????????

Megjithate edhe ne qofte se e fiton, le ta fitoje, urimet e mija nga thellesia e zemres.  Jam e sigurt, qe gjithe Shqiptaret brenda dhe jashte vendit, do te kene dicka me te cilen do te mburren dhe do te harrojne te gjitha konfliktet, qe kane eksperimentuar ne ceshtjen enigme kombetare dhe civile "Kadare", gjate gjithe periudhes se tij politike dhe artistike ne Shqiperi dhe jashte Shqiperie. 

Nuk me thoni ????? Pse jeton akoma Kadare ne France?????? Edhe kjo per mua eshte nje vazhdimesi e enigmes se tij, ne lidhje me ekzistencen e dyaneshme te "Kadarese"....

Une jetoj jashte Shqiperise, se une nuk jam Kadare........

E dashur Janulla,

E kam shkruar dhjetra here,qe per fat te keq,ai eshte vetem Gjeni.Ka shume te meta ne karakter.

Nuk kam te drejte edhe te te kerkoj ty ta falesh.
E respektoj dhimbjen tende dhe te drejten tende per te ngritur zerin per tragjedine personale.
Me eshte dhembur djali jot,qe ne vitin kur ka ndodhur historia dhe pa ditur se si ka vazhduar fati i tij dhe i familjes.
(Eshte njolla me e madhe ne jeten personale te Kadarese.)

Atyre qe ju bej thirrje ta falin,jane moria e shqiptareve,qe nuk kane pesuar gje nga Kadareja.Vec mund te jene mencuruar pak kur e kane lexuar.

Krahasimet me Solzhenicinin,Havelin ose te tjere disidente nuk vlejne.

Kadareja eshte Ismail Kadare.

Por qe te akuzohet per mungese patriotizmi apo per percarje te shqiptareve eshte e teresisht e gabuar.

Kadareja kishte mundesi te largohej nga Shqiperia,qysh kur ishte student ne BS dhe kur ererat e buta te kohes se Hrushovit binin ndesh me politiken e ashper te Hoxhes.

Per vete natyren e Letersise te tij,Kadareja nuk rri dot larg Shqiperise.

Per vete natyren e tij(lavdidashese),Kadarese i intereson nje Shqiperi e madhe dhe e njohur ne Europe.

Per vete natyren e tij(paradashese),Kadareja deshiron te kete nje numur lexuesish shqiptare sa me te madh.Automatikisht,veprat e pelqyera ne Shqiperi,do kene e dhe mundesine e perkthimeve me te mira per jashte.

Veprimtaria e tij politike per Kosoven ka qene shembullore dhe e pakrahasuar me te asnje shqiptari tjeter te njohur ne bote.

Mire do ishte te qe edhe njeri i persosur.

Nuk ka ndodhur shpesh kjo gje me Gjenijte gjate gjithe historise Boterore.

Kush jeni ju qe sulmoni gjeniun e letrave shqipe?

Ne vitet kur kryeja sherbimin ushtarak ne qytetin e Elbasanit. po diskutohej nga kritika shqiptere dhe inteligjenca komuniste romani Dimri i Vetmise se Madhe i Kadarese.Komunistet e medhenj ne qendren e inkuizicionit ne KQPPSH-s thane qe ky roman te diskutohej edhe nga masat e ku aty futeshin kolektivat punonjese e midis tyre ushtaret dhe oficeret e UP.Ne nje nga keto diskutime u ndodha edhe une,ku i pranishem ishte edhe vete i madhi Kadare.Nje ushtar katundar prej nje rrethi qe ndodhet ne Shqiperine e mesme filloi te kritikonte Kadarene.Ti i tha ai e ke nisur romanin duke na pershkruar nje vajze imorale e cila shoqerohet me nje nga personazhet pozitiv te romanit.Pak a shume kjo ishte kritika e tij dhe si i till ky roman duhej te ndalohej sepse rinia ,njerzit e rinj te krijuar nga epoka komuniste nuk ishin te degjeneruar,prandaj romani duhet rishikuar dhe te hiqen ujrat e teperta.Mbas u kritikua edhe nga disa horra te tjere komunist,me ne fund e mori fjalen edhe ai vete.Midis te tjerash ai tha se ajo qe kam shkruar une eshte nje realitet dhe si i till realiteti nuk duhet shtremberuar.(une po e them me fjalet e mia,sepse ai u shpreh ashtu sic di te shprehet ).E pra ai i ndodhur nen presion inkuizitoresh, i beri nje ndryshim titullit dhe e quajti Dimri i Madh.Kush ishin keta medioker qe donin ti jepnin mend nje gjeniu?Askushi.Ata ishin njerez te thjesht te cilet edhe kur lexonin nje gazete e lexonin me rrokje.Kush jeni ju z tolstoj 86?A ja keni bere pyetjen vetes tuaj se ne cfare raportesh qendron ti me Kadaren e madh.Ai eshte nje njeri famoz po ti kush je?Ku e ke shprehur talentin tend.Kush eshte publicistika juaj?Mos jane gje keto mesazhet ketu tek forumi?Kadareja nuk eshte historian,por nje artist.Eshte e drejta e tij te luaj si te doje ai me personazhet e tij ,qe stis gjat zhvillimit te ngjarjeve ne nje veper artistike letrare.Ti une dhe shume te tjere nuk jemi ne gjendje ta gjykojme;nuk i kemi aftesite e duhura per te bere nje kritike te vepres se tij.Keqdashes  kunder ne shqiptareve ka gjithandej dhe kjo dihet shume mire.Po marre si shembell Nene Tereze,Gonxhe Bojaxhiun.Ajo i rrefej nje prifti te madh,duke i besuar dilemat e saj shpirterore si njeri,veshtiresite qe haste ne punen e saj humane dhe ne fund te cdo letre e porosiste ti zhdukte ato dhe ai i thosh se i zhdukte por ne te vertete ai e mashtronte ate.Tani qe vdiq ajo ky njeri i pabese i botoi letrat e saj me qellime te kqia per te demtuar shenjterimin e saj.Apo disa te tjere qe ne librat e tyre e nxjerrin ate nje murgeshe injorante,kur ne te vertete ajo nuk ishte e till.Ajo kish mbaruar shkollen per mesuesi.Ja pra c'bejne ata qe nuk na duan te miren.Ata jane te huaj dhe mund te pritet cdo gje prej tyre,por jo nga shqiptaret,sepse ashtu vrasim veten me duart tona.Ne duhet te jemi krenar nqse ai merr cmimin Noble jo te hidhemi si cakenj kunder tij.Eshte nje gje e palejueshme per cdo shqiptar te sulmoje nje korife te till..Dihet se disa komunisteve e sigurimsave ai ju ka shkelur ne kallo dhe ata se bashku me bijte e tyre jane hedhur ne sulm kunder gjeniut te letrave shqipe.Disa mjerane kujtojne se Kadarese nuk i eshte dhene Cmimi Noble nga letrat qe ka shkruar nje fare Janullata.Jo or jo,ato letra as qe i ka llogaritur kush.Ne jemi nje popull i vogel dhe Kadareja duke qene nje perfaqesues i nje letersie nga nje vend i vogel e i pallogaritshem nuk i eshte dhene cmimi.Janullata kujton se ajo ka qene pengesa per te.E genjen mendja te shkreten dhe sheh endrra me sy hapur.Cdo shqiptar patriot duhet ti kete veprat e tij pjesen me te rendesishme te bibliotekes se tij familjare dhe ato tua rekomandoje edhe femijeve t'i lexojne sepse ju hapen syte dhe mesojne te flasin e te shkruajne bukur shqipen.

Iqvlora, po pate mundesi te mos me kerkosh llogari, aq me teper te me fyesh, per cka shkruaj ketu mire do beje. Edhe se ceshte patriotizmi, na le mundesine ta gjejme vete.

Car pyetjesh ti bej vetes une,
Nuk eshte tema 'un dhe kadareja', esht tema 'kadareja'. Jam akoma pa mbush 21 vjec dhe me ndihme te Zotit, nga ajo per cka po pregatis veten nuk do u vije dem kujt, sic i ka ardh nga kadarushi.
Nuk jam mburr ndonje here se shkruaj bukur. Nga e nxore xhanem, me ke ngaterru me ndonje tjeter.
Le ere Janullen, Lut Zotin te tmos coje Zoti halle te tilla ne femit e tu. Neser te hapeshin dosjet e te dilte hapur qe kadarushi ka shkele te drejta themelore te njeriut, e te denohej, nder mbrojtesit e flakte tij do ishe serish? nqs po, atehere flasim nga dimensione te ndryshme. Ne boten time te gjithe kane te drejta te barabarta. Nuk ka envere, nuk ka ismaile, nuk ka hyjnizime..
Po leqe, ne kete ore te vone, me ty do humb kohe un mister vlora. Shkurt o xhaxhi, per temen akoma ske thon gjo. Ke te drejten ti puthesh bythet kujt te tdoj kokrra e qejfit e qe te lejon. Kadareja esht nga ato qe rri me brek te ulura.
Edhe une kam te drejten te shkruaj cte dua dhe pergjigjen ta marr vetem nga ai te cilin e kam fyer personalisht. nqs nuk je sekretari i kadarese, mos me bezdis.. ne qofte se do te tregosh se je 'lab' i vjeter, urdhero mbylle vete, po mba icik gojen, se e ke icik te madhe

Une praktikisht  ne kete shkrim nuk po marr nje qendrim te hapur karshi figures se Kadarese, sepse kjo kerkon nje teme te gjate dhe shume faqe libri. Ai eshte nje figure shumee komplikuar. Tefik Caushi, nje nga biografet e tij thote se qe te merresh me te duhet te kesh jetuar dhe pesuar nga regjimi i Hoxhes. Vetem nje bashkekohes mund te jete te pakten me afer te vertetes, pa sa per objektivitet, kjo eshte nje ceshtje obskure.

Eshte nje nga temat me te veshtira per te trajtuar. Me shkrimtarin jane marre kritike, filozofe, burra shteti dhe amatore nga te gjitha fushat e jetes.

Arsyeja ka qene:

- se pari sepse ai eshte nje shkrimtar i madh. Shkrimtari me i perkthyer nga shqiptaret dhe shume afer cmimit Nobel.

- ka shkruar nen diktature. Jane trajtuar me kujdes edhe shume te tjere si ai shkrimtare lindore.

- nje musliman qe me shume kujdes, pa fyer fene "per se", eshte ngritur kunder fanatizmit. Kete e ka bere duke sulmuar pushtuesi otoman, i cili ishte edhe bartes i kesaj feje. Kjo per krishterimin perendimor ka qene mjaft e kendeshme.

- se fundi, ka qene misjonari me i suksesshem i shqiperise neper bote.

 

Me poshte po sjell nje shkrim te Elsa Demo, marre nga Shekulli. Me duket shume interesant

 

 

Ismail Kadare, shkrimtari dhe regjimet

Elsa Demo

21-08-2007




Njė pyetje i bashkon intervistat e gazetares malazeze Branka Bogavaē me shkrimtarė botėrorė qė ajo ka marrė nė Paris. Po ta perifrazonim, pyetja do ishte: nė ē’marrėdhėnie ėshtė letėrsia me regjimet, me ideologjitė dhe ēfarė mendojnė penat e mėdha tė shekullit pėr diktaturat?

Nė shumicėn e tyre shkrimtarėt, intervistat e tė cilėve i ka mbledhur nė librin “Biseda nė Paris”, japin mė shumė se njė pėrgjigje, janė shkrimtarė qė ose i shprehin hapur qėndrimet e tyre pro regjimit apo diktatorėve tė pėrbotshėm si Stalin, ose janė shpallur kundėr, prandaj edhe kanė emigruar. Bogavaē, jo mė kot i ka realizuar intervistat nė qytetin e dritave dhe qendėr ndėrkombėtare e kulturės pėrgjatė gjithė shekullit tė njėzetė, po dhe pėr njė arsye tė thjeshtė dhe themelore: njė pjesė tė mirė tė kėtyre shkrimtarėve, s’kishte ku t’i gjente tjetėr veēse nė Paris, vendi ku ata kėrkuan dhe gjetėn strehim politik. Kėshtu qė ėshtė normale qė Bogavaē tė na sjellė pėrgjigje tė larmishme dhe qėndrime pėr regjimet qė vijnė nga fronti i letėrsisė dhe i shkrimtarėve qė kanė jetuar nė diktatura tė majta e tė djathta, komuniste e ushtarake, nė Evropė, nė Lindje dhe nė Qendėr tė saj, e deri nė Amerikėn Latine. Ai qė nuk e mori kurrė zyrtarisht Ēmimin Nobel, por qė ia kanė dhėnė prej kohėsh lexuesit nė mbarė botėn, shkrimtari argjentinas, Horhe Luis Borhes, i hap “Bisedat nė Paris”, duke pohuar se nuk i nėnshtrohet asnjė politike, ideologjie e feje dhe se kėrkon tė mbetet vetėm shkrimtar: Unė nuk i pėrkas asnjė Partie. Nė vendin tim njerėzit janė zvetėnuar nga politika. Do tė kisha dashur tė jetoja nė njė vend ku nuk do tė kishte as dogana, as uniforma, as flamuj, as kazerma dhe as kisha, pra nė njė botė ku nuk ka dallime midis vendeve, ku pasaporta nuk njihet dhe ku mosbesimi nuk ekziston. Borhes, konsideron armikun mė tė madh tė njeriut, pa asnjė dyshim, shoqėrinė dhe shtetin, por “sigurisht qė ka regjime qė janė mė tė pranueshėm se tė tjerėt.

”Ėshtė me interes gjithēka qė lexon nė intervistat e Bogavaēit. Sepse duke qenė njohėse me rrėnjė e veprės sė tė intervistuarve, herė-herė ajo duket sikur ndan sa kuriozitetin naiv prej lexueseje tė etur, sa shqetėsimin prej shkrimtareje. Pse shkruani, a ju nxit vuajtja tė shkruani, cila ėshtė mė e rėndėsishme forma apo pėrmbajtja, a besoni nė Zot, cili ėshtė libri qė do tė merrnit me vete nė pėrjetėsi etj. etj. janė disa nga pyetjet qė kanė tė bėjnė drejtpėrdrejtė me letėrsinė. Ndėrsa pyetjet qė lidhen me njė pėrvojė personale tė kėtyre shkrimtarėve, nobelistė dhe kandidatė tė mundshėm, pyetjet pėr diktaturat dhe regjimet, janė po aq tė rėndėsishme, pasi bėhet fjalė pėr pėrvoja jetėsore qė kanė ndikuar nė letėrsinė e autorėve nė fjalė.

Ėshtė mė shumė se sa informacion tė dėgjosh nobelistin francez Klod Simon, i cili do tė ishte i rrezikuar pėr vdekje nga vetė komunistėt nė Spanjė dikur, tek deklaron:Jo, stalinizmi nuk i ka lėkundur bindjet e mia tė majta. E si mund ta bėnte? Koncepti “i majtė” qė do tė thotė respektik i lirisė dhe dinjitetit njerėzor, pėrjashton ēdo lloj despotizmi.

Ja njė pyetje pėr Kunderėn: Shkrimtari, shkencėtari, intelektuali nė pėrgjithėsi, edhe kur i pėrket njė lėvizjeje me gjithė zemėr, siē ėshtė ai i yni, socialist, a ėshtė i detyruar qė mbi pėrcaktimin e tij tė vlerėsojė tė vėrtetėn nė shoqėrinė e vėrtetė dhe ta deklarojė gjithmonė pa kushte, edhe kur pėr shkak tė kėsaj tė vėrtete ėshtė fatkeq? A ėshtė kjo gjė qė i mungon shumicės sė intelektualėve?

Dhe pėrgjigja:

“Para se tė shprehet, e vėrteta duhet njohur.” Kujtojmė se kandidatit prej vitesh i Nobelit, qė ka reshtur sė shkruari nė gjuhėn e nėnės qė kur u strehua nė Francė, iu mohua nacionaliteti ēek. Ē’mund tė thoshte pėr stalinizmin njė emėr si Ēeslav Millosh poeti nobelist polak, i cili kaloi tridhjetė vjet jashtė vendit, pa lexues: “Nė vitin 1953 njė ndjesi jo e vogėlmė afronte dhe mė lidhte pak me marksizmin. Po kėtu gjendet ai tjetri, aspekti totalitar qė ėshtė i neveritshėm dhe qė e urrej. E ndjeja vetėn tė dėrrmuar nga ajo situatė dhe isha i zemėruar nga ajo lėvizje historike pėr shkak tė atij qė unė e quaj “kafshim i Hegelit”. Ndėrsa pėr raportet e shkrimtarit me regjimin, Millosh pėr t’u shprehur mė mirė, citon Nadjezhda Mandelshtam kur thotė se “poeti mund tė jetė mėkatar, por jo mashtrues.

”Publicistja malazeze njohėse e mirė e disa gjuhėve, ka pėrfshirė nė kėtė pėrmbledhje intervistash dhe portrete historike shkrimtarėsh, mes Natali Sarotit, Nadin Gordimerit, Umberto Ekos, Ezhen Joneskos, Emil Sioran etj, dhe dy biseda me shkrimtarin shqiptar Ismail Kadare. Janė marrė nė njė moment tė rėndėsishėm pėr jetėn e Kadaresė, menjėherė pas strehimit tė tij nė Francė. Nga “Biseda nė Paris” (Botime Onufri) i Branka Bogavaē ne kemi nxjerrė njė pjesė tė intervistės sė parė me shkrimtarin tonė.

Ēeslav Millosh:
Nuk mund tė mbetesh nė nivelin politikPėr tė qenė tė drejtė ndaj gjithė atyre qė janė bėrė stalinistė, duhet analizuar momenti historik, i cili ka qenė shumė i ndryshėm. Nė tė ideologjia ka luajtur njė rol fantastik dhe shumė tė fuqishėm. Prandaj duhet analizuar ai arsyetim, ajo “domosdoshmėri historike”, ai aspekt djallėzor qė ndjehej edhe nė ajėr. Sot nuk ka demonizim, por vetėm “ngjyrė tė errėt dhe kundėrmim jashtėqitjesh”, siē e pėrshkruan njė miku im atė sistem, qė nuk ndėrton sa duhet as WC”...Ndėrsa shkrova poezinė “Mendja e burgosur”, nuk isha i kėnaqur prej saj, sepse mendoja qė nuk mund tė mbetesh nė nivelin politik apo politiko-historik, ndėrkohė qė kėrkohen rrėnjėt e sistemit totalitar.

Natali Sarot:
Ne vetė jemi bartės tė totalitarizmitThjesht jam e mendimit se arsyeja qė totalitarizmi ka mundur tė zhvillohet, qėndron nė faktin se tė gjithė ne, nė vetvete jemi bartės tė embrionit tė tij. Nė fillim ai shfaqet me shumė naivitet, por shpeshherė vrullshėm nė jetėn e pėrditshme, madje dhe nė vende me liri tė konsiderueshme. Kjo ndodh sepse secili prej nesh shfaq mungesė tolerance, dėshmirė pėr dominim dhe imponim tė mendimit tė vet. Kėtė gjė kam dashur ta shpreh tek libri “Kėshtu flasin budalljenjtė” sepse ka “gjeni” mendimet e tė cilėve pėrqafohen symbyllur, por ka edhe “budallenj” tė cilėve pėr ēdo fjalė u thuhet se ėshtė budallallėk. Njė mendim i tillė i lirė nuk ekziston, sepse gjithmonė ka lidhje me burimin nga vjen dhe gjithēka varet nga ai qė e ka stisur atė ide.

Milan Kundera:
Pse e hedh poshtė emėrtimin “disident”E hedh poshtė emėrtimin “disident”, sepse nuk pranoj ta pėrfshij artin dhe letėrsinė nė njė tezė tė thjeshtėzuar politike. Shprehja “letėrsi disidente” tė shpie nė politizimin prej budallai tė artit, tė letėrsisė dhe tė jetės. Librat e disidentėve nuk e meritojnė emrin “roman”, sepse janė nė shėrbim tė njė gjėje, tė njė tė vėrtete. Pėrsėri ky ėshtė njė devijim nga realizmi socialist dhe asgjė tjetėr. Nė tė kundėrt do tė isha solidar me disidentėt rusė, megjithėse fati mė thotė se komunizmi rus i detyrohet mė shumė Ivanit tė tmerrshėm sesa Marksit. Disidentėt rusė luftojnė kundėr demonit tė historisė sė tyre, pėrjetojnė njė fat tragjik, por ai ėshtė origjinal, i tyri.... janė po aq tė bindur sa gjeneralėt rusė nė misionin e atdheut tė tyre dhe ata e urrejnė Perėndimin, atė Perėndim qė i pėrket vendi im prej shumė kohėsh.

Ezhen Jonesko:
Shekulli ynė u shndėrrua nė shekull ideologjieMe pasojat e veta, marksizmi rezultoi njė gabim djallėzor, njė punė e satanait. Nė kėtė mėnyrė shekulli ynė u shndėrrua nė shekull ideologjie. Socializmi ėshtė njė dėshtim. Ēlirimi i njeriut nga socializmi ishte njė dėshtim, por nė pjesėt e mia teatrale ka tema akoma mė tė rėndėsishme, tema pėr tė cilat nuk flitet.... Po tashmė e di se metafizika ėshtė mė e rėndėsishme se politika, kurse politika del nė vend tė dytė, sidomos qė tani ajo ėshtė shndėrruar nė fatkeqėsi pėr njerėzit. Arsyeja ėshtė se politikanėt kėrkojnė mėnyrėn pėr tė dominuar mbi njerėzit gjė qė ėshtė qesharake. Unė kėrkoj njeriun qė nuk e do politikėn, por qė ėshtė marrė me tė.

Mario Vargas Ljosa:

Populli e do diktaturėnPopulli e do diktaturėn. Fakti se atij i pėlqen tė jetė i poshtėruar, i ofenduar, madje edhe i trembur do tė thotė se kemi shfaqje tė mazohizmit... Ata qė i janė kundėrvėnė hapur kanė qenė tė detyruar ta braktisin atdheun. Unė dėshiroj tė bėj njė dallim: kur njė intelektual ėshtė i angazhuar pėr shkak tė njė ideje qė e mbron nė mėnyrė permanente dhe koherente, unė e respektoj. Por ajo qė nuk ėshtė pėr t’u respektuar, ndodh kur ndonjė intelektual ndryshon qėndrimin dhe shkon andej ku ka leverdi apo shpėrblime nė forma tė ndryshme. Pėr mua ėshtė oportunizėm, ose, e thėnė mė saktė, ėshtė cinizėm. Njė intelektual i tillė, tradhton jo vetėm veten, por edhe gjithė aktivitetin intelektual dhe tregon se sa i dėmshėm mund tė jetė ai pėr jetėn kulturore.Horhe Amado: Stalini, perėndi pėr tė cilin betohesha Pėr mua ashtu si dhe pėr shumė tė tjerė tė verbuar nė atė kohė, Stalini ishte Perėndi pėr tė cilin betohesha. Kur ai mbushi gjashtėdhjetė vjeē unė shkrova njė tekst plot ndjenja, me njė dashuri absolute. Tė gjithė nė atė kohė kemi qenė stalinistė, kush mė shumė e kush mė pak, tė tėrė shkrimtarėt e krahut tė majtė atėherė ishin stalinistė... Por ja qė nė Kongresin e shkrimtarėve sovjetikė, tė mbajtur nė vitin 1954, pėshpėritej pėr krimet e Stalinit. Pėr mua njė lajm i tillė ishte kaq i dhimbshėm dhe i tmerrshėm, sa edhe sot nuk kam dėshirė ta kujtoj. Tashmė duhej tė hiqja dorė nga ai besim pėr tė cilin kisha luftuar tėrė jetėn me ndjenjat mė fisnike. Gjithēka m’u pėrmbys. Stalini nuk ishte mė perėndi, por njė diktator.

Ismail Kadare:

Mė pyesin pothuajse hapur: “Pėrse nuk u eliminuat?”

… Jeni shprehur se keni dashur tė ndikoni nė zhvillimin e ngjarjeve, pikėrisht me mungesėn, me zbrazėtinė qė keni lėnė pas vetes.


Nuk e kam braktisur Shqipėrinė vetėm pėr faktin se isha zhgėnjyer, por pėr tė shpejtuar ngjarjet. Nė kuptimin e demokracisė, e kam ditur se librat e mi “do tė ndikojnė” mė mirė pa mua sesa me praninė time. Me veprimin tim tek populli shqiptar dhe tek radhėt e mijėra lexuesve nė botė kam pėrhapur shpresėn se do tė ishte shenja e pare qė njė regjim totalitar do tė humanizohej, nėse pranonte tė bashkėjetonte me letėrsinė e vėrtetė. Megjithatė, me pas e kuptova se iluzioni mbetet iluzion, edhe pse kishte diēka origjinale nė kėtė ėndėrr. Pėr ta shndėrruar atė nė njė realitet konkret, duhej qė kėtij inkurajimi t’i jepej njė dimension i ri, prandaj edhe vendosa qė ajo tė ishte mungesa ime. Mungesa ime, ky dimension i verbėr, do ta dyfishonte ndikimin e veprės sime. Kush tjetėr nuk e njeh forcėn shumė tė madhe tė mungesės sė hijes, fantazmės? Prandaj u largova. Atė qė nuk munda ta arrij duke jetuar nė atė realitet, mendova ta realizoj nė distancė.

Ekzili juaj pati jehonė, sidomos nė radhėt e inteligjencės qė e pėrjetoi tragjikisht kėtė gjė. A keni tė dhėna tė hollėsishme rreth tij?

Ditėt e para pas ikjes sime ndodhi njė konfuzion i pėrgjithshėm, sepse dezinformimi ėshtė arma mė e sigurt e njė regjimi totalitar. Zyrtarisht konsiderohem “tradhtar dhe armik i Shqipėrisė”. Nė kėtė mėnyrė, gazetarėt menduan tė bisedonin me “disidente”, por qė ishin agjentė tė policisė sė fshehtė, tė Sigurimit. Ajo i kishte pajisur me letra dhe deklarata tė ndryshme nė emrin tim, me tė cilat nuk kam lidhje. Me qėllim qė e tėra kjo tė kuptohej qartė e tė shthurej lėmshi, shkrova “Pranverėn shqiptare”. Mendoj se largimi im ka luajtur njė rol tė ndjeshėm nė liberalizimin e regjimit, sidoqoftė, kjo ishte e vetmja qė mund tė beja. Prej njėzet e pesė vjetėsh shkruaj kundėr diktaturės, por, me largimin tim, dėshiroja qė tė tėrė kėsaj t’i jepja njė dimension konkret pėr hir tė njerėzve qė nuk lexojnė libra. Vetė kam dhėnė intervista, kam shkruar letra, jam takuar me njerėz tė regjimit, por tėrė kėsaj i duhej shtuar diēka mė e fortė, diēka qė t’i pėrngjasonte skandalit. Mua mė akuzojnė pėrse nuk kam vepruar kėshtu kohė mė parė

Po cili ėshtė ai shkrimtar sovjetik qė ka shprehur diēka kur Stalini ishte gjallė? Hoxha vdiq nė vitin 1985 dhe ishte e pamundur tė hapje gojė para ngjarjeve nė Lindje. Ajo do tė ishte vetėvrasje dhe nuk do tė gjendej asnjė gazetė qė tė publikonte qoftė edhe dy rreshta. Une lexoj ato qė shkruan shtypi opozitar, gjė qė mė entuziazmon. Artikujt i kam tė qartė, radikalė dhe kurajozė. Atdheu im ėshtė Shqipėria, por unė jam qytetar edhe i njė atdheu tjetėr, qė ėshtė letėrsia. Ajo pėr mua ėshtė mė e rėndėsishme dhe kjo gjė nuk duhet harruar. Fakti qė tashmė nė Shqipėri ėshtė pėrmirėsuar gjendja, mė ndihmon qė tė jetoj, kurse gjithēka tjetėr ėshtė e dorės sė dytė.

…Nė romanin “Koncerti” pėrshkruani “revolucionin kulturor”, i cili e ka ndaluar Shekspirin nė Kinė. Si ka qenė ndikimi i tij nė Shqipėri? Diku kam lexuar se janė djegur veprat e Ēehovit.

Ka pasur disa shenja, qeveria ka tentuar tė bėjė presion mbi intelektualėt, mbi shkrimtarėt dhe i ndaloi ata tė udhėtojnė jashtė vendit. Por nuk ka shkuar aq larg sa nė Kine. Hoxha tentoi nė kėtė drejtim, sepse e dinte se kultura ėshtė e rrezikshme dhe se tė tėra diktaturat e kanė frikė atė. Por nė vitet ‘60 diktatura nuk e kishte kuptuar ende kėtė gjė, kėshtu qė kultura vazhdonte tė zhvillohej. Pas pėrvojės kineze, ajo e kuptoi dhe u shpreh: “Kini kujdes nga kultura!”. Kjo gjė filloi nė vitin 1967, me ndalimin e fesė dhe traditave tė tjera. Ballot u ndaluan menjėherė mbas luftės. Kėshtu, pra, Shqipėria u bė vendi i parė ateist nė botė.

Me veprat tuaja e keni bėrė Shqipėrinė dhe shqiptarėt tė njohur nė tė gjithė botėn. Asnjė propagandė e specializuar nuk do tė kishte qenė nė gjendje tė arrinte njė rezultat tė tillė. Si asnjė shkrimtar tjetėr, ju ia keni shpėrblyer atdheut dhe popullit tuaj.

Kėtė gjė nuk e kam bėrė qėllimisht, por ėshtė e qartė se kjo ka qenė dėshira ime e fshehtė. Kėshtu edhe ka dalė nė sipėrfaqe, sepse e kanė tė lehtė kombet e mėdhenj e tė njohur, ku edhe shkrimtari nuk e ka tė vėshtirė tė bėhet i njohur.

Nė sajė tė kontributit tuaj, njė vend the njė populli i vogėl do tė bėheshin dhe u bėnė tė njohur.

Pyetjet tuaja nė raport me gazetarėt e tjerė, mė habisin disi. Nganjėherė pyetjet e disa gazetarėve janė tė varfra, madje edhe tė pandershme, tė cilėt gati e thonė hapur: “Pėrse ekzistoni ju?” Me sa duket, kjo gjė i shqetėson ata, prandaj pyesin: “A ėshtė e mundur qė nė njė vend tė tillė tė vogėl tė ekzistojė njė letėrsi e mirė?”. “Po, ėshtė e mundur.” “Pėrse nuk jeni deklaruar kundėr pushtetit?” “Kjo ėshtė e pamundur tė bėhet tek ne, sepse do tė kisha pushuar sė qeni shkrimtar”. Ata gati sa nuk pyesin: “Po pėrse nuk kemi pushuar se qeni?”.

Pėrsa mė pėrket mua ju keni ditur qė nė njė vend tė vogėl tė gjeni subjekte epike, tė jashtėzakonshėm, qė kanė frymėzuar me mijėra lexues nė botė the kjo gjė ju nderon.

A e dini se ēfarė i shqetėson ata? Fakti qė unė nuk kam qenė i burgosur dhe pėrse nuk kam qenė i tillė. Prandaj mė pyesin pothuajse hapur: “Pėrse nuk u eliminuat?” Atyre as qė u bėhet vonė nėse njė komb mund tė mbetet pa letėrsi!

… Nė televizionin francez, nė emisionin “Karakter”, keni thėnė se jeni lindur dhe rritur nėn diktaturė. Kur jeni bėrė i ndėrgjegjshėm ndaj saj?

Pėr herė tė parė kėtė e kam kuptuar kur isha student dhe konstatova se tė tėra vendet komuniste ndodheshin nėn diktaturė. Kėtė e mora si diēka tė paevitueshme, si njė fat i keq, si njė fatalitet. Unė e kuptova kėtė fakt, por u ngushėllova se komunizmi mbulonte gjysmėn e botės dhe se ky ishte fati ynė. Nė atė kohė, kur isha ende student, askush nuk besonte se ndonjė ditė situata do tė ndryshonte, pėrkundrazi, mendohej se komunizmi gjithnjė e mė tepėr do tė zgjerohej dhe do tė pushtonte tėrė botėn.

Pėr kėtė arsye isha shumė i trishtuar. Por nė atė kohė ndodhi diēka e pabesueshme: pėr t’iu shmangur fatalitetit, Shqipėria u tėrhoq nga blloku socialist. Prandaj tek ne lindi njėfarė shprese, njėfarė entuziazmi, njėlloj sikur po ringjalleshim nga tė vdekurit. Nė kampin socialist askush nuk besonte se ishte e mundur tė shkėputeshe nga Bashkimi Sovjetik. Hungarezėt tentuan, por e paguan; mė pas e pėsoi edhe Ēekosllovakia. Edhe Shqipėria ia arriti, por ky entuziazėm u zbeh shpejt, sepse kėtė hap Enver Hoxha e kishte bėrė jo pėr Shqipėrinė, por pėr veten, pėr tė ruajtur pushtetin e vet. Ai e kuptoi se po tė qėndronte nė taborin socialist, do tė rrėzohej ashtu si tėrė udhėheqėsit e vjetėr. Kjo ėshtė arsyeja pėrse veproi ashtu. Kėto janė paradokset e historisė. Hoxha dhe Hrushovi zhvilluan njė duel tė vėrtetė: shefi sovjetik me shefin shqiptar. Por Hoxha nuk ishte i sinqertė, kurse Hrushovi u tregua mė i sinqertė. Ky i fundit e dinte se vetė ishte i sinqertė dhe se Hoxha as qė e mendonte se kjo ishte e mjaftueshme pėr t’u ndier mė superior. Por ja qė doli ndryshe: Hoxha doli mė superior. Pėrse? Hoxha nuk ishte i sinqertė, por e vėrteta historike ishte nė anėn e tij. Hrushovi ishte i sinqertė, por e vėrteta historike nuk ishte nė krahun e tij. Hoxha theksonte: “Une nuk jam vasali juaj, nuk bėj pjesė nė perandorinė tuaj, vendi im ėshtė i pavarur, e drejta ėshtė nė anėn time!”. Ē’mund tė bėnte nė kėtė rast Hrushovi? Asgjė. Ky ėshtė i vetmi akt i drejtė qė Hoxha ka bėrė, por edhe nė kėtė rast ai nuk qe i sinqertė. Pėrsa i pėrket Shqipėrisė, akti qe i drejtė dhe, si njė akt i tillė historik, ajo arriti tė shkėputej. Por, mė vonė gjithēka u bastardua, kur ramė nė duart e kinezėve, madje edhe ndarja prej tyre pati ngjashmėri. Ata u afruan me Amerikėn, kurse Hoxha kėtė akt e konsideronte reaksionar. Por, meqė tragjedia nuk pėrsėritet dy herė, kėsaj radhe ndarja ishte mė komike e, njėkohėsisht, edhe mė dramatike. Pas prishjes me Bashkimin Sovjetik gjate viteve ‘60, Hoxha pyeti veten nėse Perėndimi do tė interesohej pėr tė e nėse do ta pranonin si Titon. Brozi nuk kishte kryer mė pak krime se Hoxha, por Perėndimi i kishte harruar ato. Ndėrkohė, Hoxha pyeste veten pėrse e kishin falur Titon, kurse atė jo. Kur u shkėput nga Bashkimi Sovjetik, e sidomos kur i pėrzuri sovjetikėt nga porti i Vlorės, i cili ishte e vetmja bazė ushtarake sovjetike nė Mesdhe, Hoxha kujtonte se Perėndimi do t’i thoshte: “Faleminderit Hoxha, se na shpėtove!”. Ai priste miliarda dollarė pėr tė ekuilibruar humbjen e bazės, por askush nuk e lėvizi gishtin dhe ai u tėrbua.

Ju i njihni shumė mirė marrėdhėniet midis Titos dhe Hoxhės?

Tito dhe Hoxha kanė pasur xhelozi reciproke. Tito shfaqi xhelozi ndaj Hoxhės pėr njė ēėshtje banale: Hoxha ishte tepėr elegant.

Por edhe Tito ishte i tillė.

Ashtu ėshtė, por i tillė u bė mė vonė. Kur Tito u kthye nga Rusia, ai ngjante me njė muzhik tė vėrtetė, kurse Hoxha ishte njė ish-dendy. E ēuditshme ėshtė se si njė ish-dendy tė merrej me aktivitet komunist! Mė vonė Titoja u bė shumė elegant dhe jam i bindur se Hoxha e kishte zili pėr njohjen e tij ndėrkombėtare. Diku kam lexuar se edhe Ēaushesku ishte shumė xheloz pėr Titon pėr shkak tė paraqitjes sė tij. Para Titos, Ēaushesku dukej si njė fshatar dhe armiqėsia midis tyre filloi pėr kėtė shkak, gjatė njė vizite tek Titoja. Kur Elena Ēaushesku pa si ishte veshur Titoja, filloi t’i bėrtasė tė shoqit. Nganjėherė hetuesit kėrkojnė shkaqe tė thella pėr ndonjė grindje, kur ato janė kaq tė thjeshta dhe banale. I njėjtė ka qenė dhe rasti midis Maosdhe rivalit tė tij, Lin Shao Ci. Ata u grindėn pėr shkak tė grave. Njėra prej tyre dinte anglisht dhe vishej bukur dhe kjo ishte e mjaftueshme pėr tė kaluar nė njė tragjedi pa asnjė shkak serioz.




Marrė me shkurtime nga “Biseda nė Paris” i Branka Bogavaē

Me falni per artikullin e mesiperm, teper te gjate dhe zakonisht te pakendshem per nje forum.

Kam dashur vetem te paraqes nje interviste e cila me ka intriguar sepse eshte bere nga nje ballkanase, malazeze, dhe sigurisht qe e njeh mire psikologjine e diktatures.

Ju lutem lexojeni me vemendje.

Respekt

DXP

TAVARISH TOLSTOJ JE SHUME I VOGEL QE TE SULESH KAQ ASHPER KUNDER NJE NJERIU TE MADH.TI NUK E NJEH FARE ATE DHE REGJIMIN QE LAM MBRAPA.UNE E NJOH KADARENE DHE REGJIMIN DIKTATORIAL ASHTU SIC MUND TA NJOH EDHE YT ATE,NQSE KA QENE NJERI I THJESHTE E I NDERSHEM........SIDOMOS TY TAVARISH I VOGEL NUK TE TAKON TE THUASH ASGJE PER TE,POR LEXO TE GJITHA VEPRAT E TIJ DHE PASTAJ GJYKO.SHQIPERIA KA QENE E MBUSHUR PLOT ME SPIUNE E SPIUNE QE HAPJA E DOSJEVE DO TUA NXJERR NE SHESH SURRATIN E QELBUR DHE NDONJERI DO KETE TURP KUR TA MARRE VESH SE BABAI,NENA APO GJYSHI KANE QENE AQ TE ULET E ZVARRANIKE SA KANE SPIUNUAR JO VETEM KADARENE POR EDHE ATA QE THOSHIN SE NUK KA PATATE NE PAZARIN KOMUNIST.DJALI XHAXHIT UNE NUK KAM TE DREJT TE TE KERKOJ LLOGARI JO TY POR AS DJALIT TIM TANI QE AI ESHTE I RRITUR,SEPSE JU KENI JETEN TUAJ DHE PERGJIGJENI VETE TANI,POR QE TE ARRISH TE THUASH APO TE SHPREHESH NE MENYRA AQ ARMIQESORE KUNDER KADARESE,BILE EDHE DUKE E IRONIZUAR DUHET TE JESH DIKUSHI.E KAM FJALEN QE TE KESH BERE DICKA PER SHQIPERINE.MENDOJ SE NUK JE BERE AKOMA DIKUSHI DHE NE ATE MOSHE QE JE TI NUK JE KERRKUSHI TANI,PRANDAJ DEGJO ME SHUME E STUDJO, MERRE PAK SHTRUAR.NUK E VE NE DYSHIM QE MUND EDHE TE BEHESH DIKUSHI NE SAJE TE PUNES TENDE,POR AKOMA NUK TE KA DJERSITUR MUSTAQJA.DUHET TE ME KUPTOSH SE UNE NUK KAM NDONJE GJE PERSONALE ME TY DHE AS KAM NDERMEND TE TE OFENDOJ.BILE TE TE MBESHTES E TE TE PERKRAH KUR BENE VEPRA TE MIRA.MOS U NDIKO NGA LLAFET QE THUHEN LART E POSHT MOR DJALE.MUNDOHU TA PREKESH REALITETIN,POR REALITETIN QE LAM PAS TI NUK KE MUNDESI TA PERCEPTOSH AS TI AS DJALI IM I CILI MENDON KESHTU SI TY.Sejcili nga ne duhet ta vere veten ne kandar sa ''peshon'' dhe pastaj ta thote fjalen.Nuk kemi shkolle si ju, por kemi nje pervoje te madhe jetesore sepse i kemi hequr mbi kurriz pasojat e diktatures.Une te uroj gjithe te mirat.Naten e mire!

Ne fakt si ne ēdo gje gjithmone ka diēka per tu folur e sterfolur si ne rastin e "gjeniut te letrave shqipe" duam apo sduam ne. Gjeni nuk do te thote se je i preferuar nga te gjithe dhe as se je njeri perfekt ashtu siē nuk mund te jesh shkrimtar perfekt. Famen shkrimtari e krijon me veprat e tij dhe veprat e tij jane te shumta. Jo te gjitha veprat e tij jane te bukura te arrira,por mund te thuash se ne teresi ai ka nje veper te mire. Ne rastin e debatit me Qosen kuptohet se diēka nuk shkonte por kjo nuk do te thote qe vepra et ij eshte per tu hedhur poshte etj etj Nuk jemi ne kohen e diktaturave ketu te hedhim poshte gjith vepren e tij pse ka gjera qe nuk me pelqejne mu apo ty. Atij qe nuk i pelqen te mos e lexoje as mos te degjoje per te por nuk ka pse gjen argumente fatare ideale apo ku di un e ta luftoje nje nder krijuesit me te medhenj te letrave shqipe. Jo te gjithe jemi te perkryer edhe gabojme por mos harrojme se sot eshte e pamundur te gabosh siē edhe e ka thene Curcilli nuk ka hem "njeri i mire" hem "politikan i mire" jane dy gjera te ndryshme. Pse sepse po te jesh njeri i mire nuk merresh me politike dhe qe te jesh politikan i mire duhet te jesh pak shpirtkeq qe te fitosh mbi rivalet. Kadare meriton Nobelin ne letersi. Megjithese me duket pak e pamundur do isha shume i gezuar per nje gje te tille sepse do kemi me ēfare te mburremi neper bote edhe ne shqiptaret.

Njeriu kur nuk eshte i zoti te beje mire nuk duhet  te beje  keq.Keta lloj njerezish rrojne vetem per te ngrene,por jane ne pune te vet.Por e keqja qendron tek ata qe per shoqerine apo per popullin e tyre nuk kane bere asgje te dobishme por vetem te zeza.Ata cirren me ze te larte qe ti degjojne te tjeret duke share e duke u munduar te denigrojne ata qe jane te larte si Everesti.Keta mjerane nuk shikojne veten e tyre qe nuk jane as sa nje grimce pluhuri.Ne jeten e tyre te shkurter njerezit nuk jane shenjtore perfshi edhe gjenite,por me te mirat dhe te metat e tyre.Si te tille ne duhet ti pranojme ashtu sic jane,por kur te vihen ne ballance kontributet e tyre te medha ato te meta e gabime njerezore jane te paperfilleshme.Mbas 400 vitesh disa te cmendur e nxjerrin tragjedianin me te madh te kohrave si paska qene gay.Ja edhe paska qene,por vepra qe ka lene mbrapa eshte aq e madhe sa ata qe e permenden kete te mete jane disa mjerane e qesharake.jane disa liliputer driteshkurter.

ka disa figura qe per nje komb behen qendrore psh Kadare, Hoxha, Berisha etj. po kjo sdo me thene se jane te paprekshem. pse nuk mundemi te kritikojme ne Kadarene?
e kam fjalen si figure e tille.
Ne aspektin e thjeshte letrar, ti besh kritike KADARESE duhet pergatitje dhe pergjegjesi , dmth duhet te jesh profesionist. Ne kete drejtim ne si lexues te thjeshte mund te shkembejme mendime te tipit , me pelqen ketu dhe " sa bukur e ka thene atje" Dhe une po them nga ana ime: nga ana letrare ai eshte nje Gjeni. Mbi cdo shkrimtar tjeter e ve.
Por nga aspekti i Figures qendrore per ne si komb ketu eshte i hapur debati per kedo, per ate qe merr vesh dhe per ate qe nuk merr vesh nga letersia. Qendrimet qe ka mbajtur ndaj kolegeve, psh ndaj Kasem Trebeshines, roli i tij ne strukuturat e asaj kohe etj, te gjitha kane vlere per te sqaruar poziten e tij si figure me rendesi te madhe per ne. Njeriu kur merr nje rendesi te tille per nje shoqeri do apo sdo do behet objekt bisede, qendrimesh, debatesh. Dmth e kam fjalen mos u trondisni pse merret ne kritike ose ne gjyq kadare!
Shyqyr qe ka nga brezi i ri te afte te kalojne barrierat e tilla ne mendje, Gjeni, I madh, etj etj.
kaq kisha , me teper gjera ne pergjithesi sesa ndonje gje konkrete per Kadarene.
me te mira!

Nuk di sa vjec keni qene ne kohen e diktatures ser/madam? Nqse ke qene ne nje moshe qe kuptoje e bene ndryshimin se kush ka qene ajo kohe per njerzit e letrave dhe te artit ne pergjithesi.Nqse nuk i ke jetuar ato kohe,te me falesh por po ja fut kot."0 -35 vjecaret nuk kane kocke te kritikojne Kadarene,sepse syte u jane hapur tani.
respekte

Kur flisni per relatat kadare trebeshine duhen pare te dyja anet. Mos valle edhe ky i dyti ishte fajtor dhe tani mbas demopkracise ne kuadrin e reabilitimit i rritet vlera pk si shume