-ER-
Anetar i ri
Regjistruar: 10/04/2004
Vendbanimi: ...
Mesazhe: 8
|
Mbi turqizmat
Huazimet mund te jene te zevendesueshme ose jo; te parët quhen zakonisht barbarizma, kurse te dytët thjesht huazime ose neologjizma me prejardhje te huaj.
Turqizmat ne shqipen nuk jane qe te gjithë barbarizma: midis huazimeve nga gjuha turke, fjalet qe kane "zënë rrënjë" jane te shumta e njekohesisht te paasgjesueshme.
Po permend disa turqizma sipas meje te pazevendesueshme (kush e mendon ndryshe - bujrum! - mirse te vije e te na jape ndonje mendje): themel, çelik, kat, xham, bosh, akrep, dallgë, tek, çift, boll, çizme, bojë, çorap, huq, qejf, çesmë, borxh, çati...
Ka pastaj me mijera fjale te tjera te cilat mund t'i fshijme nga fjalori i shqipes pa asnje keqardhje, psh: fiqir (mendim - mendje), asqer (ushtar), bekçi (rojë/rojtar), milčt (gjindje, popull), bilé (madje, syresh), açëk/açik (hapur, shkoqur, troç), axhemķ/axhamķ (fillestar, i mitur, njomëzak), axhelé/axhalé (shpejt, ngutshem, nxitimthi), alét/hallat (vegël, vegjë, mjet), etjjjjjjjj (pambarim...).
Per disa te tjera, si: davą, hall, demék, belą, hajde, biçim, xhan, hatą etj, që në shqipen e kane prej kohesh fjalen e tyre gjegjëse (zëvendësuese, te njëvlershme, ekuivalente), mundet po ashtu "të mbyllim një sy" (tolerojmë), per faktin se ato jane pjese te pazhbëshme në disa fjale te urta dhe frazeologji te gjuhes shqipe.
Jane teorikisht te papëlqyeshme, nderkaq, fjalet shqipe me mbaresat "çi/xhi", "lli/llik/llëk", ngaqe ato jane te panatyrshme per gjuhet indoevropiane (si shqipja) qe ruajne theksin ne rrokjen parafundore ose mbiparafundore ose më tej. Mbaresa "im" (turke, me sa më kujtohet) i shpeton mrekullisht kesaj rregulle, duke u bërë mbaresa ndoshta më pjellore ne fushen e emrave abstraktë ne gjuhen arbërore.
Ato jane te pashmangshme ne rrjedhime (derivate) si "bollëk" e "boshllëk", por "të kallin datën" kur perdoren ne fund rrënjëfjalëshave te mirefillta shqipe ose te huazuara tjeterkund, psh: bletaxhi (bletërritës, bletar), hotelxhi (hotelier, bujtinar, dhomëbujtës), klubxhi (pronar lokali, barist), taksixhi (taksist, udhëshërbyes)...
Sa per nocionin e ashtuquajtur "ngjyrim emocional", jam teresisht ne te njejten mendje persa i perket emertimit, por jo edhe perdorimit: ne rastin e turqizmave, ai don te pasqyroje, sipas autorit, nje panoramë arkaike/te prapambetur, ose nje venie ne pah te cilesive te mangëta (përbuzëse/përçmuese) te subjektit në fjalë. Letersia shqipe eshte plot e mbushur me te tille shembuj!
Si perfundim:
1- Depertimi i turqishtes ne shqipen ka arsye politike dhe ekonomiko-shoqerore, por ajo eshte nje gjuhe uralo-altaike, teper e ndryshme nga ato indoevropiane dhe, megjithese karakteri i saj melodioz i vjen për ndihme, kjo nuk i mjafton, sidoqofte...
Nga ana historike, turqizmat jane huazime qe nuk mund t'i përballen (rezistojnë) gjatë gjuhes shqipe: ato jane ende te reja; shqipja ende nuk i ka "pertypur" plotesisht ato, dhe ne pergjithesi ajo (shqipja) eshte teper e rrepte kundrejt formave te huaja gramatike.
2- Nëse, ne mungese te termave te paster shqip, duhet te zgjedhim midis huazimeve, perparesia u takon atyre me te lashtave ne traditen e shkruar ose te folur.
Huazimet e vjetra jane edhe ato te shnderruara ne menyren më te natyrshme dhe gati te pabesueshme (kujto lat. "ratio" - shq. "rrësuo" - "rrësye" - "arrësye" - "arësye" - "arsye").
Rregulla e mesiperme, psh, nuk eshte e gjithëgjishme (universale): nëse "adét" vjen drejt e nga turqishtja, ne turremi me te drejte tek më e vjetra "zakon" qe eshte, fundja, nje fjale sllave, duke mos perfillur dhe aq huazimin akademik "traditë" (nga latinishtja dhe italishtja) ose fjalen e kulluar shqipe "dokë/doke".
3- Duhet t'i lemë liri gjuhes popullore pa e ndrydhur doemos atë: "jeshil" eshte fjale turke, por i takon arsimit dhe instititucioneve qe te rivenë ne lojë fjalet e fisme "i gjelber" (huazim latin) ose "i blertë" (teresisht shqip).
4- Shkeputja e domosdoshme e ndikimeve nga turqishtja ka nje arsye patriotike të denje per adhurim: Lamtumire bote vjeter, mirsevjen bote e re!
Rilindja e Madhe Shqiptare i kreu detyrat e veta: ajo na çoi drejt te quajturit "shqiptar" ne çdo rang, sot kemi nevoje per Rilindje te Reja!
Betejen me "turqizmat" shqipja jone e ka fituar me kohe: eshte tamam koha që të reshtim ta perdhunojme, madje të nisim të dashurohemi me të...
Mirupjekshim në shqipen e pastër!
Denonco kėtė mesazh tek moderatorėt | IP: e regjistruar
|