Regjistruar: 08/10/2005
Vendbanimi: My soul
Mesazhe: 4073

Simbas një opinioni që sot nuk është më i njëzëshëm, por që mbetet megjithëkëtë mbizotërues, Shqipëria pati qenë në lashtësi një provincë ilire dhe nga Iliria në kuptim të gjerë historia e saj vetëm shumë vonë erdh e u dallua si e ndryshme. Emri i Arbërisë shfaqet për së pari në shek. II të erës së krishterë dhe pikërisht në një tekst të Ptolemeut. Fole barinjsh endacakë, luftarakë dhe të fuqishëm, njerëz me shumë të tokës se të detit – dhe karakteristika është ruajtur për shkak të punueshmërisë së pakët të brigjeve të saj. E rrethuar prej grekësh dhe maqedonësh, ajo ndjeu kur-e-kur ndikimin e tyre. Korqyrasit themeluan aty dy koloni të mbrothëta: Epidamnin në veri dhe Apoloninë në jug. E para qe bërthama e Durrësit të sotëm, e dyta, mbas një të lulëzuari të shpejtë, erdhi e mori teposhtjen për shkak të mbathjes përparuese me rërë të lagunave të saj; dhe koloni greke qenë edhe do qyteza të jugut, nyja të lidhjeve të ngushta që kjo zonë kishte me Epirin.
Mbasardhës të grekëve në ndikimin mbi vendin qenë maqedonët dhe, simbas disave, Pirroja i dha vendit një njësi të përkohshme duke themeluar një perandori dhe duke rekrutuar aty ushtarë për luftën kundër Romës. Gjithsesi, këto ndikime të jashtme nuk lanë asnjëherë gjurmë të thella në jetën shqiptare dhe nuk shkuan përtej akaparimit të çastit të disa pikave strategjike: për arsye tregëtare grekët, për arsye me gjasë ushtarake maqedonët.
Pak gjë mbetet prej këtyre sundimeve jetëshkurtra: as arkeologjia, me të gjitha fuqitë e saj të rikujtimit të së kaluarës, nuk përsaktëson dot. Shqipëria nuk iu kundërvu kurrë me gjithë mend të huajit, por nuk del as që i huaji t’ia paskësh mbërritur nga ana e tij t’i imponohet Shqipërisë, ashtu si tekefundit nuk ia dilte të imponohej pushteti qendror i mbretërive të ndryshme ilire. I ndarë në fise, në klane, në familje, ky popull i ikte çdo ndikimi për shkak të konfigurimit të tij të veçantë gjeografik dhe të strukturës së veçantë sociale, duke e izoluar armikun në një trevë dhe duke e shpërbërë aty dalngadalë. Nuk dimë as dhe sa pjesë pati Shqipëria në luftën që Iliria dhe Maqedonia ndërmorën kundër Romës për të mbrojtur pavarësinë e tyre nga pushtimi. Ka të ngjarë që edhe shqiptarët të kenë luftuar, duke pasur parasysh trimërinë e tyre në zanatin e armëve, ngulmin e tyre të njohur botërisht, kurajën e tyre. Gjithsesi, më 168 para Krishtit gjithë Iliria – dhe me të Shqipëria – iu shtrua ushtrive romane dhe Pal Emili nguli shënjesat e Republikës në tokët e Perandorisë maqedone dhe të Ilirisë aleate e saj, mbreti Genc i së cilës u hoq nga froni ndërsa mbretëria e tij bëhej provincë romane. Kjo nuk shënoi fundin e veprimeve luftarake në këtë vis: lufta guerilje vijoi mes legjionarësh e rebelësh dhe Polibi ka marrë përsipër të na e kalojë tregimin e saj. Por Roma në sundimin e saj nuk kufizohej me marrjen në zotërim të ndonjë pike bregdetare ose me një shfrytëzim tregtar. Roma romanizonte me tri mjete të pagabueshme: ushtrinë, ligjet dhe rrugët, pa ua zënë gjithsesi frymën banorëve, duke u lënë atyreve organizimin me fise, doket dhe zakonet e veçanta. Ajo i dha një organizim mbarë vendit të nënndarë administrativisht në Dalmaci, që përfshinte bregdetin nga Istria në Lezhë, dhe Maqedoni: prej Matit në Akrokerauni. Nënndarje që, nën Dioklecianin, nisi t’i përgjigjej më shumë realitetit politik të vendit kur Maqedonia u pat ndarë nga ana e saj në Praevalitana, nga Tivari në Shkumbin, dhe Epirus nova: nga Shkumbini në Akrokerauni. Kryeqytet i Akrokeraunisë qe Durrësi që romanët e rindërtuan mbi modelin e kolonisë helene Epidamn, por duke i dhënë frymëmarrje më të gjerë nga deti dhe duke i siguruar një epokë mbrothësie me bërjen e tij etapë-komandën më të organizuar të ushtrive perandorake, kryen e rrugës Egnatia që shtyhej deri në Selanik, me në fjalë nyjën e litarthit kërthizor që shpinte qytetërimin nga Perëndimi në zemër të Ballkanit të jugut. Rrjedhojat e kësaj pune qenë të pallogaritshme dhe ato i dëshmojnë jo vetëm gërmimet arkeologjike të Durrësit, të Tepelenës, të Shkodrës dhe kalldrëmet e rrugës Egnatia: në mënyrë të vetvetishme, në takimin me romanët jeta shqiptare evuluoi në kah perëndimor, shumë fise u romanizuan, latinishtja depërtoi në gjuhën shqipe, doke e zakone ndryshuan. Roma nuk qe sunduese, ajo qe atdheu i shqiptarëve që i dhanë edhe një prej perandorëve të saj më të mëdhenj: Anastasin I. Teposhtja e Perandorisë dhe çarja që shënoi kalimin e Shqipërisë nga Roma në Bizant, i dhanë fund kësaj epoke mbrothësie jo më të përtëritur.

__________________
Fillimi i nje ngjarje, ku shpaloset ne kohe por lind jashte asaj, eshte njekohesisht perfundimi.

Denonco kėtė mesazh tek moderatorėt | IP: e regjistruar

Regjistruar: 08/10/2005
Vendbanimi: My soul
Mesazhe: 4073

Me dyndjet barbare të shekullit III fillon Mesjeta shqiptare. Janë pikësëpari pretime kalimtare avarësh, mandej është trusnia, më kërcënuese, e serbëve të thirur prej perandorit Herakli në ndihmë kundër avarëve. Këta perandorë bizantinë nuk meritojnë ndonjë mirënjohje të madhe shqiptare. Shqipëria luftoi për Bizantin, por Bizanti nuk bëri po aq për Shqipërinë. Përballë serbëve që përhapeshin drejt bregut dalmat dhe malazias, ku shkatërruan fiset ilire, shqiptarët mbetën të vetëm. Por kjo nuk i bëri të nënshtroheshin. Të ndërthyer mbas shkëmbinjve të tyre, çdo fis e çdo bari duke bërë luftën e vet, e ndalën suvalën serbe. U tërhoqën pak drejt jugut, por vetëm pak, dhe u kthyen shpejt në kufijtë e tyre të vjetër.
Mandej qe radha e bullgarëve, të zbritur ortek nga veri-lindja dhe të shtrirë në pushtim të Durrësit. Durrësi qëndroi, por gjithë pjesa tjetër e Shqipërisë u përmbyt nga hordhitë e car Simeonit të Madh. Këtij pushtimi bullgar - që zgjati përtej vdekjes së Simeonit edhe për rreth një shekull, të dhjetit - i detyrohet çfarë ka mbetur sllave, sidomos në punë toponomastike, në Shqipëri. Por e gjithë periudha është shumë e errët: në Shkodër një principatë serbe, në Durrës një hije pavarësie nën sundimin teorik të Bizantit, në gjithë pjesën tjetër të vendit bullgarët, vënë në pusi të rebelëve dhe duke u zvetënuar pak nga pak në takim me bizantinët që me martesa dhe joshje ua borën virtytet luftarake. Erdhi një çast dhe sundimi bullgar nuk u përmbys, por ra vetiu, ndërsa ndikimi sllav u shkapërda pa i pasë lënë Shqipërisë asnjë mbresë të qëndrueshme. Qendër e qëndresës së pamposhtshme kombëtare qenë, si gjithnjë mandej në historinë e këtij populli, fiset luftëtare të veriut, që e kaluan luftën edhe në fushën fetare, duke u ngritur si kështjellë e katolicizmit perëndimor kundër ortodoksisë greke. Mbas besnikërisë ndaj Romës së cezarëve, besnikëria ndaj Romës së papëve. Ndërsa të gjitha provincat e Ilirikut të lashtë, të përmbytura nga sllavët, tërhiqen nga ortodoksia, shqiptarët e veriut mbeten të dhënë mbas besimit të tyre katolik duke e njëjtësuar atë me besimin kombëtar sot kundër serbësh, malaziasish dhe bizantinësh, nesër kundër turqve trashëgimtarë të Bizantit. Shqipëria merr përsipër prej këtij çasti rolin e saj historik: atë të fushëbetejës mes Perëndimi dhe Lindjeje.

__________________
Fillimi i nje ngjarje, ku shpaloset ne kohe por lind jashte asaj, eshte njekohesisht perfundimi.

Denonco kėtė mesazh tek moderatorėt | IP: e regjistruar

Regjistruar: 08/10/2005
Vendbanimi: My soul
Mesazhe: 4073

Vetëm në këtë periudhë, që shënon ndër të tjera një rivendosje të efektshme të takimeve me Italinë, të përfaqësuar nga Amalfi, nga Napoli dhe sidomos nga Venediku, fillojnë të shfaqen në burimet historike emrat “Arbëri” dhe “arbër”. I gjejmë gjithnjë më të shpeshtë në kronikat venedikase të kohës, në kronikat e atyre ambasadorëve venedikas, mjeshtër të mëdhenj gazetarie, që e kishin zakon t’i bënin portrete të përpikta çdo vendi dhe çdo ngjarjeje. Pikërisht ata na dëshmojnë rilidhjen përparuese të Shqipërisë me Perëndimin nëpërmes rrjetës së trafiqeve që Venediku diti të thurte gjatë gjithë bregdetit adriatik deri në Vlorë dhe ndikimin shpirtëror që nisi të ushtronte së rishti Papati me dieqezën e Raguzës mbi të cilën u prir gjithë bregdeti dalmat dhe malazias dhe mbretëria e pavarur e Zetës, ndonëse kjo e fundit pati jetë të shkurtër dhe shpejt u përthith së rishti nga Bizanti. Është fakt që, ndërsa qeveritarët e Kostandinopojës (Dukasët, Komnenët etj.) këqyreshin nga vendësit si shtypës herët-a-vonë të detyruar ose për të lënë vendin ose për t’u asimiluar aty dhe sllavët mbetën gjithnjë të huaj për jetën shqiptare, Venediku përkundrazi zinte vend gjithnjë më shumë dhe gjithnjë më mirë duke akaparuar trafiqe, duke vendosur aty magaze dhe ferma në Shkodër, në Lezhë dhe paksa në gjithë veriun e vendit, dhe sidomos duke respektuar autonomitë kantonale tanimë të konstituuara, duke ndjekur tekefundit më të shkathtën e politikave: atë që anglezët do ta quajnë më vonë self-government. Veprimtaria prozelite e Arkipeshkvisë së Raguzës dhe Ipeshkvisë së Tivarit shoqëronte dhe mbështeste ndikimin venedikas që zuri të depërtonte gjithnjë më shumë përpjetë luginës së Drinit. I bënte konkurencë Amalfi, që i përqendronte përpjekjet e tij në Durrës, ku themeloi edhe një koloni autonome; dhe të dyja politikat bashkëjetuan paqësisht deri sa Amalfi u bë edhe ai feud norman dhe Roberti Guiscard, në krye të piratëve të tij nordikë, mëtoi të përuronte një politikë ekspansioni imperialist të vërtetë e të mirëfilltë në dëm të Bizantit, të Venedikut dhe sidomos të Shqipërisë.
Kjo ëndërr ambicioze, mbas disa arritjeve fillestare, pati jetë të paktë: Vlora dhe Durrësi u pushtuan, mandej Durrësi ngriti së rishti krye kundër mbretërisë së themeluar nga Roberti dhe të kaluar birit të tij Boemund. Aleksi I Komnen doli së rishti më i fortë dhe të dy normanët, at e bir, humbën njëri jetën dhe tjetri fronin. Boemundi u orvat ende të ripushtonte Durrësin, por dështoi, sikurse dështoi edhe Rugjeri II në orvatjet e tij kundër ishujve jonikë dhe Greqisë. Aleat i Bizantit në këtë konflikt qe Venediku, i cili i fitoi në të Vlorën dhe kalanë e Kaninës që mbi të ngrihet. Republika vijoi me ngulm në politikën e saj të shkathët liberale, duke depërtuar pa i mëshuar dorës, duke u mbështetur në ndjenjën katolike të popullsive dhe duke nxitur trafiqe e bujqësi (është meritë e saj, në këto kohëra, futja në vend e kulturës së ullirit, një prej burimeve të sotme më të mëdha të Shqipërisë); duke bërë me një fjalë shërbime që shqiptarët nuk i haruan, për çfarë dhanë provë kur Bizanti, që gjithashtu kishte përfituar nga ndihma e Republikës kundër normanëve më së pari dhe serbëve mandej, iu kthye kundër. Venedikasit u tërhoqën, por qe vetëm një tërheqje strategjike: fati ushtarak i Manuil Komnenit nuk qe më jetëgjatë se ai i Robertit Guiscard. Ai u bë zot i gjithë Shqipërisë, i hoqi Venedikut Shebenikun, Splitin, Raguzën; ushtritë e tij mbërritën deri në Itali. Mandej u thye, ra, dhe i vetmi përfundim i çmueshëm i luftës së gjatë kundër fuqisë adriatike të Republikës qe kthimi ngadhënjimtar i serbëve në veriun e Shqipërisë, ku themeluan një mbretëri nën dinastinë e Nemanjave që, me Shkodrën dhe Prizrenin, kontrolloi gjithë zonën e Drinit.

__________________
Fillimi i nje ngjarje, ku shpaloset ne kohe por lind jashte asaj, eshte njekohesisht perfundimi.

Denonco kėtė mesazh tek moderatorėt | IP: e regjistruar

Regjistruar: 08/10/2005
Vendbanimi: My soul
Mesazhe: 4073

Me përmbysjen e shkaktuar nga rënia e Bizantit dhe krijimin e “Perandorisë latine” të Balduinit, që ndoqën Kryqëzatën e Katërt, Venediku jo vetëm ktheu në zotërimet e tij, por, si vasal i madh i Perandorisë së re, pati investiturën mbi gjithë Shqipërinë dhe Epirin. Por as kjo nuk vyejti për ta bërë të braktiste politikën e tij. Në të vërtetë, ai morri në zotërim vetëm bregdetin. Në brendësi të vendit Republika nuk ushtroi trusni, ruajti aty skelarinë politiko-sociale paraekzistuese, nuk mbajti për vete as të drejtën e vendosjes së taksave dhe vjeljes së tagrave. Autonomitë kantonale, në të cilat fiset qenë zatetur kundër të huajit, u respektuan; u respektuan princërit e vegjël serbë të veriut, që tanimë serbë kishin vetëm emrin; u respektua edhe Despotati i Epirit që një prijës guximtar shpiku me qendër në Artë dhe në Janinë. Ky despotat, i themeluar më 1204 nga Mikail Angjel Komneni, e shpalli veten trashëgimtar dhe vijues të Bizantit. Në të vërtetë elementi shqiptar aty zotëroi mbi atë grek, ndonëse Mikail Angjeli paraqiti deri kanditaturën e tij për fronin e Kostandinopojës. Por ai vetë mori për grua një shqiptare dhe shqiptarë qenë mbasardhës të tij. Kapedanë energjikë, ata hynë në luftë me fqinjët e tyre dhe fati, në një kohë të parë, u buzëqeshi. Shkodra iu pat rimarrë përkohësisht serbëve, Vlora hequr venedikasve që nuk u kundërvunë. Vëllai i Mikail Angjelit, Theodori, vijoi veprën duke i shtyrë ushtritë e veta dhe duke pohuar sundimin e vet mbi Ohrķ, Prilep, Elbasan; duke u zënë vendin venedikasve në Durrës dhe markezëve të Monferatit në Thesalonikë; duke aneksuar për vete Adrianopojën; duke e kurorëzuar veten perandor. Ky varg i gjatë arritjesh e dehu deri sa ta shtynte të përftonte ëndrrën ambicioze për të rrëzuar Perandorinë latine të Kostandinopojës dhe të shpënë familjen e tij në fron.
Çatisi ndërkohë një pushtim i ri bullgar i udhëhequr nga cari Joan Asen II; Theodori u shpartallua në Klokotnicë, u zu rob dhe u qorrua. Dhe së rishti batica sllave përmbyti vendin. Shtohen këtu, për ta bërë edhe më të trazuar këtë trevë historike, ndarjet e shtëpisë së Komnenëve, ndarje që shpunë në ngritjen në fronin e despotatit të një tjetër prijësi guximtar, Mikail Angjelit II, dobiç, që e shtyu luftën deri në Niké kundër trashëgimtarëve legjitimë të Theodorit. Ky fakt ngre shumë peshë për historinë shqiptare: nga njëra anë, ai e detyroi zotin e ri t’u jepte autonomi më të madhe fiseve dhe t’i jepte despotatit një karakter gjithnjë më kombëtar për të siguruar besnikërinë e këtij populli luftëtarësh; nga ana tjetër, ai i hapi së rishti rrugën ndikimit perëndimor nëpërmjet martesës së Helenës, bijë e Mikail Angjelit, me Manfredin, mbretin svev të Napolit, ndihma ushtarake e të cilit ndikoi shumë për forcimin e despotatit. E gjitha kjo ndodhi në gjysmën e shekullit XIII. Helena pati një pajë të bollshme: Durrësin, Vlorën, Beratin dhe një pjesë të mirë të Shqipërisë jugore. Nën mbretërimin e Manfredit, Napoli niste së rishti politikën shqiptare që mbretërit normanë e kishin ngarë aq keq. Por kur, shtatë vjet mbas, Manfredi ra në Benevent dhe mbretëria e tij u kaloi angjevinëve, ambiciet imperialiste të kësaj shtëpie frënge patën dalë më të forta se kriteret e fqinjësisë së mirë dhe të harmonisë së përpiktë që principatat e ndryshme italiane u përpoqën gjithnjë të ruanin me Shqipërinë.
Karli i Angjevinëve, me cilësinë e mbasardhësit në fronin e Napolit, ngriti mëtimet e tij si mbasardhës edhe në zotërimin e provincave shqiptare, zotërim që Manfredi e kishte marrë vetëm me të drejtën e burrit të Helenë Komnenës. Është kjo në të vërtetë e para herë që në burimet historike – dhe pikërisht në ato napoletane – shfaqet shprehja “Mbretëri e Arbërisë”. Me traktatin e Viterbos Karli e mori investiturën e kësaj mbretërie prej Balduinit II, perandor i Kostandinopojës, në cilësi të vasalit të madh të Perandorisë latine; si dhe ia doli t’i njiheshin mëtimet mbi tokët e despotatit, që Balduini e përfillte fqinj tepër të rrezikshëm. Korqyra dhe Durrësi së pari, mandej Butrinti, Vlora, Himara, Berati dhe së fundi Kruja ranë në vasalitetin e Karlit që shkathtësisht ia kishte parapërgatitur terrenin sundimit të tij falë veprimtarisë së do diplomatëve napoletanë që ditën të fitonin simpatinë e popullsive. Por mandej angjevinëve ambicia e shfrenuar u qe fatale në Lindje, sikurse u qe fatale në Itali. Në vend të ndiqnin sjelljen liberale të venedikasve, që u lanë gjithnjë shqiptarëve të drejtën e të organizuarit së brendshmi si t’ua kishte ënda, angjevinët mëtuan përkundrazi t’u imponoheshin nënshtetësve të tyre të rinj dhe ti mbanin nën kontroll duke ua kërcënuar autonominë. Mirëpo shqiptarët e shekullit XIII ishin po si shqiptarët e sotëm: jo të vështirë për t’u bërë miq të një të huaji me qëllime të mira, por fort pak të gatshëm për t’iu bërë atij shërbëtorë. Diplomatët napoletanë që ia kishin parapërgatitur aq mirë terrenin Karlit duke i siguruar simpatitë e popullsisë që i njihte të ngjashëm me veten, më shumë të afërt se të huaj, u zëvendësuan prej një kapiteni të përgjithshëm frëng që mëtoi t’i nënshtronte fiset dhe kërkoi për dorëzani dorëzimin e disa anëtarëve të familjeve kryesore vendëse si pengje pranë Oborrit napoletan. Burimet historike janë shumë fjalëpaka për këtë çështje; por, duke pasur parasysh karakterin e shqiptarëve sikurse e njohim, është më së paku e dyshimtë që veprimi t’u ketë pëlqyer atyre malësorëve aq pak të prirur ndaj përdhunës së një mbreti që ata nuk e mbajtën kurrë si mbret sepse të tillë zyrtarisht nuk e shpallën kurrë. Por projektet e politikës lindore të Karlit qenë të gjera dhe më në fund e shqetësuan aq shumë Kostandinopojën sa Paleologët u vendosën për një luftë parandaluese. I mundur në Berat, Karli humbi Krujën dhe praktikisht gjithë brendësinë e vendit; mandej prej perandorit Andronik II iu hoq edhe Vlora. Vetëm Durrësi i mbeti: Durrësi i rrethuar, i çliruar, mandej i marrë nga serbët, mandej së rishti i kthyer angjevinëve. Sa për shqiptarët, ata u gjendën si thuajse gjithmonë në rrjedhën e historisë së tyre të trazuar: mes kudhrës së shtypësit angjevin dhe çekanit të shtypësit bizantin.
Për më shumë, duke përfituar nga ndarjet e vijueshme dhe nga luftrat e brendshme në të cilat qe kredhur vendi, serbët nga veriu nisën së rishti politikën e tyre ekspansioniste drejt jugut. Por dhe këtyre pushtuesve të rinj-të vjetër shqiptarët u kundërvunë taktikën e tyre të pagabueshme: me të braktisur fushën, kthyen në malësi, te mëma dhe mbrojtësja e madhe e pavarësisë së këtij populli. Të ngujuar mes shkëmbinjve, guximtarë deri në çmenduri, të paepur, i qëndruan pushtuesit duke mbrojtur në autonominë e fiseve të tyre autonominë e tyre të vërtetë dhe të mirëfilltë kombëtare; mandej, të armatosur në çeta të vogla, zbrisnin në lugina duke mbjellë tmerrin mes popullsive të huaja, posaçërisht të Thesalisë, me premtime hakmarrëse. Marin Sanudoja na ka lënë përshkrime shumë të gjalla e ngjyra-ngjyra të këtyre dërgatave ndëshkimore. Të cilat mbërritën në atë pikë sa perandori Andronik III deshi të hakmerrej ndaj përgjegjësve një herë e mirë dhe në mënyrë shembullore, duke ndërsyer kundër malësorëve sypatrembur forcat ushtarake turke. Qe kjo e para shfaqje muslimane në Shqipëri: dhe fillimi mjafton ai vetëm për të përligjur urrejtjen që do të helmojë për gjashtëqind vjet marrëdhëniet mes dy racave. Për çastin, këtë urrejtje e shtiu në punë me dinakëri mbreti serb Stefan Dushan jo vetëm për të përforcuar sundimin e tij mbi tokët shqiptare (Shkodër) tanimë në zotërim të tij, por për ta shtrirë pak-nga-pak në të gjithë Shqipërinë. Bizantinët afërmendsh që nuk mund t’i kundërviheshin këtij komandanti energjik dhe të shkathët; do të kishin mundur ta bënin këtë po të kishin pasur me vete shqiptarët. Por shqiptarët nuk donin të jepnin e merrnin më me një Bizant që përdorte forca ushtarake turke. Edhe serbët ishin të huaj dhe pushtues, por më lehtë faleshin këto cene sesa mercenarët muslimanë të Andronikut, shkatërrues fshatrash dhe hajdutë bagëtish. Stefan Dushani, zot me virtyte të mëdha civile e ushtarake, e kishte në anë të tij popullsinë e cila ishte e vetmja që mund t’i kundërvihej fuqishëm pushtimit të tij, për sa kohë që Bizanti, i përçarë mbas vdekjes së Andronikut nga luftrat partiake mes Paleologësh dhe Kantakuzenësh, ishte i shtrënguar të tkurej çdo ditë më shumë duke i lënë pa mbrojtje provincat e tij të periferisë.
Në pak vite Stefan Dushani pati Krujën, Beratin dhe Vlorën, ndërsa më 1346, në përfundim të këtyre arritjeve, u kurorëzua në Shkup “car i serbëve, i grekëve dhe i shqiptarëve”. Mandej, me trupa kryesisht shqiptare, vijoi marshimin e tij pushtimtar drejt jug-lindjes, duke nënshtruar Epirin dhe Thesalinë, ku shumë bujarë shqiptarë që kishin shërbyer si komandantë në ushtrinë e tij morën emërime dhe privilegje në vend të arhondëve grekë që fushonin aty më parë nën shënjesën bizantine dhe që popullsitë vendëse i kishin vështruar me urrejtje legjitime.
Kështu Shqipëria pësoi një të kushedisatën rindarje: Durrës, Butrint dhe Lepant u mbetën angjevinëve, ose më mirë me thënë familjeve shqiptare të lidhura ngushtë me angjevinët, si ajo e Tanush Topisë, por të kufizuara në qytetet; Shkodër dhe Celisë iu kthyen nga Stefan Dushani venedikasve që, duke ndjekur sjelljen e tyre tradicionale të mosndërhyrjes, nuk ishin lidhur asnjëherë me Bizantin në orvatjet për shkombëtarizim të vendit dhe për shkelje të së drejtave të tij për vetëvendosje. Gjithë pjesa tjetër, nën sovranitetin emëror të Stefan Dushanit, qe në të vërtetë e pavarur nën krerë vendës që në emër të tij administronin. Qe kjo në të vërtetë një epokë lulëzimi relativ: bujqësi, kulturë e drithrave dhe kulturë e ullirit u zhvilluan në atë shkallë sa, me gjithë latifondizmin mbizotërues që e poshtëronte katundarin në nivelin e bujkrobit, përpos se t’u mjaftonin nevojave të vendit, përbënë edhe mall eksportimi duke ushqyer trafiqet që venedikasit vinin duke i zhvilluar e përkryer mes njërit dhe tjetrit prej porteve të ndryshme shqiptare dhe mes këtyreve dhe botës së jashtme, veçanërisht Italisë.
Pikërisht në këtë periudhë tregtarët e së Shumëkthjelltës Republikë, duke përshkuar trevën, fusin aty kulturën e krimbit të mëndafshit dhe themelojnë zyra për blerje dhe tregtim lëndësh drusore, lëkurnash, krype të detit, sere. Qe kjo stina e madhe e Vlorës, që lëvonte prej galerash venedikase dhe raguzane. Ngase Durrësi, i goditur prej tërmetit dhe i kërcënuar prej mbathjes me rërë, rrezikonte të përfundonte si Apolonia. Por kudo që një lumë të gërryente në bregdet një zgavër a një grykajë, venedikasit bënin stacion dhe përcillnin mallra; Shën Shirgji, për shembull, te gryka e Bunës, i shërbente si port Shkodrës. ku lulëzonte tregtia e ngjalave dhe e saragave. Anijet mbërrinin me ngarkesa armësh dhe vozgash vere dalmate; niseshin së rishti me lëkura të punuara dhe mishra gjedhi. Mandej karvane mallrash të bartura me mushka kryqëzoheshin përgjatë luginave të lumenjve të mëdhenj duke i bërë të vijueshme marrëdhëniet mes Perëndimit dhe popullsive edhe të brendësisë së vendit që, ndonëse duke u qëndruar besnike dokeve dhe zakoneve të tyre të lashta, ndienin ndikimin sidomos venedikas, posaçërisht disa familje bujare që me të Shumëkthjelltën Republikë kishin ruajtur lidhje të drejtpërdrejta. Të shihen, për shembull, kishat e hapërdara mes maleve: stili i tyre është gotiku dhe romaniku i filtruar nëpërmes shijes së arkitektëve të Republikës.
Por epoka e mbrothësisë qe e shkurtër. Me vdekjen e Stefan Dushanit, që ndodhi më 1356, pushteti qendror që, në duart e këtij mbreti me dorë të fuqishme, pati qenë gjithnjë i qëndrueshëm pa u bërë tiranik, u shprish duke e fikur atë vezullim të parë njësie që nën mbretin serb kishte filluar të nëpërdukej përtej terreve mesjetare. Me vdekjen e tij, ambicje autonomiste shpërbërëse, rivalitete familjare, luftra të brendshme guerilje u përgatisin truallin pushtimesh të reja të huaja, kësaj here edhe më fillzeza se të mëparshmet për jetën shqiptare. Në veri qenë Balshët, trashëgimtarë të një qeverisësi të Stefan Dushanit me preardhje me gjasë rumune që, duke përfituar nga dobësia e mbasardhësit Urosh, prenë për vete një rriskë territori mes Shkodre dhe Prizreni me kryeqytet Shkodrën, dhe u bënë zotër të saj. Mandej, si u përforcuan, u vunë në marshim pushtimtar nëpër rrugën klasike të të gjitha pushtimeve: nga veriu në jug, nga Shkodra në Berat, në Vlorë, në Gjirokastër, duke u bërë aleatë me Dukagjinët, tjetër dinasti e vogël që nis e ngrihet mbi gërmadhat e mbretërisë serbe, zotër të Lezhës. Por edhe Muzakët rriten për nga pasuria dhe autoriteti në trevën që mban emrin e tyre, ndërsa në Durrës Topiat vasalë të Napolit; mandej Dushmanët, Spanët, Kamonat. Në veri, gjendje e njëjtë: në Ohrķ Gropat, Shpatat në Artë, Toccot në Epir. Copëzimi është i plotë, çbashkimi në kulm. Procesi unitar që nën mbretërimin e Stefan Dushanit kishte nisur të skicohej dhe që do të kishte mundur të përbënte një garanci kombëtare kundër të huajit, ndërpritet në mënyrë të beftë. Çdo fis është një krye, çdo krye është një despot, çdo despot është në luftë kundër despotëve të tjerë. Interesi i individit flijohet për interesin e fisit, por ai i fisit nuk flijohet për interesin e kombit. Gjithçka është me “kthina” të veçuara mirë, përfshi gjeografinë dhe organizimin social: çdo klasë është një kastë; çdo kastë është e mbyllur në vetvete, pa mundësi osmoze me të tjerat në interesin sipëror të vendit.
Pikërisht në këtë çast, që përkon me fundin e shek. XV jo më pak se me atë të Bizantit, pikërisht në këtë çast nga Lindja çfaqen turqit.

__________________
Fillimi i nje ngjarje, ku shpaloset ne kohe por lind jashte asaj, eshte njekohesisht perfundimi.

Denonco kėtė mesazh tek moderatorėt | IP: e regjistruar

Regjistruar: 08/10/2005
Vendbanimi: My soul
Mesazhe: 4073

Me turqit Shqipëria kishte bërë të njohur, si thamë, më se gjysmë shekulli më parë për shkak të veprimit të padenjë të perandorit Andronik që i kishte marrë me pagëtyrë mes mercenarëve të tij, dhe takimi doemos nuk i pati ngazëlluar shqiptarët. Por më keq qe kur ushtarët e Muhametit dhe, më këmbë të tij, të Muratit II kthyen së rishti në rajon për llogari të tyre për të ndërmarrë aty kolonizimin kuranor. Pengesa në rrugën e tyre nuk gjetën dhe ato që gjetën ishin aq të brishta sa u patën hequr tej si ledhe kartoni. Qysh gjatë mbretërimit të Dushanit Islami kishte mbërritur në Galipojë. Ndërsa mandej, në Ballkan, posaçërisht mbas betejës së Adrianopojës (1375), ai i ra kryq-e-tërthor brendësisë së vendit duke u shtyrë deri në malet e kufirit shqiptar.
Kërcënimi i afërt i shtyu popujt e Gadishullit ballkanik të kërkonin një platformë marrëveshjeje dhe mbi këtë të ndërtonin një front të vetëm qëndrese. Qe ky bashkimi serbo-bullgaro-shqiptar, një marrëveshje luhatëse ushtarake, që më 15 qershor 1389 nuk e mbajti në Kosovë goditjen kundër armikut edhe më nuk u përtëri për t’ia vënë atij në diskutim fitoren. Gadishulli i gjithë ra në pushtet të turqve dhe mbeti në të për më shumë se pesë shekuj.
Pikërisht në këtë çast sipëran Venediku u dha shqiptarëve provën e re të madhështisë së politikës së tij. Ndërsa sundimet e ndryshme të huaja që kishin ndjekur njëri-tjetrin në vend binin nën shtytjen e pushtuesve të rinj, ndërsa shpërbëheshin qeverisjet e vogla krahinore të përftuara aty me nismën e vasalëve më të zotë, Venediku u bënte ballë osmanëve dhe, mbrojtës i krishterë i Shqipërisë së krishterë, ngrinte aty murin e madh të fuqisë së tij adriatike. Pikërisht ai e mblodhi në dorë trashëgiminë e kontëve dhe arhontëve dhe mbretërve dhe despotëve të ndryshëm që ndiqnin njëri-tjetrin në vend; ai, duke luftuar me turqit për çdo pëllëmbë trualli, u lejoi shqiptarëve të organizonin qëndresën. Prej Balshëve, të mundur e të vrarë nga muslimanët (i fundmi, Gjergji, trashëgimtar edhe i Komnenëve nëpërmjet martese, u pat zënë rob) Venediku pati Shkodrën dhe Drishtin; prej Topiave pati Durrësin. Në atë përdegëzim pushtetesh të krijuara, e Shumëkthjellta Republikë qe e vetmja që përballoi përgjegjësitë e çastit duke zëvendësuar zotërithët në shembje e sipër dhe duke mbështetur autonomitë rajonale në të cilat, për t’u mbrojtur më mirë, copëzohej kombi. Në Durrës u tërhoqën disa prej familjeve më bujare shqiptare pikërisht për t’u shpëtuar agresioneve turke duke u strehuar në hijen e flamurit të Shën Markut: Arianitë dhe Shpata, Zaharia dhe Dukagjinë. Një prej këtyre Dukagjinësh, pikërisht, ia lëshoi Lezhën Republikës që emëroi aty një qeveritar të sajin dhe e shndërroi në një fortesë-pritë të vërtetë e të mirëfilltë kundër përparimit osman drejt veriut, ku malësorët mund ta vijonin së rishti të pashqetësuar, ose pak të shqetësuar, misionin e tyre historik prej ruajtësish të autonomisë shqiptare, prej vestalësh të zjarrit kombëtar. Dhe edhe Kruja qe venedikase, në urdhrat e një vasali të Republikës, një Topia, nga familja e zotërve të Durrësit, deri më 1415.
Venediku mbronte, luftonte, punonte. Të tijat janë veprat e fuqishme të rimëkëmbjes së portit të Durrësit të cilit iu shpëtua laguna dhe rindërtua ledhi i pengesës. Deri edhe e veja e Balshës III që, duke ruajtur ende disa zotërime, kishte gjithashtu edhe ambicje, ose më mirë iluzione, dhe mëtonte t’i kundërvihej hegjemonisë vendikase, më së fundi e njohu nevojën e tij dhe atij iu drejtua për mbrojtje. Mandej, ngase masa dilte e pamjaftueshme, mendoi madje t’ia shiste së Shumëkthjelltës Republikë zotërimet e saj ose, së paku, pjesën bregdetare të tyre dhe traktativat e gjata u ndërprenë nga vdekja e mbretëreshës që i ofronte Shën Markut provincat e saj adriatike (Vlorën, Kaninën, Himarën dhe kullën e Pirgut) me çmime përnjëmend falimentimi: për 9000 dukate.
Por ishte tepër vonë. Duke i dalë përpara kalimit të zotërimit nën Venedik, kundërshtar shumë më i fortë për ta shkulur vendit në krahasim me mbasardhësit e Balshëve, turqit e pushtuan trevën dhe, duke i siguruar kështu vetes daljen në Adriatik, e bënë atë bazë të veprimit të madh që tanimë përgatisnin kundër qytetit të lagunave, kundër atij qyteti të pacipë palafitash që guxonte t’i tregonte vendin perandorisë së tyre duke e rrezikuar atë pikërisht në terrenin e vet: në det. Të vendosur në Janinë, si shtinë në dorë Artën prej nga dëbuan zotërit napoletanë Tocco që e panë veten të katandisur në zotërim vetëm të Qerfalonisë dhe të Zantës, duke u hapur dhe duke depërtuar gjithnjë më shumë brenda Shqipërisë me një varg luftrash guerilje më të përgjakshme ndoshta se një luftë e hapur, përgatiteshin për luftën vendimtare kundër Venedikut, zot i trafiqeve dhe mbrojtës i autonomive rajonale të krishtera të këtij populli larë në gjak. Por mbrojtës dhe të mbrojtur u dëftuan të denjë njëri për tjetrin: ndërsa Luani i Shën Markut u zinte osmanëve vendkalimet adriatike dhe u vononte marshimin ngadhënjimtar, shqiptarët organizonin në brendësi të vendit qëndresën. Të shpëtuar në majat e maleve të tyre të ashpra, rioganizoheshin tani në çeta, teptisnin në veri përtej kufijve dhe ripopullonin treva deri atëherë të mbajtura nga serbët; ndërsa drejt jugut dhe rrafshultës zbrisnin për të bërë luftë guerilje duke riogranizuar bërthama dhe fise kryeneçësisht kundërshtarë të Islamit, duke u prirur gjithnjë më shumë nga Venediku dhe duke ia lehtësuar atij detyrën mbrojtëse; ndërsa popullsitë e Shqipërisë së mesme dhe jugore, më të pambrojtura dhe më pak lufëtare, ndoshta edhe më pak të vendosura në fushë shpirtërore e fetare si rrjedhojë e kolonizimit greko-ortodoks, e pranonin më përunjësisht pushtuesin turk ose mërgonin në territore greke, në Atikën dhe në Argolidën, në Lakoninë dhe në Arkadinë, në Eubenë dhe në Cikladat, ku pranoheshin, shpesh kërkoheshin, nga zotërit vendës, nga Acciaiuolot, qeveritarët vendikas, perandorët bizantinë. Këta mërgimtarë mandej mbetën. Ende sot në ato troje lulëzojnë koloni shqiptare, mbetur të bashkuara dhe mjaft të huaja ndaj vendit që i përbuan, folëse të toskërishtes së tyre, besnike ndaj traditave të tyre, dokeve dhe zakoneve të tyre.

__________________
Fillimi i nje ngjarje, ku shpaloset ne kohe por lind jashte asaj, eshte njekohesisht perfundimi.

Denonco kėtė mesazh tek moderatorėt | IP: e regjistruar

Regjistruar: 08/10/2005
Vendbanimi: My soul
Mesazhe: 4073

Në këtë çast sipëran, në të cilin shqiptarët e rraskapitur mend po i shtrohen mundjes, shfaqet heroi i Krishterimit, Skënderbeu, për të ndriçuar me një flakërim të mbramë lavdie perëndimin e Perëndimit në Shqipëri.
Gjergj Kastrioti ishte bir i një zoti të vogël të Matit: një familje jo nga më të famshmet dhe më të fuqishmet, por nga më të lidhurat dhe lufëtaret. Ati i tij Gjon, qytetar nderi i Venedikut, ishte zot i një territori që shtrihej mes Dibre dhe kepit Rodon, vasal i turqve tanimë zotër të krahinës, por vasal i pabindur, i pakthyeshëm në fenë e Muhametit dhe kryeneçësisht kundërshtar i sunduesve të rinj. Ndoshta edhe për ta pasur më mirë në dorë, turqit i morën peng të birin Gjergj, e shpunë në Stamboll, ia ndërruan emrin në Skënder dhe e detyruan të përqafonte besimin islam e të futej në ushtritë e Muhametit.
Ishin ato vitet në të cilat Ladislau Mbret i Hungarisë dhe mëkëmbësi i tij Jan Hunyadi prinin në kryengritje popullsitë e krishtera dhe në Nisë i prisnin udhën Gjysmëhënës duke ia ndjekur hordhitë deri në Bullgari. Kjo fitore kumboi si bori kryengitjeje mes banorëve së Shqipërisë së mesme ende në armë, të përkrahura nga Venediku, kundër turkut. Skënderbeu, që luftonte në ushtritë e Sulltanit, ndjeu thirrjen e atdheut të tij të vërtetë dhe të fesë së tij të vërtetë, iku mes të tijve dhe në Krujë organizoi qëndresën kombëtare kundër pushtuesit.
U mbajt për njëzetekatër vite. Dhe jo të gjitha sipërmarrjet e tij janë historikisht të vërtetueshme, ngase legjenda i ka bërë një pjesë të mirë syresh lëndë këngësh dhe fanatazish. Por është e vërtetueshme dhe e vërtetuar që më 1444 ia doli të formonte “Lidhjen e shqiptarëve” në Lezhë, duke kryer mrekullinë, deri asihere të pandodhur kurrë, e bashkimit në një front të përbashkët të atij vendi të copëzuar e të përçarë: dhe Dukagjinë dhe Dushmanë dhe Spanë dhe Topia dhe Muzakë harruan mosmarrëveshtjet dhe xhelozitë e tyre familjare, duke flijuar interesat e tyre të veçantë për interesat sipërorë të kombit. Dhe Venediku dhe Napoli dhe Papa i Romës njihnin tek ai Prijësin e madh të Perëndimit kundër Lindjes dhe me këtë cilësi i qenë aleatë.
Murati II erdhi ta rrethonte në Krujë dhe, i mundur, atij iu desh të tërhiqej. Gjithë Krishterimi përreth ishte në shpartallim e sipër, Shqipëria mbetej i vetmi ishull i krishterë në Gadishull. Kundër saj u kthye edhe mllefi i Mehmetit II, që nuk qe më fatlumë se i ati: dy rrethime të njëmbasnjëshme të Krujës dështuan, sulltanit iu desh të tërhiqej duke kërkuar paqe. Shpallja e Kryqëzatës nga ana e papës Piu II e gjeti Skënderbeun të gatshëm për t’iu përgjigjur thirrjes. Ai ishte i famshëm në Itali, ku kishte ardhur të luftonte për Ferranten e Napolit dhe i kishte lënë vetes zë të madh. Nga Napoli, nga Venediku, nga Papa, Skënderbeu pati ndihma. Ai e thyente paqen më 1463, vërvitej në Ohrķ mbi ushtritë e Mehmetit dhe i shpartallonte ato përgjakshëm.
Qe i fundmi suksesi i tij, qe i fundmi sukses i madh i Krishterimit. Me vdekjen e Piut II, Kryqëzata dështoi: Venediku dhe Napoli, të rraskapitur prej krizash të brendshme, nuk mundën më ta mbështesnin në mënyrë të fuqishme orvatjen e Prijësit të madh shqiptar për ta shtrirë zotërimin e tij drejt lindjes. Turqit, që kishin nxjerrë mësime nga ai varg mundjesh, nuk ndoqën më taktikën e agresionit, por u vunë të fortifikonin pozicionet e tyre në Shkumbin të mesëm duke e sfilitur kundërshtarin me një veprim të ngadalshëm, gërryes, anësor, pa beteja vendimtare, pa zbritur në fushë të hapur. Me këtë taktikë e detyruan të dorëzohej Beratin dhe i bllokonin armikut çdo mësymje të mundshme duke ia zënë kalimin me fortesën e Elbasanit.
Vetëm Skënderbeu mbeti, i panënshtruar, në armë kundër Gjysmëhënës, deri në vdekjen e tij. Vdiq më Lezhë, më 1468, prej ethesh.

__________________
Fillimi i nje ngjarje, ku shpaloset ne kohe por lind jashte asaj, eshte njekohesisht perfundimi.

Denonco kėtė mesazh tek moderatorėt | IP: e regjistruar

Regjistruar: 08/10/2005
Vendbanimi: My soul
Mesazhe: 4073

Me Skënderbeun Shqipëria humbi Prijësin e saj më të madh, ndërsa Venediku aleatin e tij më besnik kundër turqve. Së toku me zotërimet e heroit, Republika ia trashëgoi edhe programin. Ajo mbështeti në Krujë dhe në Lezhë qëndresën shqiptare kundër turkut pushtues. Por orvatja mbeti e kotë: mbas trembëdhjetë muajsh qëndrese të pashpresë, Giacomo da Mosto-s dhe Ambrogio Contarini-t që komandonin fuqitë e krishtera veneto-shqiptare në Krujë iu desh të dorëzoheshin nën trusninë e fuqive mbizotëruese muslimane dhe Krujës turqit deshën t'ia ndërronin deri edhe emrin: e quajtën "Kalaja e Bardhë". Më 1478 Lezha pësoi të njëjtin fat. I braktisur nga bota e krishterë, i lënë i vetëm për të mbrojtur prestigjin e Perëndimit kundër Lindjes, si kishte humbur edhe Shkodrën mbas një rrethimi të gjatë, Venediku u shtrëgua të kërkonte paqe: një paqe e ndershme, tekefundit, dhe që i lejoi të ishte gjithnjë me një këmbë në yzengjinë shqiptare edhe të ndihmonte aty me ar, armë dhe këshilla lëvizjet kryengritëse që shpërthenin oreçast. Ruajti në të vërtetë ende për dy dhjetëvjeçarë Durrësin dhe për gati një shekull Tivarin dhe Ulqinin; dhe pos kësaj iu lejua mbajtja e privilegjeve të tij tregtare, përfshi edhe të drejtën e trafikut të lirë në portet. Kështu, nën shkasin e tregtimit, emisarët e së Shumëkthjelltës Republikë mbetën në lidhje me fiset egërsisht armiqësore ndaj muslimanëve, mirditorët në veri dhe himariotët në jug. Shumë familje aristokrate mërguan në Itali, në Venedik dhe në Napoli: Muzakët, për shembull, që deri edhe nga fundi i 1481-shit u ndeshën me pushtuesin për çdo pëllëmbë të zotërimeve të veta. Por historia, e kam fjalën për historinë perëndimore europiane të këtij populli të vogël të pamposhtshëm kundër Lindjes muslimane, mbaron këtu.
Deri atëherë Shqipëria kishte ecur me të njëjtin hap me Italinë, madje të dyja historitë kishin ndërdepërtuar njëra te tjetra: politika largpamëse perandorake e Venedikut dhe e Napolit nuk e kishte mbytur, por nxitur, lulëzimin e parë të lëvizjes kombëtare shqiptare. Skënderbeu, heroi shqiptar par excellence, luftoi në Shqipëri ashtu si luftoi në Itali në urdhrat e Ferrantes së Aragonës kundër angjevinëve të Francës, ai e mbante Alfonsin e Napolit si padron dhe zot të tijin edhe italianët e deshën dhe e qanë si hero kombëtar. Tani, me t'u bërë Arbëria provincë osmane, pak-nga-pak u fik vetëdija e një kombi shqiptar të dalluar prej pushtuesve dhe prej popujve fqinjë përreth, me një histori të vetën, një gjuhë të vetën, një mision të vetin. Kryengritje kundër sundimit të huaj të Stambollit pati: më 1571, më 1592, më 1615. Nuk ia vlen mundimi të bësh listën e datave, sepse në të vertetë jeta shqiptare në këtë periudhë qe një jetë kryengritjesh të vijueshme. Por, për të dalë te një përfundim historik, atyreve u mungonte cilësia e një rizgjimi kombëtar, me në themel një ide qendrore ngritjeje për çlirim, me njësi synimesh dhe programi. Kryengritjet i nxiti më shumë mosdurimi se dëshira për pavarësi: ja se përse, njëra mbas tjetrës, dështuan të gjitha.
Ndihmoi shumë për dështimin edhe ikja e dhembshme e pakicave shqiptare më të oksidentalizuara në shijet, në doket, në kulturën e atyreve që më shumë dhe më mirë nga të tjerat do të kishin mundur të përbënin shtatmadhorinë e një ngritjeje antiturke. Ato mërguan sidomos në Itali, atdheu i tyre i dytë natyror, u përfshinë në shoqërinë e Gadishullit, gjetën aty shpërblesa dhe ndihma, pak-nga-pak u shkrinë aty: është historia e Kastriotëve, e Muzakëve, e Arianitëve. Porse kjo mërgatë nuk qe vetëm cilësore dhe aristokratike: qe edhe mërgatë masive. Kjo e fundit është ende gjallë në Gadishullin : shqiptarë të shndërruar në shtetës italianë besnikë e punëdashës, por të mbetur shqiptarë etnikisht dhe gjuhësorisht edhe tani mbas shekujsh: shembull madhështor kompaktësie morale, që ne italianët, që nuk e duam bastardimin dhe përzierjen stramastike, jemi të parët për ta admiruar.
Mërgime të tjera masive ndodhën drejt veriut dhe veri-lindjes, në Maqedoni, sidomos në luginën e lartë të Vardarit, në Greqi. Dhe rrjedhoja qe që Shqipëria u varfërua jo vetëm në aristokraci vendëse të natyrshme dhe të konsakruara historikisht, por edhe në krahë pune.

__________________
Fillimi i nje ngjarje, ku shpaloset ne kohe por lind jashte asaj, eshte njekohesisht perfundimi.

Denonco kėtė mesazh tek moderatorėt | IP: e regjistruar

Regjistruar: 08/10/2005
Vendbanimi: My soul
Mesazhe: 4073

Kështu filloi procesi i kthimit përbrenda të shoqërisë shqiptare dhe i mbetjes djerrë të tokës: dy plagët kundër të cilave Shqipëria lufton ende sot. Kështu sidomos filloi ajo dukuri shkallmimi kombëtar, me kristalizimin e klasave në kasta, me paralizimin e trafiqeve dhe të çdo shkasi tjetër qarkullimi, qarkullimi gjithçkaje: idesh, prodhimesh bujqësore, kulture, shpresash. Turqia - me shkathtësi nga këndvështrimi i saj, që ishte këndvështrim i një sunduesi absolut ushtarak - e ndali historinë shqiptare në feudalizmin mesjetar nga i cili ajo qe duke dalë mundimshëm. Turqia nuk përbëri, ajo shpërbëri. Nëpërmjet joshjes me karriera ushtarake, ajo i thithi vendit elementët më jetësorë; klasën e vjetër drejtuese e zëvendësoi me një të re, vasale të Stambollit, e përforcoi atë me privilegje, e ndihmoi në krijimin e latifondit më ogurzi, e bëri të parrezikshme për pushtetin qendror duke ngjallur dhe ushqyer në gjirin e saj xhelozi dhe rivalitete familjare, duke ngritur një bej kundër një beu tjetër dhe të gjithë bejlerët kundër pashait.
Bujqësia birej, e vrarë nga prona madhe e tokës dhe nga varfërimi demografik; më e fortë se ajo dilte blegtoria. Tregtia me jashtë mori teposhtjen; brenda vendit qarkullimi ndeshte në pengesat e feudalëve të vegjël të fuqizuar, në mungesën e rrugëve dhe të mjeteve të komunikacionit që askush nuk kishte interes t'i ndërtonte. Një zotëri në qendër të kardashllarëve të vet, mandej një tjetër zotëri në qendër të të tjerëve kardashllarë të vet dhe kështu me radhë, të shumëzuar për njëqind ose për njëmijë: dhe mes këtyre zotërinjsh dhe mes këtyre kardashllarësh nuk kishte marrëdhënie të tjera veç luftërave guerilje që i kundërvinin njërin ndaj tjetrit dhe që i thellonin shkepjet duke çelur urrejtje dhe duke lënë trashëgimi gjaku.
Hera-herës ndonjë prej këtyre bejlerësh dhe pashallarësh përftonte një program kryengritjeje kundër Stambollit dhe politike të pavarur. Por këto sipërmarrje provoheshin për ambicje vetjake të ndonjë prijësi guximtar, jo në emër të një ngritjeje çlirimtare për rikonstituimin e njësisë dhe të pavarësisë së atdheut. Nuk ishin dukuri Ringjalljeje, por Rilindjeje, një Rilindje më shumë e errët se e shkëlqyer, e luajtur prej prijësish gjenialë, të veçuar, që kur e kur mëtonin ta thjeshtonin vendin në një despotat vetjak,Valentinë me tre shekuj vonesë, sikurse tre shekuj e vonuar ishte edhe jeta politike shqiptare.
Më i famshmi qe Aliu i Tepelenës, pasha i Janinës, që në një çast ia pati dalë të bashkonte në pushtetin e tij gjithë Greqinë, Epirin, Thesalinë dhe Shqipërinë jugore e të mesme; tejmase i zgjuar, ushtar guximtar dhe mizor, diplomat pa skrupuj, mecenat i shkëlqyer mbas mënyrës së tij. Mbaroi në moshën shtatëdhjetetetëvjeçare (më 1824), me kokë të prerë nga Mahmudi II që asgjësoi tek ai sundimtarin e fuqishëm rebel. Ndërsa në veri, në viset e Shkodrës, Mahmud Bushati dhe i biri Kara Mahmud dhe së fundi i nipi Mustafa qenë një dinasti kamandantësh syptarembur dhe që të tre përfunduan të vrarë.
Por ishin aventura dhe aventurierë, jo kryengritje kombëtare: bëma "tek pullë", mbështetur prej bandash në rastin më të mirë besnike ndaj kreut të tyre si person, jo ndaj një ideje, kur nuk ishin mercenarë vënë në lëvizje vetëm nga dashuria e metelikëve. Mandej ishin gjithnjë të paktë, një dorë ushtrish me pagëtyrë, ndërsa e shumta i qëndruan besnikë pushtetit qendror edhe si detyrim fetar, ngase tanimë disidenca fetare qe shpartalluar, e thjeshtuar në ndonjë bastion të paarritshëm malësor të veriut, dhe muslimanizmi merrte dhenë. Krerët rebelë ishin përjashtimi. Rregulli ishte besnikëria ndaj Portës, ngjitja e shkallinave në postet e larta të drejtimit të administratës dhe ushtrisë turke: Shqipëria i dha Stambollit tetëmbëdhjetë vezirë të mëdhenj, të parin nënmbret të Egjiptit, Mehmet Aliun, dhe një ajkë trupash të mrekullueshme. Kjo besnikëri u dokumentua në çastet tragjike të teposhtjes turke, në fund të shekullit të kaluar, gjatë luftërave kundër rusëve: atëherë shqiptarët ngarendnin e luftonin për Gjysmëhënën.
Dhe qe ky qëndrim që i shtyu Fuqitë nënshkruese të Traktatit të Shën Stefanit të 1878-s, ndonëse mjaft i rëndë për Stambollin, t'ia linin Turqisë pjesën më të madhe të truallit shqiptar, disa krahina të të cilit iu caktuan Malit të Zi, Serbisë dhe Bullgarisë.

__________________
Fillimi i nje ngjarje, ku shpaloset ne kohe por lind jashte asaj, eshte njekohesisht perfundimi.

Denonco kėtė mesazh tek moderatorėt | IP: e regjistruar

Regjistruar: 08/10/2005
Vendbanimi: My soul
Mesazhe: 4073

Në këtë çast përvijohet e para kryengritje kombëtare shqiptare, e shkaktuar si kundërveprim ndaj Traktatit të Shën Stefanit. Popullsitë e trojeve të shkëputura nga trungu i atdheut ngritën krye me armë në dorë. Një komitet kombëtar, i kryesuar nga Gjergj Kastrioti, Bibë Doda dhe Iljas Pasha, u bashkua nën patronazhin e Stambollit edhe i dërgoi Lordit Beaconsfield një kërkesë që Anglia të mbronte në Kongresin e Berlinit tezën e një Shqipërie të bashkuar nën sovranitetin e Sulltanit. Bismarck-u u përgjigj se kombi shqiptar nuk ekzistonte. Por ngarjet e përgënjeshtruan. Kombi shqiptar ishin malësorët e veriut që, të zatetur në fortesat e tyre, i pritën me të shtëna pushke pushtuesit malazias. Në fillim u pandeh të ishte një episod i veçuar, por shpejt u desh kuptuar se ishte konflikti edhe se ky konflikt kërcënonte të ndizte një më të madh. Italia ndërhyri. Konti Corti, ambasador në Stamboll, porpozoi të këmbeheshin trevat rebele me ato të hotënve, të kelmendasve dhe të tjerësh. Porse këta nuk qenë më pak shqiptarë dhe përdorën të njëjtën taktikë për t'i shpëtuar humbjes së kombësisë dhe pavarësisë së tyre. Më së fundi u ra në njëfarë ujdie për t'i aneksuar Malit të Zi Ulqinin dhe një rriskë trualli që vente deri në Bunë.
Qëndresë e njëjtë shqiptare ndaj orvatjeve boshe ekspansioniste të Greqisë në jug dhe rezultat i njëjtë: Greqia nuk mori gjithë sa donte, porse iu desh të kënaqej me Thesalinë dhe me një rrip të Epirit me Artën. Lidhja shqiptare nuk i lëshonte armët. Bibë Doda, Prenka i mirditorëve, udhëhiqte lëvizjen për pavarësinë shqiptare, i mbështeur fshehurazi nga Porta. Por mandej, nën trusninë e Fuqive europiane, vetë Portës iu desh të ndërhynte kundër Prenkës. E bëri me dorë të butë, pa gjakderdhje: e rrëmbeu dhe e mbajti rob në Stamboll.
Por, edhe me ikjen e Bibë Dodës, situata nuk kthjellohej. Ishte nje gjendje katoike faktesh, një periudhë kalimtare, e zymtë dhe e paqetë: zbrazëtia e krijuar nga skelaria burokratike dhe administrative për shkak të bjerjes së organeve drejtuese turke ndërsa ende nuk ishin të gatshme aristokraci të reja kombëtare, intrigat djallëzore të shteteve fqinje që ushqenin trazirat për të nxjerrë syresh përfitim, dasi shpirtërash, mosmarrëveshje krerësh, kundërvënie programesh. Edhe armiku që duhej luftuar për t'ia mbërritur bashkimit dhe pavarësisë absolute nuk ishte i qartë: ata të jugut e njësonin me Greqinë që, duke përfituar nga kjo anarki, vepronte nëpërmjet klerit ortodoks për të imponuar gjuhën e saj në dëm të asaj shqipe; ata të veriut e shihnin te Serbia dhe te Mali i Zi. Ishte mandej edhe Turqia, mbajtëse e sovranitetit me fuqi të traktateve, por në të vërtetë më pak shtypëse nga të tjerët. Aq sa, kur u ndez së rishti konflikti greko-turk më 1897, reparte shqiptare u organizuan vullnetarisht për të luftuar përkrah Portës, dhe mbi këta vullnetarë vepronin në masë të barabartë një mbetëz ndjenje besnikërie ndaj Turqisë dhe urrejtja kundër Greqisë.
Por një tjetër ndikim niste gjithashtu të përvijohej në jetën shqiptare, sidomos në krahinat e veriut: ai austriak. Habsburgët kishin mbërritur në Novi-Pazar në marshimin e tyre sistematik drejt jugut dhe, nëpërmes klerit katolik dhe shkollave, vepronin përthellë ndërgjegjeve shqiptare jo duke i shtrënguar njerëzit apo duke u mëshuar gjërave, por duke joshur, duke kijuar situata të mbrothëta, duke fituar për vete te drejta merite me një veprimtari të mençur edukuese e organizuese: një veprimtari aq e hollë dhe e zgjuar sa Italisë iu duk e rrezikshme të mos e kundërbilanconte dhe të mos kërkonte me fqinjën e madhe, edhe në këtë sektor delikat adriatik, një formulë ekuilibri.
Rivaliteti miqësor italo-austriak përfaqësoi për Shqipërinë një garanci paqeje: një traktat i 1897-s mes Rome e Vjene sanksiononte ruajtjen e status quo-së territoriale shqiptare. Të sapodalë prej një procesi të mundimshëm të Risorgimento-s, italianët zunë të vështronin përtej Adriatikut, të "ndienin" problemin shqiptar. Një trashëgimi historike dëshmonte rëndësinë, për Italinë, të këtij "bregu të katërt" adriatik. Guicciardini dhe Antonio di San Giulianio zbarkonin aty për të kuptuar ata vetë kushtet e vendit dhe, me sugjerimin e tyre, u ngritën me nismë italiane shkolla, spitale, linja lundrimi. Shqiptarët e Italisë kthenin në atdheun e tyre të prejardhjes dhe, në atdheun që i kishte bërë bij, interpretonin e propagandonin me libra, revista dhe gazeta aspiratën e tij për ngritje. Kur një Monroe shqiptar lëshoi për të parën herë më 1899 britmën "Shqipëria e shqiptarëve", ajo shkaktoi në Itali një jehonë të thellë, në Dhomën e Parlamentit dhe në shtyp. Ricciotti Garibaldi krijoi një komitet për Shqipërinë dhe qeveritë e Romës e të Vjenës bashkërendonin një veprim të njëkohshëm në Stamboll për ta detyruar Portën t'u jepte shqiptarëve pavarësinë e aspiruar dhe tanimë të domosdoshme. Porta nuk pranoi, duke prerë kësisoj me duart e veta të fundmet lidhje dashurie që e mbanin Shqipërinë mbas Stambollit. Më 1903 kryengritja u ndez në truallin e Kosovës; më 1904 në Bukuresht një mbledhje kombëtare shqiptare ngriti zërin kundër sundimit anakronik turk; më 1907 një përkujtesë në këtë drejtim iu paraqit Konferencës së Hagës.
Ndodhi në këtë kohë e sipër lëvizja e Turve të Rinj që ngjalli shpresa për një rregullim paqësor të çështjes. Intelektualëve shqiptarë iu duk të ishte ky fillimi i rilindjes, kurse në të vërtetë ishte ngrydhja e vdekjes. Kërkesës për të futur në Shqipëri përdorimin e gjuhës kombëtare Turqit e Rinj iu përgjigjën me mospranim. Shqiptarët e përforcuan kërkesën me Kongresin e Elbasanit ku u vendos themelimi i një Shkolle Normale për mësuesit e fillores. Ismail Qemal beu, në Parlamentin e Stambollit, u bë kreu i opozitës liberale edhe iu fut thellësisht luftës. Në vend ndizeshin lëvizje rebele që hidhnin pasqyrime kobzeza mbi të gjithë Gadishullin ballkanik tanimë të sfilitur prej shejnive të konfliktit vendimtar që përgatitej. Shpërthimi i luftës së 1912-shit e kapi Shqipërinë në këtë gjendje ikubimi të trazuar, një Shqipëri e pasigurtë për fatet e veta, e dobësuar nga bjerja e klasave të saj, e përçarë dhe e mbetur koskë-e-lëkurë. Duke hyrë në Lidhjen ballkanike bëhej fjalë për të prerë lidhjen e fundit të varësisë nga Stambolli: sipërmarrje e domosdoshme, por e rrezikshme në të njëjtën kohë, ngase armiqtë e Portës dukeshin jo aq të thekur për të dërrmuar një shtypës kombësish, se sa për të bastisur një Perandori në mënyrë që të pasuroheshin me plaçkët e saj. Pasiguria shkaktoi një kryengritje në vend, një kryengritje të cilës krerët nacionalistë ia morën shpejt frerët në duar. Ata i kërkuan Turqisë, si shkëmbim për ndihmën ushtarake shqiptare, një autonomi më të gjerë. Por ngjarjet u rrokullisën para se bisedimet të mbërrini në një përfundim, që megjithëkëtë dukej pozitiv: lufta shpërtheu.
Shumë fise shqiptare, sidomos të veriut, u bashkuan me ushtritë fitimtare kundërturke, por mandej Serbia dhe Mali i Zi, me t'u asgjësuar Gjysmëhëna, nxituan të bënin plaçkë në krahinat shqiptare dhe po shtyheshin deri në Durrës dhe në Shëngjin. Në Vlorë një mblëdhje kombëtare kishte shpallur qysh më 28 nëntor (1912) pavarësinë e Shqipërisë. Shpallja do të kishte mbetur platonike pa ndërhyrjen e vendosur italo-austriake në Konferencën e Londrës: ndërhyrje që kallëzoi mëtimet ekspansioniste të Serbisë, së cilës iu njoh vetëm e drejta e një daljeje në Adriatik, e ushtrimit të një hekurudhe dhe e përdorimit të lirë të një porti. Një komision ndërkombëtar u delegua nga Konferenca e Ambasadorëve në Londër për caktimin e kufijve shqiptarë.
Zyrtarisht Shqipëria ishte legjitimuar edhe bënte hyrjen e saj në bashkësinë e kombeve europiane.

__________________
Fillimi i nje ngjarje, ku shpaloset ne kohe por lind jashte asaj, eshte njekohesisht perfundimi.

Denonco kėtė mesazh tek moderatorėt | IP: e regjistruar

Regjistruar: 08/10/2005
Vendbanimi: My soul
Mesazhe: 4073

Por në të vërtetë shteti i ri i shpallur solemnisht në letër vijoi të mbetej në letër edhe si qe pajisur me një qeveri të përkohshme.
Kjo qeveri u formua në Vlorë nën kryesinë e Ismail Qemal Vlorës dhe në Vlorë mbeti e ngujuar, e paaftë për t'iu imponuar rretheve të tjera, në çdonjërin prej të cilëve u formuan qeveri të tjera, të kyesuara prej feudalësh të pabindur në luftë mes syresh shpesh, edhe më shpesh në ujdi për të luftuar konkurencën e qeverisë më legjitime, ndoshta, por më pak të fortë të Vlorës. Sa për popullin që, i vetëm, do të kishte mundur me një gjest vullneti t'u jepte nevojave të veta aspektin më përgjegjës, ai përkundrazi qëndroi përanash luftës politike. Jo se nuk merrte pjesë: merrte pjesë, veçse se jo në emër të një ideje racionale, por për besnikërinë ndaj një prijësi ose një tjetri, pa ide të qartë të interesave sipërane të vendit. I zgjuar papritmas në realitetin e pavarësisë së mbërritur mbas aq shekujsh robërie nën padronë të huaj, nuk ishte i përgatitur për t'ia vlerësuar asaj plotësisht domethënien. Për njeriun shqiptar të rrugës gjithçka thjeshtohej në kalimin nga një sundim te një tjetër, në një ndërrim rojash, nga zotërues të huaj te zotërues të tjerë, pa çka se kombëtarë. Historia rëndonte, rëndonte tejmase, në politikën e këtij populli të munduar edhe të mësuar ta shohë çdo problem nga një këndvështrim fisnor, jo kombëtar. Absentizmi që rridhte soje e bënte të paqëndrueshëm çdo pushtet, të mundshëm çdo rebelim. Me t'u larguar ushtritë turke, me t'u shembur sundimi i Stambollit mbi të cilin valij, guvernatorë dhe bejlerë mbështesnin autoritetin e tyre si prijës, asnjë pushtet qendror nuk ishte i pjekur për t'u bërë mbasardhës. Kaosi ishte në kulm.
Të shtohet e njëjta pavendosmëri hapsinore e shtetit të ri ende të papërcaktuar territorialisht, koklavitje e çështjes ndërkombëtare që vinte mbas shembjes së Perandorisë osmane të Europës që, legjitime apo jolegjitime, e dobishme apo e dëmshme të ishte, përbënte gjithsesi një strumbullar historikisht të pranuar të pamjes ballkanike. Të shtohet shpërthimi dhe ndeshja e nacionalizmave, nganjëherë e imperializmave, të vendeve fqinje, ambiciet greke ndaj jugut të Shqipërisë, ekspansionizmi serb, hipoteka malaziase. Ishte e vështirë, ishte tejmase e vështirë, për qeverinë e brishtë të Vlorës të vendoste një hierarki problemesh të jashtme dhe të brendshme, t'i përballonte dhe t'i zgjidhte ato në rrafshin kombëtar.
I caktuar nga Konferenca e Ambasadorëve, Komisioni i përcaktimit të kufijve qëndronte në Firence mes vështirësish të çdo lloji, të rënduara shpesh nga një padije thuajse absolute të dhënash politike, ekonomike, sociale të çështjes. Në dhjetor të 1913-s këta alkimistë të diplomacisë europiane të paraluftës nxorën vendimin e paapelueshëm me të cilin i jepnin Malit të Zi trojet e Hotit, të Grudës, një pjesë të atyreve të Kelmendit, rrafshin e Podgoricës, luginat e Pejës dhe të Gjakovës, portet e Ulqinit dhe të Tivarit; Serbisë fushën e Kosovës, Prizrenin, bregun e djathtë të Drinit të Zi dhe Dibrën; Greqisë gjithë Epirin dhë Çamërinë.
Ishte një zgjidhje me të meta, por ishte një zgjidhje. Mungesa e një vullneti kombëtar të ndërgjegjshëm e të vendosur dhe e një qeverie të përgjegjshme që të mund ta impononte atë vullnet e mundësoi vënien në jetë të saj. Në Vlorë Ismail Qemali, i poshtëruar në veri prej Bibë Dodës krye mirditorëve të tij luftëtarë ndërsa në Tiranës prej Esad Pashë Toptanit, më 10 prill 1914 ia dorëzoi atributet e tij Komisonit Ndërkombëtar që miratoi Statutin e shtetit shqiptar si atë të një principate ngritur nën garancinë e gjashtë Fuqive të Mëdha. Në fron caktohej princi Wilhem zü Wied.
U duk për një çast që princi i ri i huaj, pikërisht ngase i huaj dhe pra jo i ngatërruar në luftërat guerilje dhe rivalitetet që deri atëherë e kishin përçarë vendin në urrejtje e klientela dhe penguar asisoji të pohuarit e një ndërgjegjeje kombëtare dhe të një pushteti qendror, që princi i huaj pra të paskësh mbledhur rreth personit të tij dhe të fronit të tij besimin e mbarë popullit të shprehur në një pëlqim të njëzëshëm. Zbarkimi i tij në Durrës, më 7 mars 1914, u përshëndet me gaz e hare prej popullsisë; Esad Toptani çarmatosej në Tiranë duke bërë një akt nënshtrimi ndaj sovranit dhe duke pranuar detyrën e ministrit të luftës në Kabinetin e formuar nën kryesinë e Turhan Pashës, ish-ambasador turk në Peterburg. Me formimin e këtij Kabineti, që në gjuhë parlamentare moderne (nëse përlamentare dhe moderne mund të shkojnë në ujdi mes tyreve) kishte për t'u quajtur i koalicionit kombëtar, Wilhelmi deshi të shpërfaqte vullentin e tij për ta pajtuar vendin nga brenda në rrafshin sipëran të interesave kolektivë të vetë vendit dhe për ta mbështetur autoritetin e tij si prijës mbi pranimin popullor duke përjashtuar pajandrat e huaja. Ai në të vërtetë hoqi dorë menjëherë nga bashkëpunimi me Komisionin Ndërkombëtar, duke e vënë gjithë pushtetin në duart e Kabinetit të Turhanit. E gjitha kjo sapo kishte ndodhur, kur rebelimi, i shtypur në Shqipërinë e mesme dhe në veri, shpërtheu së rishti në jug, i ushqyer e i mbështetur nga Greqia ende e pakënaqur prej trojeve të zhvatura Shqipërisë. Një qeveri e përkohshme u formua në Gjirokastër, nën kryesinë e Zografosit ish-ministër i Punëve të Jashtme i Athinës; dhe ushtarë të rregullt grekë e vullnetarë kretas përbënë kërbaçin e batalioneve epirote që hynë në fushë për të mbështetur kundërqeveritarët. Athina shpalli pafajësinë e saj, duke mëtuar se Zografosi vepronte me krye të vet dhe pa asnjë mbështetje apo ndihmë nga ana e qeverisë greke; por vetë Athina nuk vendoste të tërhiqej nga Shqipëria e jugut sikurse e kërkonin detyrimet e marra prej saj në Firence në dhjetor 1913.
Në Durrës Wilhelmi dhe ministrat e tij përgatiteshin të vepronin kundër të rebeluarve dhe batalioneve greke, të cilët, më shumë se një fushatë lufte, po bënin një cubnķ të vërtetë duke plaçkitur e duke djegur Tepelenën dhe Leksovikun dhe më shumë se treqind fshatra të rajoneve të Gjirokastrës, Skraparit dhe Korçës. Gjindarmëria qeveritare, e organizuar prej oficerësh holandezë, lëvizte e gjitha e ngritur në këmbë dhe u binte bandave epirote në Berat e në qafën e Gurit të Prerë. Mbetjet e këtyre bandave, të zëna rob, me ndërmjetësinë e Komisionit Ndërkombëtar i "ktheheshin" qeverisë së Athinës nën premtimin e kësaj të fundit - mbetur për të kushedisatën herë shkronjë e vdekur - për zbrazjen e Shqipërisë jugore.
Ndonëse i shtypur, rebelimi pati gjithsesi rrjedhoja katastrofike për Qeverinë e Durrësit, tanimë të minuar prej mosmarrëveshjesh të brendshme. Gjindarmëria, e dërguar nga Esad Pasha kundër të rebeluarve të Gjirokastrës, kishte mbërritur me vonesë të pashpjegueshme në fushën e luftës. Esad Pasha u padit për tradhti të lartë, për shkaktim me dashje të kësaj vonese, dhe u detyrua të merrte ikjen. Atëherë rebelimi u ndez së rishti nga partizanët e Esadit të ngujuar në Tiranë. I mbetur vetëm, pa mbështetjen e Austrisë që sakaq ishte përfshirë në luftën e madhe, në krye jo të një populli, por të një qeverie të shfuqizuar, si e pati lëshuar një herë pushtetin duke u strehuar në një anije italianë dhe si e pati marrë së rishti, Wilhelmi e braktisi atë përfundimisht më 3 shtator dhe, i hipur në anijen Misurata, la përgjithmonë Durrësin dhe Shqipërinë.

__________________
Fillimi i nje ngjarje, ku shpaloset ne kohe por lind jashte asaj, eshte njekohesisht perfundimi.

Denonco kėtė mesazh tek moderatorėt | IP: e regjistruar