Regjistruar: 04/05/2007
Vendbanimi: Ne Ferrin e Dantes.
Mesazhe: 1106

E Premte, 23 Mars 2007
Ne pjesen e dyte te intervistes, studiuesi Muzafer Xhaxhiu flet per lidhjet apo i jep pergjigje nder te tjera, pyetjes nese ka te perbashketa gjenetike mes dy popujve, popullit shqiptar dhe atij grek, mbi bazen pellazge. Si dhe pse Iliria s’mundi te kete nje letersi te sajen

Vijon nga numri i kaluar

Si ne rrathet e Dantes keni zbritur dhe keni tentuar te zbuloni rrenjet e shqiptareve te sotem tek pellazget e larget. A ka te perbashketa dhe lidhje gjenetike midis shqiptareve dhe grekeve mbi bazen pellazge?

“Populli shqiptar dhe populli grek, dy popujt historikisht me te vjeter te Ballkanit, kane jetuar ne fqinjesi te ngushte me njeri-tjetrin si etni dhe si qyteterim gjate gjithe historise se tyre mijeravjecare. Mbi supet e tyre kane rene stuhi dhe rrebeshe, kane vershuar dyndje popujsh e fisesh te ndryshem per t’i nenshtruar, por ne saje te vitalitetit te tyre, kane mundur gjithnje te gjejne varken e shpetimit per t’u leshuar me guxim ne dallget e permbytjes se madhe, per te dale dhe per te mbijetuar. Eshte pikerisht elementi pellazgjik, ai qe ka ushqyer rrenjet e tyre dhe qe ka sjelle kaq vecori te perbashketa e analoge ne formimin e tyre psikik, ne kulturen materiale dhe shpirterore ne pergjithesi, cka karakterizon ate qyteterim te madh qe u krijua ne skajin jugor dhe perendimor te Gadishullit Ballkanik gjate tremijevjecarit te fundit para Krishtit. Pra, nje komponent te dores se pare ne marredheniet e ngushta dhe analogjite midis dy popujve tane perbejne pellazget, popull qe ka jetuar perpara se te dukeshin helenet ne ato troje ku banojne dhe sot e kesaj dite pasardhesit e tyre. Tuqididi, duke folur per Helladen, thote se ajo nuk ekzistonte me pare, dhe se “emrin ia dhane asaj sipas emrave te tyre, fiseve te ndryshme, me teper pellazget”. Mitologu francez P. Grimal, ne vepren “Mitologjia klasike”, Paris 1963, shkruan: “Kur erdhen helenet ne brigjet e Mesdheut, ata gjeten aty hyjni dhe kulte, kuptimin e te cileve nuk e njihnin”. Herodoti, duke folur per hyjnite e lashta pellazge shkruan: “... dhe me pas helenet keta emra (emrat e hyjnive M. Xh.) i moren nga pellazget. Gjithsesi, keta hyjni, heronj, heroina qe gjallojne ne universin mitologjik, greket i pershtaten sipas kushteve dhe kerkesave te zhvillimit te tyre. Pra, ato u asimiluan, u helenizuan. Natyrisht, jo gjithnje nga analogjite e dukurive te ndryshme mund te nxirren perfundime te sakta, qofte kjo ne pikepamje te miteve, te leksikut, te zakoneve, riteve etj., edhe te tilla jane bindese. Te marrim p.sh. kultin e drurit. Ky kult eshte shume i njohur dhe i perhapur te pellazget, i trasheguar tek iliret dhe deri te shqiptaret e sotem. Kultin e drurit e gjejme dhe te keltet, te cilet u duken ne Evrope ne mijevjecarin II para Krishtit. Prifterinjte kelte quheshin druide, qe ishin te lidhur me kultin e drurit dhe te pyllit. Kultin e drurit (te pemes), te diellit, te shqiponjes, te gurit e shume te tjera, greket e vjeter ashtu si edhe ne, i kane trasheguar nga pellazget. Ndofta eshte me interes te hedhim drite vetem permes nje elementi mbi rolin e marredhenieve te ndersjella midis dy popujve, atij shqiptar dhe grek, ne substratin pellazg. Ne greqishten antike, druri i thate, nje cope dru eshte ksilon, kurse “dris” do te thote lis, dushk. Mbiemri i drunjte eshte “ksilinis” ne greqisht. Sepse ekziston “kulti i lisit”, disa sende per t’i shenjteruar, ne greqisht perdoret duráteos (i drunjte) e gjejme te Homeri (Odiseja, 8, 493). Gjithsesi, keto perputhje leksikore nuk shpjegojne gjithcka, kur kemi te bejme me gjuhe indoevropiane. Por ne rastin konkret nuk behet fjale per perputhje rasti. Me rrenjen dru (dris) kemi driopet, popullsi e lashte pellazge, e percaktuar keshtu edhe nga historianet greke. Ky etnonim, driop, ka te ngjare sipas greqishtes dris (bredh) dhe opos (posi, te ngjashem) do te thote te ngjashem me bredhat, me lisat. Cka ve ne dukje kultin pellazg te bredhit, te lisit, me te cilin ishin te ngjashem driopet. Keshtu, driopet jane popullsi qartesisht pellazge, sic jane pellazge edhe nimfat Driada, jeta e te cilave ishte lidhur me ate te pemeve. Shqiptaret gjate rrjedhes se historise se tyre, te vetedijshem per prejardhjen pellazge, kane ruajtur me c’kane mundur gjithcka qe deshmonte per lashtesine dhe identitetin e tyre si komb. Ne vulen sekrete te Skenderbeut, sic eshte kumtuar se pari nga pellazgologu yne i njohur prof. Dhimiter Pilika, paraqitej hyjnesha e mitologjise Leda, e dashuruar nga Zeusi. Leda quhej princesha legjendare e Etolise, e banuar nga pellazget. Oresti, djali i Agamemnonit, qe ka sunduar ne Argun pellazg (Eskili), ka pasur gjyshe Leden pellazge. Ne tragjedine “Orestia”, Eskili na jep shume elemente te besimeve e zakoneve te fiseve helene te njejta me ato te fiseve shqiptare te veriut, mbi cka ka hedhur mjaft drite Ismail Kadare ne studimin e tij “Eskili, ky humbes i madh”. Nje element qe deshmon me qarte marredheniet midis shqiptareve dhe grekeve ne rrjedhen e historise ne shtratin pellazg eshte miti mbi Uranin, hyjni e dores se pare ne sistemin olimpik te Greqise. I njohur te greket me emrin Uranos, “Zoti i qiellit”. Ne poezine epike popullore te Shqiperise se Veriut, kjo fuqi hyjnore e qiellit, si perfytyrim mitik, eshte sintetizuar ne shprehjen poetike “vran e kthjell” - erreson dhe kthjellon. Jo pa arsyen e nje tradite te vetedijshme, gjenerali i shquar i Skenderbeut quhet Uran (kont Urani). Labializimi i u-se ne v ka dhene vran, pra konti Vran. Se kendejmi kemi Vranakonti, emer me te cilin njihej kont Urani ne kohen e Skenderbeut. Shenojme se ne sanskritisht Urani eshte Varunas. Ka dhe shume kulte dhe besime pagane te shqiptaret dhe greket e lashte, qe i shtrijne rrenjet e tyre te pellazget. Greket, te ardhur me vone, i moren keto mite nga pellazget dhe u dhane mendimin dhe poezine per te krijuar pastaj vepra ne letersi dhe art te nje bukurie te rralle. Pervec emrave te hyjnive dhe te heronjve qe gjejne zberthimin e tyre etimologjik ne te dyja gjuhet, shqip dhe greqisht, sipas rastit, element jane edhe toponimet, si p.sh. Tomor (shq.), Tomarus (gr.), Tmol (gr. Anatoli), mal (shq.), malea (Gr. kep shkembor), shkemb (shq.), skambonidhe (gr. kep shkembor), Nikaja (shq.) qytet ilir, i identifikuar me fshatin Klos ne Mallakaster. Permendet per here te pare me rastin e fitores se nje vrapuesi atlet ne lojerat e Amfikarajes, (shek. IV para Krishtit) Nikaja, (gr. qytet) etj. Midis virtyteve dhe zakoneve fisnike tek te dy popujt tane, vend te rendesishem ze ai i mikpritjes proverbiale, e shprehur kjo edhe ne rrjedhen e historise se tyre, ne dramat e autoreve klasike greke, si dhe ne poezine epike dhe lirike shqiptare, madje e kodifikuar ne kanunet popullore ne veri dhe ne jug te vendit tone. Po hap nje paranteze per te ndricuar kete fakt, i njohur ne shume vepra te autoreve klasike greke. Ne tragjedine liriko-tragjike “Alkesta” te Euripidit, tregohet per sakrificen e Alkestes, e cila shkon drejt vdekjes per te shpetuar te shoqin, Admetin. Per te mos u zgjatur me situatat dramatike, te cilat shtjellohen me nje analize te thelle psikologjike, me tutje tregohet se si, ne kohen kur shtepine e ka mbuluar zija, vjen si mik Herakli, por kur shikon ketu atmosferen e zymte dhe te merzitur, kerkon te ike. Admeti nuk e le, duke u perpjekur t’ia fshehe arsyen e vertete te zise. Admeti eshte i njohur ne tere Greqine per mikpritjen e tij. Por, si mund te prese miq tani, qe posa i ka vdekur gruaja, e cila dha jeten per te? Kjo do te fyente kujtimin e saj. Admeti, gjithsesi, ne kete dileme nuk gjen forca per te hequr dore nga zakonet e trasheguara. Nderkaq kori kendon: “Ne nje mjerim te tille/ te presesh miq! Cfare marrezie!”. Me vone kori bindet per aktin e Admetit dhe ne nje kenge te tij do t’i kendoje mikpritjes. Eshte me interes te verejme nje fare ngjashmerie te kthjellet ne zakonet e dy popujve tane. Edhe tek ne kemi shembuj qe deshmojne per mikpritjen tradicionale, te sinqerte e me zemer te hapur, edhe ne rrethanat me tragjike per te zotin e shtepise. “O e bukura Morè/ qekur te lashe me nuk te pashe”. Ne shekullin XV, pas vdekjes se Gjergj Kastriotit Skenderbeut, Perandoria Osmane pushtoi Shqiperine, por ne te njejten kohe edhe Greqine. Nisen pasketaj valet e mergimit nga Arberia dhe u vendosen ne vise te ndryshme te Italise se Jugut dhe ne treva te Greqise, kryesisht ne Morè (Peloponez), ne Thrake, ne Greqine Qendrore, ku gjeten mikpritjen e popullsise se vendit. Nje pjese e arberesheve u shperngulen nga e Bukura Morè, qe me aq mall i kendoi De Rada, per t’u bashkuar me ata te vendosur ne Italine e Jugut, ndersa ata qe nuk emigruan dhe qe perbenin shumicen u thirren arvanitas (arbereshe), ne gjuhen e vendit. Pas kater shekujsh e ca, popullsia arvanitase u vu ne krah me popullin grek, ne luften per clirimin e Greqise nga zgjedha e perandorise otomane. Nga radhet e luftetareve u shquan mjaft udheheqes arvanitas, si Marko Bocari, Koco Xhavella, J. Karaiskaqi, Las*****a Bubulina, vellezerit Kundurioti e te tjere. Arvanitasit ruajne me besnikeri e dashuri nje varg tiparesh te kultures se tyre popullore te trasheguar nga lashtesia, e sidomos gjuhen e tyre shqipe, tani me arkaike; ruajne kenget, vallet dhe gjithcka qe u kujton atdheun e tyre te origjines. Ne kete veshtrim ata perbejne nje nga hallkat me te sigurta te lidhjeve tradicionale midis dy popujve tane”.

Si e shpjegoni faktin se iliret nuk kane pasur nje letersi te tyren, ashtu si fqinjet dhe bashkekohesit e tyre greke dhe romake?

“Kjo eshte pyetja me e veshtire jo vetem per mua, por edhe per ilirologet. Sidoqofte, do te mundohem te shpreh ndonje mendim, sido qe te jete. Eshte vertetuar tanime nga germimet arkeologjike dhe studimet gjuhesore e historike, te kryera kryesisht nga studiuesit shqiptare, por edhe nga te huajt, se shqiptaret jane pasardhesit e padiskutueshem te ilireve. Iliria, mendoj une, s’arriti te krijohej si nje shtet i konsoliduar. Ajo aty zgjerohej, duke perfshire rreth njezet fise, aty rrudhej nen trysnine e lufterave me fqinjet e saj, si: maqedonasit, etolianet, romaket. Nje pjese e territorit te saj ishte koloni greke. Ndonje fis, si mesapet dhe japiget, ishin shperngulur ne Italine e Jugut. Keshtu, eshte e veshtire te percaktosh cilet ishin kufijte reale te saj, edhe pse jane shfaqur mendime te ndryshme nga studiuesit. Karakteristike e etnise ilire ka qene heterogjeniteti territorial i saj, cka u be edhe me i theksuar nga dyndja e fiseve barbare ne tre-kater shekujt e pare te eres se re. Gjithnje luftera ne token ilire, luftera dhe pirateri ne det. Qe kjo nje pervoje dhe nje sprove e madhe tronditese, ku iliret treguan trimeri per te mbrojtur trojet e tyre nga goditjet e gjithhershme te fqinjeve. Keta dhe faktore te tjere, te cilet gjithsesi duhen germuar, nuk krijuan kushte te pershtatshme per te shkruar letersi. Mjafton te perfytyrojme faktin se ne Ilirine Ballkanike nuk kemi trasheguar as tekste te shkruara e as mbishkrime, ne nje kohe kur te fisi i mesapeve ne Italine e Jugut kemi rreth 200 mbishkrime me alfabet grek. Ne kushte te ngjashme historike u ndodh edhe Roma, ku kultura dhe letersia nisen te zhvilloheshin vetem aty nga gjysma e shekullit III, para Krishtit, d.m.th. pas afro pese shekujsh me vone qe nga themelimi i qytetit. Por kjo u be kur Roma arriti t’i nenshtronte te gjithe fiset italike, kur u shnderrua ne fuqine me te madhe ushtarake dhe ekonomike te antikitetit. Vetem ne shekullin II dhe kryesisht ne shekullin I para Krishtit lulezuan vrullshem letersia, arti, kultura ne pergjithesi. Historia e shtetit ilir u shtjellua ne kahe te tjera, te papershtatshme per krijimin e nje letersie, sic e krijuan kete fqinjet e tij, Greqia dhe Roma. Ne Greqi u zhvillua nje lufte sociale e rrepte, qe zgjati e dallgezuar disa shekuj, midis aristokracise qe donte te ruante privilegjet e saj, te trasheguara nga e kaluara, dhe demosit. Kjo levizje sociale nxori si domosdoshmeri format e qeverisjes ne perplasje po aq te rrepta midis oligarkise dhe demokracise, reforma dhe doktrina sociale nga me te ndryshmet per te gjetur rruget e nje ekuilibri ekonomik midis shtresave te ndryshme shoqerore. Nje rol te rendesishem ne jeten e shoqerise greke luajti feja pagane politeiste, e cila krijonte ate shtrat te perbashket unik, shpirteror dhe botekuptimor te te gjithe greket, te ndergjegjesuar se ishin te nje gjaku. Olimpi ishte simboli i unitetit. Te gjithe keta faktore se bashku hapen rrugen per zhvillimin e mendimit politik, social, filozofik, etik, per shperthimin ne forma te ndryshme te energjive mendore e shpirterore, te papara deri atehere ne historine e Evropes. Ketu zune fill veprat e medha te Homerit, te poeteve lirike, te dramaturgeve gjeniale, pa te cilet s’mund te mendohet zhvillimi i letersise se mevonshme evropiane. Nga keto qe u thane, mendoj se mund te nxirret si perfundim se perse iliret nuk paten letersi te tyre”.

Ish-studenti juaj, poeti Xhevahir Spahiu, ka thene: “Nese themi dy fjale te mencura, njera prej tyre pa dyshim eshte ajo qe na ka mesuar Xhaxhiu... Per cilet ish-studentet tuaj ndjeheni krenare?

“I faleminderit poetit tone te njohur Xhevahir Spahiu, per vleresimin e ngrohte e mirenjohes. Nga cdo mesues, prandaj quhet i tille, mesojme jo vetem abc-ne e dijes, por edhe edukaten; si te sillemi, t’i duam e t’i nderojme njerezit. Ne kete veshtrim, une qe ne klasat e para te shkolles fillore e perfytyroja mesuesin si nje qenie te vecante, te fetishizuar.

Ne mos me kete pandehme naive te moshes, une gjithe jeten e kam nderuar dhe cmuar mesuesin si nje mjeshter qe hedh themelet per te ndertuar dhe per te ngritur lart njeriun.

Me falni, t’ju lexoj nje vjershe me titullin “7 Marsi”:

-“Cdo te te blej dhurate per 7 Marsin, - me pyeti gruaja, - apo do me mire te mos e dish as ti?

-C’te duhet ajo pune, ne s’kemi mesues ne shtepi.

-Je ti, - me tha, - ke dyzet vjet ne shkolle, mor i shkrete!

-Jam profesor, - iu pergjigja une. - S’e di a jam mesues i vertete”.

Po te flisja per relatat e mia me studentet, do te duheshin faqe te tera letre. Jashte klases kemi qene te gjithe te barabarte dhe miq. Kur i takoj ish-studentet e mi, ndjej kenaqesi dhe ndjehem disa vjet me i ri. Ne auditor isha tolerant me ta. Kur vereja se peshperitnin me njeri-tjetrin dhe nuk degjonin, ose dhe me rende akoma, kur ndonjeri shikonte nga dritarja, e qortoja veten duke menduar se duhej te jepja dicka me teper. Po c’te beja une, kur lenden e letersise deri ne vitin 1960, qe nga Homeri, po e perseris, deri te Heminguej e Remarku, pra tremije vjet letersi ne disa vende te Evropes, duhej ta jepja ne nje universitet te porsa hapur. Pra, ne keto kushte, edhe studentet ishin tolerante me mua. Dhe jam krenar per kete respekt e mirenjohje ndaj meje. Ata e kuptonin se nuk beja dallim midis tyre, sepse i trajtoja te gjithe si te paret midis te barabarteve. Packa se disa prej tyre u bene shkrimtare te njohur, gazetare te afte, kritike dhe historiane letersie, gjuhetare, une per te gjithe e ndjej veten krenar, edhe per ata qe kryeulur e me perkushtim i ngarkuan vetes misionin e shenjte te mesuesit”.

Perkthimi mbeti nje tjeter dashuri e juaja, vecanerisht krijimtaria poetike e popujve ballkanike. Cfare ka te mrekullueshme kjo krijimtari?

“Duke qene se jam marre per nje kohe te gjate me historine e letersise shqipe dhe te huaj, por edhe vete kam shkruar vargje, domethene vjersha, per te mos thene poezi..... Me falni, te hap nje paranteze per te sjelle nje mendim te poetit tone te shquar, Lasgush Poradecit, qe thoshte se nuk i pelqenin ata kritike e studiues qe i ndajne poetet ne te medhenj dhe te vegjel. “Po the poet, i ke thene te gjitha, dhe po the poezi, ke thene bukuri sublime”... Pra, kjo me ka nxitur qe te gjej tek te tjeret, ate qe me mungonte, te perktheja poezi te zgjedhura nga poete boterore. Per nje qe merret me letersi dhe thur vargje, ne poezite qe perkthen duket sikur gjen dhe ploteson vetveten, ndaj dhe ve ne to pasionin dhe mundin per ta thene sa me bukur ate cka perkthen. Eshte i njohur mendimi se jane poete ata qe perkthejne me mire poezine. Dhe, ne fakt, keto 50 vjetet e fundit jane dalluar per kete pune poetet: Dritero Agolli, Llazar Siliqi, Vexhi Buharaja, Jorgo Bllaci, Petraq Kolevica, Perikli Jorgoni, Dhori Qiriazi, Vangjush Ziko e te tjere. Ne Itali numerohen disa perkthyes te “Iliades”. Por Vincenco Monti, poet, shek. 18-19-te qendron mbi te gjithe”.

Poetin e kane quajtur magjistarin, alkimistin qe edhe te shemtuaren e ben te bukur. Po poezia c’eshte?

“Ne nje cope poetike te poetit spanjoll Gustav Beker (shekulli 19) lexojme:

“Ti do te dish, e dashur

se c’eshte poezia...

Poezia eshte.... si ta them,

sic eshte dhe dashuria.

Shikoju e dashur ne pasqyre:

Ti vete je poezia”.

Me perkthim jam marre qe i ri, me poezi, por edhe me ndonje tregim. Keto vitet e fundit qe me eshte krijuar kohe e lire, pasi dola ne pension, kam botuar disa libra antologjike me poezi te poeteve nga Evropa, Azia dhe Amerika: “Vese lotesh”, 1995, poezi “Xhiovani Bernardi” 1998, “Antologji e poezise bullgare - shekulli XI deri ne ditet tona”, 2001, “Qielli pikon yje” 2006, “Antologji e poezise hungareze” me bashkautore. Puna e perkthimit eshte teper e lodhshme, kerkon aftesi dhe durim; kur mendon te mos i mbetesh borxh autorit. Per te mos u zgjatur, nuk dua te flas hollesisht per lodhje te nje natyre tjeter; per te siguruar antologji te ndryshme me perkthime ne ato gjuhe qe njeh, kur mendon se jane 30-40 gjuhe qe perfaqesojne poete nga vende te ndryshme te botes.

Jam perpjekur vec, mesa kam mundur, te zgjedh ne morine e thesarit poetik ato poezi, te cilat kane kenduar me art e me nje thjeshtesi sugjestive boten e brendshme te trazuar te njeriut, ndjenjen e dyfishte te gazit e te mjerimit, te shpreses e te zhgenjimit.

Ne nje pjese te mire te tyre ndihen notat e dhimbjes e te trishtimit qe jehojne mbyturazi, si nje kambane e larget qe shoqeron gezime dhe shpresa te humbura.

Pse kaq shume dhimbje ne poezine e shekullit 19, te romantiket, simbolistet! “Gezimi e dhimbja shkojne bashke/ shoke te pandare gjithmone: “Gezimi e dhimbja” – Fridrih Halm, poet austriak shek. 19-te. Gezimi si nje hije shkon e vjen, po dhimbja mbetet: Kendon Tagore, poet hind, shek. 19-20: “Iku gazi im, mjere mua c’me gjeti,/teksa ti, o bote, me lule gjithmone./ Eshte nate, nate, lulen s’e kam me,/ vec dhimbja me mbeti! “Trendafili”. Ne shekuj dhembja eshte bere burim i frymezimit te madh, qe ka kenduar dramen e njerezimit, qe nga Homeri te Dantia, te Shekspiri, Getja e Leopardi. Ajo eshte ndjenja me patetike, ndaj dhe poetikisht me e fuqishmja. Veprojne shume forca per ta mbajtur gjalle: pabarazia sociale, skamja, krimi, pabesia, genjeshtra, dukurite e egra te natyres. Duke lexuar keto poezi, me ndjenja sa intime, aq edhe universale, te krijohet pershtypja se jetojme ne nje bote qe ka nevoje te zgjohet per t’u ndergjegjesuar, qe ta vleresoje dhembjen universale, ate qe Shandor Petefi (poet hungarez shek. 19), e ka quajtur “det i thelle”. Sot jetojme ne nje bote ku virtytet e vlerat njerezore jane perdhosur nga egoizmi i shfrenuar, nga shfrytezimi i varferise, nga prostitucioni shpirteror qe “shkemben ndjenjat me mallra trenash” (Zoltan Zelk, poet hungarez, shek. 20). Ne nje bote te molepsur nga radioaktiviteti, nga sida, ne nje bote kaotike midis makthit dhe shpreses se dicka do te ndryshoje, “Durim poet, durim./ Pa shpirt, c’qyteterim?/ Njerezimi me shkence te thate ngarkuar,/ i zbehte, i shfytyruar/ Neser te porta jote do trokas,/ i penduar./ Do kthehet vella, do kthehet e do shikosh,/ me lot ne sy te lype nje kenge per lemoshe (“Profeci” Karlos Kuerios) (poet portugez, gjysma e pare, shek. 20). Ne nje bote ku hiqen zvarre, si gjarper nen bar, paragjykime e mllefe raciale, fetare, shoviniste. Kunder kesaj ngre kryet poeti: “Nese para tiraneve s’perkulesh asnjehere,/ nese buken e fiton me djerse e perkushtim,/ nese s’ben dallim ne muslimane e te krishtere,/ po, do mund te te quaja biri im”. (“Birit tim” - Ashik Ihsani, poet turk, shek. 20). Te dhembshme e te trishtuara keto poezi, gjithsesi nuk e mohojne gazin e jetes, kuptimin e te jetuarit. Perkundrazi, ato hedhin me shume drite dhe na i bejne me te bukura e te dashura ato vlera shpirterore, ato gezime qe me aq kursim na fal jeta. Dhe nuk eshte fjala ketu per ate lloj hedonizmi, i cili ka si qellim te gezuarit e jetes me kenaqesite sensuale qe fal casti, po per ate filozofi te thjeshte praktike te te jetuarit aktivisht ne te mire te njerezimit: “Per ty eshte toka, hapesira./ Sic ke te qelqtin zar plot ngjyra,/ do behesh div per mbrodhesi/ Fli, biri im i vogel, fli! (“Kenge djepi” - Jozef Atila, poet hungarez, gjysma e pare e shekullit 20-te). Keto jane poezi qe, me prirje asociative, ndikojne dhe zgjojne te lexuesi logjiken dhe ndjenjen, te fshehura diku thelle ne qenien e tij. Jane poezi te cliruara nga pozat, nga fjale dhe shprehje shungulluese, nga retorika cerebrale filozofoide, nga hermetizmi rebusoid, sundues ne nje pjese jo te vogel te poezise boterore sot, perfshi ketu edhe vendin tone. Ne te dyja antologjite me lirika, poezise se autoreve te Ballkanit dhe asaj popullore i eshte kushtuar nje vend i gjere. Eshte nje poezi reciprokisht e afert per ne ballkanasit, nga qe kemi shumecka te perbashket ne mendesi, zakone, virtyte e te tjera, te ngjizura historikisht ne rrymen e shekujve. Nje thesar me vete perben poezia popullore me gjuhen e saj metaforike, me ndjenjen e se bukures, me urtesine dhe gjykimin e kthjellet, me humorin e holle ngacmues dhe me satiren djegese. Keto dhe gjithcka eshte thene me lart, jane ajo magji qe me ka mberthyer dhe me ka shtyre te hulumtoj dhe te perkthej mesa kam mundur dhe ditur, grimca te copetuara nga ky thesar”.

Keni thene se udhehiqeni nga nje shprehje e vjeter latine: “Asnje dite mos rri pa hequr nje vize”. Dhe ditet tuaja, kur mbani mbi shpine 86 vite, arrijne te shenojne rregullisht viza te tilla?

“Mosha, natyrisht, ben punen e vet dhe une tani jam ne nje moshe te thyer, po nuk mund te rri pa hequr cdo dite nje vize, qofte kjo edhe e shtrember. Levizja eshte jete, ka treguar pervoja jetesore. Ashtu si trupi i njeriut edhe mendja ka nevoje te levize, perndryshe e ze skleroza. Nje cope hekuri ne rrethana te ndryshme ndryshket po s’u vu ne levizje, ne veprim. Po s’levize, thote fjala e urte e popullit, zihe nga kembet (te ze paraliza). Per te mos permendur qe gjate dhjete viteve te fundit kam hartuar tekste te letersise se huaj per shkollen e mesme. Tekstet e letersise greke dhe romake per universitetin, kam botuar nje studim per vepren e tragjedianit te lashte grek, Sofokliut. Kam shkruar me dhjetera studime e artikuj per vepra te letersise se huaj, te letersise shqiptare, gjashte libra me poezi origjinale dhe kater te tjere me poezi te huaja te perkthyera ne shqip. Nese nje dite kalendarike qellon te mos bej asgje, ndjej nje lloj zbrazetire, me duket se koha nuk ekziston. Sigurisht, ne kete moshe ritmi i punes, energjia, kujtesa nuk jane ato te dikurshmet, por zevendesohen me me shume kohe te lire, me me shume pervoje te grumbulluar ne vite. Puna te heq merzitjen, dhe kjo s’eshte pak!”

Bisedoi: Anisa YMERI

__________________
U tret per Pellazgji.

Denonco këtë mesazh tek moderatorët | IP: e regjistruar

Regjistruar: 15/11/2006
Vendbanimi: skela e pare ne evrope
Mesazhe: 1763

ca shkruan ore ??? te ka ikur tepeleku kokes???? po na cmende mor burr i dheut.....

__________________
flamuri yne eshte me i drejti ne bote sepse nuk ka pushtuar asnje...

Denonco këtë mesazh tek moderatorët | IP: e regjistruar

Regjistruar: 14/09/2004
Vendbanimi: mbi kete planet
Mesazhe: 4934

Në vijim të një debati

E vërteta

Deri para nja tre dekadash, sipas disa historianëve filogrekë,
nuk ka qenë e lehtë të vërtetohej karakteri etnik ilir i epirotëve. Arsyeja e kësaj vështirësie është e qartë: Bota e qytetëruar është e
magjepsur nga qytetërimi i Greqisë së vjetër dhe, siç nënvizon historiani francez J.N.Corvisier, historiani i ndershëm “e di fare mirë sesa u detyrohemi grekëve”.
Mirëpo të magjepsurit dhe detyrimi implikojnë subjektivitet dhe predispozicion për të trajtuar grekët ndryshe nga popujt
dhe vendet që kufizohen me Greqinë. Çka është më tepër, C.Antonetti, pasi thekson se grekët e vjetër nuk e kanë marrë ndonjëherë mundimin të provonin se epirotët kanë qenë grekë, shpreh habinë pse historianët
e sotëm marrin përsipër ta zgjidhin këtë problem. Mesa duket, asaj nuk
i shkon ndërmend se botime progreke u shërbejnë interesave politike të Athinës, e cila ndoshta ëndërron ende që Epiri i Veriut t’i aneksohet Greqisë. Kjo është arsyeja pse historianët grekë të ditëve tona
e kanë bërë “Arkeologjinë… një ideologji nacionale” (G.Hourmouziadis, 1990, fq.726-727).
Dhe ndonjë shqiptar apo grek ose, as shqiptar as grek, u mban ison
historianëve të sotëm grekë e serbë, duke ngritur përsëri çështjen e Vorio-Epirit.
Gjatë tre dhjetëvjeçarëve të fundit, disa historianë anglo-amerikanë, njësoj si historianët dhe gjuhëtarët austriakë e gjermanë të shekujve të mëparshëm, janë ngritur kundër mënyrës së trajtimit të
problemit të Vorio-Epirit nga historianët grekë e të huaj, helenofilë.
Sidomos historianët amerikanë, më të avancuar sesa ata evropianë, të cilët përdorin mjete që nuk njihen ende si duhet në Evropë, tregohen më objektivë në këtë lëmë. Bibliografia që lidhet me karakterin etnik të epirotëve është zgjeruar këtu, duke u përzgjedhur shumë autorë modernë,
ndër të cilët disa nuk janë integruar ende në bibliografinë e studimeve pellazgologjike, ilirologjike dhe albanologjike.
Këtu do të paraqiten shkurtimisht vetëm elementet kryesore të
njohurive, që disponohen sot, duke i renditur sipas të dhënave burimore: mitologjike, historike, arkeologjike dhe gjuhësore.
Epiri është krahina, e cila shtrihet nga Vjosa deri në gjirin e Ambrakisë dhe
në krahinën e Amfilokisë. Ambraksi, eponimi i Ambrakisë, është bir i Thesprotit, pra nip i Pellazgut (R. Bell, 1989, f. 15). Tradita greke njeh dy personazhe, të quajtur Amfilok. Të dy këta janë pellazgë/ilirë.
“Amfilokasit nuk janë helenikë” (R. Bell, Ibid, f. 15). Pra, sipas R. Bell, as amfilokasit, të cilët kanë banuar në Jug të Epirit, nuk kanë qenë helenikë. Në Lindje, Epiri kufizohet me malin e Pindit. Pindi është
bir i Makedonit, në traditën sipas së cilës Makedoni është bir i Lykaonit, birit të Pellazgut.
Në bregdetin epirot përplasen valët e detit Jon. Joni është bir i një mbreti
të ilirëve, Adrit, emrin e të cilit mban deti Adriatik (Sch. �_ Apll. de Rh, Argonautiques, IV, 308 etj).
Sipas një tradite tjetër, Joni është bir iDyrrhakut. Ai është vrarë aksidentalisht nga Herkuli dhe kufoma e tij është hedhur në detin që i mban emrin (App., Bell. Civ. II, 39). Kurse P. Cabanes (2001, f. 29) thotë
se Joni është fisnik ilir. Mitologji. Epiri mban emrin e Epires, bijës së Ekionit. Ky i fundit është njëri nga të pesë burrat, që dolën nga dhëmbët e dragoit, të cilët i mbolli Kadmi, ati i Ilirit. Ekioni mori për grua Agavenë, njërën nga bijat e Kadmit, pra motrën e Ilirit, heroit eponim të ilirëve (Apd., Bibl., III, 4, 1, 2; 5, 2; Hyg., Fab., 178 etj.).
Fiset kryesore epirote janë kaonët, molosët dhe thesprotët. Kaonët. Heroi
eponim i këtyre është Kaoni, biri i Priamit dhe i Hekubës, mbretit e mbretëreshës së dardanëve ilirë të Trojës (Serv., �_ Virg., En.,
III, 297).
Molosët mbajnë emrin e Molosit, birit të Neoptolemit, pra stërnipit të Akilit
(Për iliricitetin e Akilit, sh. Pellazgët dhe ilirët në Greqinë e vjetër). Thesprotët quhen kështu nga Thesproti, njëri prej të bijve të ilirit Lykaon. Këtu është e përshtatshme të përsëritet se iliri Lykaon është bir i Pellazgut, heroi eponim i pellazgëve (P. Grimal, 1951). Feja pellazge/ilire e
epirotëve.
Shumë historianë të ditëve tona, njësoj si autorët e vjetër grekë, pranojnë
se kulti – nderimi fetar, që epirotët u bënin hyjnive – ka qenë pellazg. Herodoti (V, 10) thotë: “Janë ata (Hesiodi dhe Homeri) që, së pari, kanë hedhur bazat e studimit të racave të hyjnive, u kanë ndarë atyre funksionet e punët dhe kanë përshkruar pamjen e tyre”.
Mirëpo Hesiodi dhe Homeri janë poetë; ata nuk kanë shpikur hyjni; Homeri
nuk e përmend tempullin e Delfit; grekët e njohën mitologjinë dhe fenë pellazge ashtu siç ua kanë përshkruar ata poetë. Ja ç’thuhet në Iliadë lidhur me pellazgjicitetin e orakullit të Dodonës:
“Zeus, Zot i Dodonës dhe i pellazgëve, Zot i largët, që
mbretëron në Dodonën e ashpër, në vendin ku banojnë sellojtë… “. C. de Simone (1990, f. 52) nënvizon faktin se bota mikenase nuk e njeh konsultimin orakullar të një peme të shenjtë. Ai pranon se gërmimet
arkeologjike nuk dëshmojnë për “karakterin dhe/ose praninë mikenase në
tempullin e Dodonës…”.
Kulti i Zeusit është instauruar shumë kohë para se të
arrinin grekët në Greqi. Sipas M. Jost (1992, f. 36-39) rreth shekullit IV para e.sonë klientela e orakullit të Dodonës përbëhej kryesisht nga epirotët, korkyrasit dhe thesaliotët. Kurse athinasit në shekullit IV para e. sonë (pra kaq vonë) kanë bërë hapat e parë për të filluar një kult të Zeusit. Me këtë rast, Olimbia, e ëma e Lekës së Madh, denoncon aspektin subversiv
të demarshit të athinasve, të cilët instaurojnë kultin e Zeusit, “duke cenuar
traditën lokale (epirote)”.
Eshtë për t’u habitur me faktin që athinasit e kanë instauruar
kultin e Zeusit kaq vonë. Çka është më tepër, ka ende historianë, që e
konsiderojnë si greke këtë princeshë epirote grekofobe.
Të ishte grek, panteoni grek, do të dihej etimologjia e hyjnive. Sa për karakterin etnik të panteonit të ashtuquajtur grek, mund të shihet libri i përmendur më lart.
Në trojet e tempujve orakullarë të Greqisë arkeologët kanë kërkuar vendet ku është ushtruar kulti mikenas, i cili do t’i ketëparaprirë qytetërimit grek të periudhës së hekurit. Por në vende të shenjta nuk janë gjetur gjurmë të ndonjë sektori fetar, apo arkiva të ndonjë tempulli grek. Pra, gjurmët
e periudhës së hekurit nuk mund të pranohen si prova të natyrës fetare greke të gjurmëve të zbuluara në nivelet e poshtme të bronzit.
Meqë nuk duhet të ketë boshllëk arkeologjik, mund të thuhet se, lidhur me problemin që shqyrtohet këtu, dokumentet arkeologjikë nuk japin asnjë
dëshmi të ndonjë vazhdimësie të kultit grek në Greqi. Prandaj, orakujt më të vjetër të Zeusit gjenden në Epir, në malin e Pindit, në Maqedoni etj., pra kaq larg grekëve.
Të ishte grek tempulli i Zeusit do të ishte instauruar së pari në Athinë dhe
në Spartë.
Tradita homerike.
Homeri dëshmon për një gjeografi politike të ngushtë të Greqisë së vjetër, ku Epiri nuk figuron fare. Në “Katalogun e anijeve” Homeri kalon në rivistë të gjithë luftëtarët akeas, të mbledhur në fushën pranë Trojës, por nuk përmend epirotët.
A. Giovannini mbron teorinë, sipas së cilës “Katalogu i anijeve” në këngën II të “Iliadës” (v. 484-760) përshkruan saktësisht gjeografinë e Greqisë së shekullit VII para erës sonë. Sipas Homerit, itinerari i katalogut përputhet çuditërisht me itinerarinqë bëjnë theorët e Delfit, të ngarkuar për të lajmëruar shtetet greke për luftë.
Për habinë e ndonjë historiani, Katalogu përmend termin panhelenë (“Iliada”, II, 530) për të gjithë grekët, pa përfshirë këtu epirotët.
Arsyeja është e thjeshtë: si do ta shohim, Epiri është një krahinë
e banuar nga “barbarë” ilirë, që nuk dëshirojnë të luftojnë kundër ilirëve të Trojës.
Ida Thallon (1919, XXXIX) nënvizon faktin se lufta e Trojës bëhet midis dy grupeve etnike të ndryshme: grekëve dhe ilirëve.
Autorët e vjetër.
Shumë autorë të vjetër thonë se epirotët kanë qenë barbarë. Thukididi (I, 5) shënon se barbari banon në afërsi të Delfit, pra shumë larg Greqisë. Më poshtë ai shton se Greqia fillon në gjirin e Ambrakisë ose në Lokridë.
Efori (Histori, 74) sqaron se Akarnania është vendi që kufizohet me etnitë epirote.
Pseudo-Skylaksi (26-33-34), duke u kthyernga Iliria në Greqi, si arrin në Ambraki, thotë: “Që këtu fillon Greqia…”. Straboni (VII, 7, bën dallim midis barbarëve epirotë dhe grekëve. Ky gjeograf grek vë re një tjetër tipar të përbashkët etnik midis epirotëve, maqedonasve dhe ilirëve: klamidën, “veshje kombëtare ilire”. Ka dhe autorë të tjerë greko-romakë, që mund të përmendeshin këtu. Kjo provohet fare mirë pak më poshtë:
Autorët modernë
Sipas J. Wilkes (1992), po të bazohemi në burimet greke nuk mund të bëjmë asnjë dallim midis ilirëve dhe banorëve të vjetër të Epirit. C. S. Coon (1950) shpreh bindjen se stërgjyshërit e shqiptarëve të sotëm kanë zbritur në vendin e tyre nga viset e Bosnjës dhe të Danubit. Ai shton se, që nga lashtësia, Epiri dhe Shqipëria nuk janë banuar nga ndonjë racë tjetër. F.
D’Andria (1987, f. 35) është i mendimit se “Epiri, Iliria dhe bregdeti italik formojnë një rajon detar homogjen”. Ai shpreh bindjen se, në shekullin V para e. sonë, “vendasit” e rrethinave të Orikumit (Epir), në marrëdhëniet tregtare me vendet përreth, janë “veçanërisht refraktarë ndaj
shkëmbimeve me elementin grek”. Në këtë mënyrë, autori na sqaron se banorët e Orikumit nuk kanë qenë grekë. Kurse N. G. L. Hammond vë në dukje kontrastin e madh, që bie në sy mes Epirit e Maqedonisë nga njëra anë dhe Greqisë nga ana tjetër. Ai pranon se, gjatë shekullit V p.e.s. në Çepunë (Kurvelesh) dhe në Kucokrano (Pogon), si kudo në Iliri, praktikohej
varrimi, ndërkohë që në Greqinë e Jugut njihej vetëm shkrumbimi. Ai shton se një praktikë tjetër jo greke në këto vende përbënte prania e armëve në varret e burrave. Në Trebenisht, në Vitsa dhe në Duruti janë zbuluar shumë maje ushtash, shpata dhe thika të lakuara, të ardhura nga veriu. Për më tepër, armë dhe zbukurime, të prodhuara sipas modeleve të ardhur nga veriu janë bërë kurban në Dodonë (N. G. L. Hammond, 1997, f. 57-5 .

Arkeologjia

Qytetërimi i epokës së bronzit të hershëm në Epir përfaqësohet më së miri me kulturën ilire Maliq III. Këtë kulturë e gjejmë në Bënjë, Piskovë, Dukat etj. Disa zbukurime plastike të qeramikës tërheqin vëmendjen si një manifestim i valëve të dyndjeve të popullsisë nga brigjet e
Danubit të Poshtëm drejt pjesës perëndimore dhe jugore të Ballkanit. Për këtë periudhë, në Epir dhe në Maqedoni kanë dalë në dritë maje ushtash prej sileksi të tipit kurghan. Tashmë është provuar se grekët nuk kanë qenë kurghanë. Tashmë është provuar në mënyrë të vetme se grekët nuk kanë kaluar nëpër Evropë për të arritur në Greqi dhe, gjithë çfarë është
thënë deri tani nga historianët për “grekët dhe ilirët” (N. G. L. Hammond), u mbetet vetëm ilirëve (A. Sherratt, 1997). Bronzi i mesëm në Epir paraqet tipare specifike shkëmbimesh tregtare. K. Kilian (1984, f. 284-286) mendon se gjatë kësaj periudhe, “periferia e qytetërimit mikenas shtrihet deri në liqenin e Janinës”. Ky autor thekson se “Shqipëria, qoftë për prodhimin e
shpatave ose për përqindjen minimale të qeramikës mikenase, mbetet matanë kufirit”, duke nënkuptuar kështu me një vend Shqipërinë dhe Epirin. Sidomos disa objekte metalike bëjnë aluzion për lidhjet e Shqipërisë dhe të Epirit me bregun tjetër Adriatik. Sa për armët, ky historian, në kundërshtim me historianët grekë, të cilët pretendojnë se në këtë periudhë, në tërë hapësirën gjeografike ilire, objektet metalike kanë gjoja ndikimin e qytetërimit mikenas, pyet: “Përse duhet që thika e zbuluar në Vajzë (Epir), si dhe ekzemplarët e Maliqit (Iliri), të Matit (Iliri) dhe të
Dodonës (Epir) të jenë bërë përherë sipas një prototipi mikenas…?” (K. Kilian, 1975).

Përgjigjja e një pyetjeje.

Në ish-Jugosllavi janë zbuluar karfica të shekullit XIII, që janë prodhuar shumë kohë më parë sesa të njëjtët tipa karficash, të gjetura në Greqi. Për këto karfica, A. Harding thotë se janë pa pikë dyshimi të frymëzuara nga viset veriore. Edhe “violine- bow fibulae”, si dhe karfica në formë të harkut rrethor, të cilat janë dukur në Greqi për herë të parë në shekullit XII, janë
njohur më parë në Ballkan dhe në Evropën Qendrore, çka mund të konsiderohet si evidencë e arritjes në Greqi të elementeve të reja të popullsisë. Po kështu, disa unaza ari dhe unaza të tjera, si dhe byzylykë me spirale, të cilat duken në Greqi nga fundi i periudhës mikenase, janë
pa pikë dyshimi me prejardhje nga Evropa Qendrore. Sa për gjilpërat, të cilat duken në shekullin XII në Greqi, në Shqipëri dhe në Maqedoni, A. Harding shton se është pa dyshim e vërtetë se disa forma të tyre duken në këto vise disa shekuj më vonë sesa në Evropën Qendrore.
Këta tipa të rinj të bëjnë të mendosh se grekët kanë kopjuar forma ekzotike, kurse format e tjera i kanë importuar (A. Harding, 1984, f. 134-142).
Në shekujt XIII-XII hyn në përdorim nëEpir një tip sëpate me dy presa, e cila haset shpesh në Ilirinë e Jugut. Gjatë epokës së bronzit të vonë, Epiri bën pjesë në një bashkësi kulturore ballkanike, që përfshin Ilirinë, Thrakinë, Dakinë dhe Hungarinë. Shumë historianë, duke u mbështetur
në praninë e qeramikës me hulliza, shprehin mendimin se këtu është fjala për një dyndje të ilirëve nga Luzaca (Lausitz).
Gjatë këtyre shekujve thikat dhe hanxharët vazhdojnë të bëhen në Epir dhe në Maqedoni njësoj si në Veri të Ballkanit (R. Treuil, 1989, f. 166).
Nga fundi i shekullit XII duket në Ballkan për herë të parë qeramika e mbiquajtur “barbare”. Kjo qeramikë e mbiquajtur edhe “devollite”, e cila është zbuluar në Ilirinë e Jugut, në Epir dhe në Maqedoni,
duket në brigjet jugore të Adriatikut dhe në bregun lindor të detit Jon.
C. Soueref (1990, f. 33) thotë se “është interesante kur
vërejmë se qeramika epirote/shqiptare dhe pastaj ajo itakase… paraprijnë
qeramikën e Eubesë dhe atë të Korinthit të shekullit VIII para e. sonë. Armët “barbare”, të zbuluara në Greqi, në shekullin
XII, shtrojnë një problem të rëndësishëm.
Deri para nja tre dhjetëvjeçarësh, të gjitha objektet arkeologjike, që zbuloheshin në Greqi, konsideroheshin sikur ishin greke.
Mirëpo tani është provuar e kundërta. A. Harding nënvizon faktin se pjesa më e madhe e objekteve prej bronzi, të zbuluara në Mikenë, në Greqinë Jugore dhe në Kretë, janë objekte barbare. Sëpatat me një teh single-hole, të pranishme në Epir dhe në Shqipëri, nuk janë të tipit mikenas,
sepse tashmë është pranuar se ato janë adriatike dhe se gjenden sidomos në të dyja brigjet e Adriatikut. Edhe tipi evropian i shpatës flange-hilted ka hyrë në Greqi nga veriu, rreth vitit 1200 dhe është adoptuar nga grekët plotësisht (A. Harding, 1984, f. 129-21 . Këto shpata i kanë futur në Greqi mercenarë barbarë (H. W. Catling, 1961, f. 121). Të njëjtën gjë thotë
C. Peroni: edhe kamat flange-hilted janë dukur në Greqi për herë të parë në shekullin XII. Këto kama, njësoj si shpatat e përmendura më lart, njihen në Fushat me Urna (Evropa Qendrore) shumë kohë para se të arrinin në Greqi.
Edhe disa lloje majesh të disa ushtave prej hekuri kanë hyrë në Greqi në sh. XII. Si thotë A. Harding (1984, f. 169), pjesa më e madhe e tyre janë distinctively albanoepirote.
Këto objekte arkeologjike, që hyjnë vonë në Greqi, kanë qenë especially me
shumicë në Bavierë, në Bohemë dhe në Moravi (E. Èujanova-Jilkova, Prague, 1970).
Për objektet arkeologjike, të përmendura më lart, është thënë deri tani se
bëhet fjalë për një koine greko-jugosllave.
Mirëpo tani shumë autorë provojnë se nuk janë objekte arkeologjike ballkanike (J. Bouzek, Prague, 196 . J. Bouzek shpreh bindjen se poçeria mikenase nuk njihet në të dyja anët e brigjeve të Adriatikut. Ai nënvizon
se paralelet evropiane të mbërtheckave evropiane, të mbiquajtura “uncanonical pins”, të cilat janë gjetur në Greqi, në
protogjeometrik dhe në gjeometrik, tregojnë ngjashmëri gjenerike të ansamblit të gjilpërave të Fushave me Urna. Ai shton se përhapja e karficave ilire karakterizon pellgun Adriatik dhe se mbërtheckat e të dyja
brigjeve të Adriatikut kanë një ngjashmëri të përgjithshme (J. Bouzek, 1997, f. 117).
Kultura e periudhës së hekurit, e cila në Epir fillon rreth shekullit XI, zhvillohet në vazhdim të një evolucioni të mëtejshëm dhe të ndikimeve të huaja. Edhe gjatë kësaj periudhe të tërheq vëmendjen vazhdimësia e riteve të varrimit dhe fakti që epirotët nuk kanë pësuar asnjë
ndikim grek në ritet e varrimit. Të gjithë historianët vënë në dukje ngjashmërinë, që nekropolet tumulare, të zbuluara në Epir, kanë me nekropolet tumulare të Shqipërisë.
Ata theksojnë se zakonet e varrimit të popullsisë epirote kanë ngjashmëri
me zakonet e ilirëve, të cilët banojnë në luginat e lumenjve të Matit dhe Devollit.
Arkeologët shqiptarë mbrojnë se qeramika “matt-painted” është përhapur
në shekullin VIII para e. sonë nga Shqipëria e Jugut dhe ajo Juglindore drejt brigjeve etolo-akarnane… Pra, kujtesa kolektive pellazgo-iliro-shqiptare, feja epirote, historia e shkruar greke e jo greke dhe rezultatet e kërkimeve arkeologjike të tre dhjetëvjeçarëve të fundit japin elemente,
që na lejojnë të shtrojmë krejt ndryshe problemin e iliricitetit të
epirotëve.
Këtu u strukturuan vetëm disa
argumente mbi karakterin etnik ilir të
epirotëve. Herës tjetër do të renditen argumente
të tjera shumë të rëndësishme
mbi përkatësinë e tyre etnike.
*Doktor në Histori i Universitetit
të Franche-Comté-së

Denonco këtë mesazh tek moderatorët | IP: e regjistruar

Regjistruar: 25/08/2003
Vendbanimi: Paris
Mesazhe: 371

Citim:

---

Po citoj ato që tha kontinenti

.....
siç nënvizon historiani francez J.N.Corvisier, historiani i ndershëm “e di fare mirë sesa u detyrohemi grekëve”......

---

Denonco këtë mesazh tek moderatorët | IP: e regjistruar

Regjistruar: 27/06/2007
Vendbanimi: ...prapa diellit...
Mesazhe: 3492

Libri i zotit AREF esht shume i mire dhe eshte nje perpjekje e shkelqyer per te vene ne vend nje padrjetesi historike qe i esht bere popullit shqiptar.Vecse zoti AREF duhet ti beje Oponencen librit te tij me studiuesit e huaj ,ne menyre qe libri te marre legjitimitet nderkombetar,dhe per kete esht mire qe zoti AREF te kontaktoj me perfaqesuesit e shtetit Shqiptar dhe t'u kerkoj atyre qe te sponsorizojne nje konference nderkombetare ku te jene te ftuar studiues te huaj (mundesisht nga ata qe kane nje prirje pro shqiptare)te cilet te jene njohur paraprakisht me librin dhe te japin mendimet dhe idete e tyre per temen e librit.Sepse sot jetojme ne nje bote te hapur dhe tema qe trajton libri esht shume e gjere dhe si c'do studim kerkon dhe OPONENCEN etij,pasi perndryshe libri ngelet vetem per perdorim te brendeshem ne Shqiperi.Sidoqofte ne kushtet e krizes ne te cilen esht mberthyer shoqeria shqiptare libri eshte nje arme e shkelqyer kunder pretendimeve qesharake por edhe armiqesore e te rezikshme te grekeve , fqinjeve tane "te dashur"dhe veglave te tyre qe livadhisin pa u hyre gjemb ne kembe ne Shqiperi.

__________________
Cdo gje shqiptare esht e dashur per mua

Denonco këtë mesazh tek moderatorët | IP: e regjistruar

Regjistruar: 27/06/2007
Vendbanimi: ...prapa diellit...
Mesazhe: 3492

Sipas meje ilirishtja duhet te kete patur letersi te sajen ,per arsyen e thjeshte sepse ka pasur SHKRIMIN ndoshta kete fakt profesori nuk e ka hasur. Pasi APPIANI kur flet per Iliret thote se ;ILIRET I DHANE SHKRIMIN LATINEVE, pra i bije qe iliret te kene pasur nje fare kulture dhe zhvillimi kulturor ,por KUR ka humbur kjo kulture,kjo eshte ENIGMA e ilireve ,sepse iliret jane shume popull i lashte dhe i formuar shume shekuj para latineve,dhe duke qene te formuar per nje kohe kaq te gjata qe shkon ne PARAHISTORI( pasi historia fillon me 3000 vjet para krishtit) del qe kultura e ilireve si dhe letersia e tyre te kete humbur ne shekujt e para historise ,por ketu del dhe nje problem tjeter :Cila ka qene arsyeja qe kjo kulture u nderpre ( nese supozojme se ata kane pasur kulture qe rjedh nga shkrimi qe ata zoteronin),dhe shume studiues te huaj e lene te nenkupuar qe ata duhet te kene pasur kulturete dhe ndaj dhe e quajne ilirizmin nje fushe te hapur per studim.Te mos flasim pastaj per helenet qe nuk existonin fare pasi HERODOTI thote qe ne fillim ata ishin nje TRIBE I VOGEL qe dolen nga trungu pellazg pastaj atyre ju bashkangjiten popuj te tjere te ndryshem dhe ndaj edhe jane zhdukur se kjo vete kuptohet po ishe ne numer te vogel qe ne fillim s'ke si reziston do asmilohesh, sa nuk u dihet vendi ku kane qene ,Ata pothuaj jane pjelle fantazie dhe azgje me shume,biles edhe nga shkrimet hitite qe u gjenden tani vone dhe u deshifruan ku flitej edhe per luften e TROYES permendeshin vetem akejte si AKAVIA qe pregatiteshin per lufte me trjanet,dhe ato shkrime jepnin marredhenjet midis hititeve ,grekeve dhe trojaneve,greqia njihej si --akavia -- Ndaj s'mund te arsyetosh se kur erdhen helenet etj etj ,c'ka esht qesharake .Profesori thot aty ne interviste nje ngjarje per HERKULIN ,por me mire do ish te analizonte a quhej herkuli herkul sic ben HERODOTI . Herodoti thot se herkuli nuk e kish emrin herkul (ose harakliu) por e kish marre kete emer nga nje hero egjyptian ,dhe kjo ka rendesi se cili qe emri i vertet i ketij heroi .Dihej qe djali quhej YLLOS por kjo -S- me duket se nuk esht greke por shkon me shume te shpjegohet sic i themi ne --YLLEZ qe do te thote - YLL I VOGEL ,se i madhi dihej ishte i jati.Ndaj qe kete emer YLL ta merrte i biri sikur nuk vete sepse i biri nuk u shqua per ndonje trimeri,biles u vra nga nje njeri i zakonshem ,kot fare,ndaj ai ka me shume mundesi ta kete trasheguar kete emer nga i jati qe ishte tamam i famshem per trimerite e tij dhe trupun e tij te bukur dhe te fuqishem.Profesori eshte burre i mire por historian i dobet .Ne lidhje me ate qe ne jemi ilire qe profesori thote esht vertetuar tani kjo teze dhe ka mbaruar ajo pune ,nuk esht e vertete ,ne duhet ti shohim gjerat sic jane ne menyre qe te levizim .Studjuesit e huaj e pranojn apriori qe ne jemi ilire,por ama kur i vendosin gjuhet ne familjen evropiane ne na vene vecas nga iliret , pasi te gjithe thone qe shkrimet mesape dhe japige jane te ndryshme nga ajo shqipe dhe studiuesit tane se kane marre mundimin ti deshifrojne ato perballe nje oponence nderkombetare,dhe tjetra ato shkrime s'mund te jene greqisht sepse atehere s'jane origjinale ilire kjo duhet tu vente nderment studjuesve tane po ta kishin lexuar me vemendje APPIANIN ,historian i nderuar i lashtesise ne kohen e ROMES qe thote se Iliret ju dhane shkrimin latineve,dhe jo te bejne retorike boshe dhe mallengjyese per veten dhe shoket e tyre se behen qesharake,dhe shqipja kerkon njerez kurajoze dhe agresive qe ti japin gjuhes sone ate qe i esht marre ne shekuj ,por per kete duhet pune ,pune shume

__________________
Cdo gje shqiptare esht e dashur per mua

Denonco këtë mesazh tek moderatorët | IP: e regjistruar

Regjistruar: 14/07/2007
Vendbanimi: Tiranë
Mesazhe: 429

Pikërishtë këta autorë duhet të jenë pika referuese e dijetarve të ardhëshëm shqiptarë....gurë gurë do bëhet kalaja ,edhe flliqësirave shqiptaroasimiluese do ju dajë dalë boja............................ku ka tymë ......ka edhe zjarrë...................bëni durim sa të shpërthej?

__________________
Ca thon kam fe,ca thone kam din/njani thote jam turke e tjetri latin/do thone jam greke shka ca te tjere/POR JENA VLLAZEN MORE TE MJERE/Priftnit me Hoxhet ju kan hutue/me u demue me u shkatrrue ...

Modifikuar nga Piktor datë 27/12/2008 ora 15:15

Denonco këtë mesazh tek moderatorët | IP: e regjistruar

Regjistruar: 14/07/2007
Vendbanimi: Tiranë
Mesazhe: 429

PUNIMET E ELENA KOCAQIT I NJOHË TË DYJA!

elena ashtu si Pilika ynë i MADHË,po ecën në një rrugë në të cilën ajo pretë kurajon edhe mbështetjen e shtetit shqiptarë në mënyrë që të zbardhi rrënjët edhe degët sipas rrjedhës së gjakut.....që nga lashtësia deri në ditët tona....në bazë të dokumenteve shkrimore evropiane.Kujtojmë se elena fletë shkëlqyer 6 gjuhë të huaja edhe është e vetmja me medalje të artë në shqipëri.............por ja që shteti ynë i pakorruptuar nuk i ka afruar akoma një vëndë pune kësaj vajze?..duke ndiekur shpërnguljen nga troja drejtë evropës ajo shpjegon një për një të gjitha mbretërit e evropës sipas dokumenteve të tyre shtetërore...nga ku vetpranohet prejardhja e tyre DARDANOPELLAZGE?

e nesërmja ka për bazë të sotmen.... e sotmja është....demetrio camarda...williams,de angeli,thomopulo,DHIMITRI PILIKA edhe elena kocaqi.

__________________
Ca thon kam fe,ca thone kam din/njani thote jam turke e tjetri latin/do thone jam greke shka ca te tjere/POR JENA VLLAZEN MORE TE MJERE/Priftnit me Hoxhet ju kan hutue/me u demue me u shkatrrue ...

Denonco këtë mesazh tek moderatorët | IP: e regjistruar

Regjistruar: 14/09/2004
Vendbanimi: mbi kete planet
Mesazhe: 4934

Une gati sa nuk u cmenda, kur lexova se Dhimiter Pilika kishte qene i internuar.
Internimi si zakonisht, ka patur motivacionin se; Pilika eshte armik i popullit.
Por, nuk ma me mik te ketij populli se sa Dhimiter Pilika.
Ky njeri i larte i ka treguar te verteten popullit te tij dhe, pikerisht ky njeri internohet.
Kurse Eleni Kocaqi, eshte nga ato vajza qe kurre nuk do te ndihmohet nga qeveria, por qe besoj se ajo do te hape rrugen e se vertetes edhe pa ndihmen e qeverise.
Rruga qe ajo po shkel, e con kete vajze ne majat me te larta te njerzve te medhej te kombit tone.

Denonco këtë mesazh tek moderatorët | IP: e regjistruar

Regjistruar: 14/07/2007
Vendbanimi: Tiranë
Mesazhe: 429

Dhimitri i madhë i lënë nën harresën komuniste antishqiptare ...i interrnuar edhe i poshtëruar nga flliqësirat karrieriste...........e nderuar edhe e respektuar kujtesa e tij....për kë do që ka një pikë gjaku shqiptari!i ka sjellë kombit tonë edhe mijra të dhëna të aromës shqipfolse! Ironia vazhdojnë të mbeten disa profesor doktorr injorantë të çështjes .....të cilët vazhdojnë të ironizojnë ndonse jo drejtpërdrejt..........."sa mirë do ishte sikur të ishte kështu e vërteta"???.........Besoj se së shpejti do ta marrin përgjigjien???

Elena Kocaqi ecën në gjurmët e tij edhe më thellë .....lër të shpresojmë se e vetmja medalje e artë në fakultetin e historis do ja dalë mbanë injorances të menduarit karrierist edhe komunist...si edhe tek mijra të rinjë të tjerë të cilët ndodhen në botë edhe nuk ndikohen nga mënyra komunist e të studiuarit shqiptarë?

Gurët e themeleve janë vënë prej kohe......kjo kala do ndërtohet duan apo nuk duan komunistat karrieristë????

__________________
Ca thon kam fe,ca thone kam din/njani thote jam turke e tjetri latin/do thone jam greke shka ca te tjere/POR JENA VLLAZEN MORE TE MJERE/Priftnit me Hoxhet ju kan hutue/me u demue me u shkatrrue ...

Modifikuar nga Piktor datë 27/12/2008 ora 15:13

Denonco këtë mesazh tek moderatorët | IP: e regjistruar