sarandaebukur
Veteran ne forum
Regjistruar: 21/06/2003
Vendbanimi: New-York
Mesazhe: 817
|
Kush është në të vërtetë shkrimtari Ismail Kadare
Wednesday, 09 August 2006
Nga Pëllumb A. Çabej
- Ismail Kadarenë e kam njohur më mirë sesa mund ta ketë njohur ai veten e tij.Si mbaroi gjimnazin Asim Zeneli në Gjirokastër, erdhi në Tiranë për të vazhduar studimet e larta në Fakultetin e Filologjisë, Dega Gjuhë- Letërsi. Ai vinte nga qyteti i gurit, qytet me tradita të lashta patriotike, që nga koha e princeshës Argjiro, deri në ditët tona. Paraqitja e tij e qetë dhe naive të kujtonte të rinjtë nga provinca në romanet e Stendalit dhe të Balzakut kur ata hynin për të parën herë në rrjedhën e jetës së një kryeqyteti. Veshja e tij e thjeshtë dhe modeste të jepte të kujtoje se ai rridhte nga një shtresë qytetare e thjeshtë. Ai, kur pa për të parën herë në auditorin e fakultetit bionden e bukur, studenten flokë rrathë floriri, mbeti i habitur. Ajo me bukurinë e saj e bëri për vete, deri aty sa ra në dashuri me të. Studentja e bukur me sy të kaltër me bisht, me lëkurën e brishtë si prej mermeri dhe me fustanin e kuq me qershia të bardha, ngjante më shumë me një luledielli majë një kodre, spërkatur nga vesa kur çel petalet e saj të verdhë nën ngrohtësinë dhe përflakjen e diellit. Studentja e bukur ishte vajza e parë që ndikoi në shpërthimin e ndjenjave djaloshare të Kadaresë. Mirëpo në jetë femrat, sidomos vajzat e reja, pretendojnë ta kenë dashnorin sa më të bukur, ose sa më simpatik. Ato interesohen më shumë për gunën, sesa për punën. Kadareja, duke mos pasur asnjë nga të dy referencat, studentja e bukur, pasi bëri nja dy- tre takime me të, më në fund e braktisi. Ajo shumë shpejt u dashurua me një djalë tjetër, brun, simpatik, shtatlartë, flokëzi me pala, aq më tepër që vazhdonte studimet e larta jashtë shtetit, në një specializim të preferuar. Braktisja e studentes së bukur, duke marrë nëpër këmbë dashurinë e pastër dhe të sinqertë të Kadaresë, krijoi tek ai një dhembje të thellë dëshpërimi dhe tronditëse, deri aty sa ai u mbyll në guaskën e vetmisë, duke braktisur shokët dhe shoqërinë. Dhembja krijoi tek Kadareja dhe xhelozinë, smirë e ambicie për hakmarrje. Ai priste me padurim se kur do të vinin ato ditë për ti treguar asaj se kush ishte ai në të vërtetë, dhe se njeriu duhet çmuar më shumë nga puna, sesa nga bukuria. Mirëpo Kadaresë, për tia arritur këtij qëllimi, i duhej të krijonte një farë personaliteti në fushën e letërsisë ku ai studionte. I gjendur përpara këtyre rrethanave, Kadareja iu shmang letërsisë për fëmijë dhe iu përkushtua asaj për të rritur. Me lirikat e tij ai nisi ti këndoj dashurisë. Ato priteshin mirë nga lexuesit e sidomos nga të rinjtë. Në to kishte ndjenjë, temperament, ngrohtësi. Kjo dihet, se kur shpirti i një poeti përjeton dhimbje, pena e tij patjetër do jap krijime të bukura plot frymëzim. Po citojmë një nga lirikat e Kadaresë:
U zunë rrugët
U zunë rrugët me dëborë,
Afër teje smund të vi,
Rri dritareve me orë,
Në mendime fur rri.
Era zë të ulërijë,
Gjithë rrugët mbetën shkret,
Bora, ska ndërmend të shkrijë,
Ti, siç duket, nuk më pret!
Në lirikat e Kadaresë, ka influencuar dhe poezia ruse, si ajo e Pushkinit, Lermontovit, Shipaçovit, Isakovskit e sidomos ajo e Eseninit, si dhe te Agolli ndikimi i Aleksandër Bllokut, kreu i shkollës së imazhinizmit pasuar nga Sergej Esenin. Çështë e vërteta, kultura ruse ndikoi në zhvillimin e kulturës sonë jo vetëm në shkencë, por dhe në letërsi, sidomos në gjininë e poezisë. Ajo i hapi shtigje të reja poezisë sonë drejt një farë modelimi, e nxori nga guaska ku ishte mbyllur me format e saj të vjetruara që nga koha e rilindësve. Futi në të hapësirën e stepës, lirizmin e sidomos mendimin që i kishte munguar prej kohësh. Enver Hoxha, bëri një gabim, nuk duhet ta linte kulturën tonë vetëm në ndikimin dhe zhvillimin e kulturës pro Lindore, me në krye kulturën ruse, por duhet të ishte mbështetur dhe në kulturën Perëndimore. Sduhet tia kishte mbyllur rrugën. Një parruar është më i fuqishëm kur përbëhet nga dy rrjedha. E. Hoxha bëri edhe një gabim tjetër: në vitet e para të pasçlirimit, sipas mësuesit Arshi Çabej, për gjysmë shekulli pishtar arsimi, i cili tregonte se në shkollat tona mësoheshin disa gjuhë të huaja, si italishtja, frëngjishtja, gjermanishtja, latinishtja, e deri tek greqishtja e vjetër, ai i hoqi dhe la vetëm gjuhën shqipe, si gjuhë kombëtare dhe gjuhën ruse. Kështu që, gjatë asaj kohe, kultura jonë nuk pati një zhvillim të plotë, po të cunguar, gjysmak. Kjo ishte një fatkeqësi për kulturën dhe për intelektualët tanë. Ai, pas shumë viteve, u mundua ti riparonte këto gabime, por ishte tepër vonë
. Përsa i përket letërsisë artistike, gjatë asaj kohe u krijuan disa rrethana për një zhvillim më të shpejtë drejt një farë modelimi, të cilën e kërkonin interesat e kohës, ku të arrinte të renditej dhe ajo përkrah letërsive botërore. Mirëpo, pengesë për këtë zhvillim bëhej direkt kryetari i Lidhjes, zoti Dhimitër Shuteriqi, i cili vazhdonte ta udhëhiqte Lidhjen akoma me forma të vjetruara, kurse ajo kishte nevojë për reforma të reja. Në lidhje me këtë problem, me interes kombëtar, iu drejtova qeverisë, me dy letra radhazi. Mirëpo, qeveria nuk reagoi në të dyja letrat. Më pas, një mbrëmje në orët e vona të natës, kur po dilja nga një vizitë familjare, më zuri syri rastësisht te lulishtja me shkallë, aty ku është vendosur busti i Qemal Stafës, Dhimitër Shuteriqin në takim, pas një peme, në errësirë, duke biseduar kokë më kokë me Ramiz Alinë. Aty kuptova pse nuk kishte reaguar ndaj letrave të mia. Puna arriti deri aty sa iu drejtova qeverisë me një letër të tretë. Meqenëse këmbëngulja ime për problemin që ngrija ishte e drejtë dhe parimore e me interes kombëtar, më në fund si kryetar i lidhjes u emërua Dritëro Agolli dhe jo Ismail Kadareja, sipas propozimit tim në letra. Kuptova se Kadareja i duhej qeverisë më shumë i lirë, sesa i preokupuar me punë institucionale, për ta dërguar me misione të posaçme nga më të ndryshmet me interes kombëtar. Përsa i përket Dritëro Agollit, çështë e vërteta nja dy vjen punoi mirë, bëri disa reforma bashkëkohore, po më pas iu fut pijes, më shumë klubeve sesa në zyrë. Me kalimin e kohës Kadareja krijoi një farë personaliteti. Mirëpo, për ta bërë atë sa më të pranishëm dhe sa më të njohur si brenda dhe jashtë vendit, përkrah poezisë, iu përkushtua dhe prozës, që nga tregimi, novela e deri tek romani. Ai shkroi dhe botoi një sërë veprash me tema nga më të ndritshmet, ku në to spikaste më shumë dashuria për Shqipërinë dhe për shqiptarët.
Po citojmë disa vargje nga një poezi e tij:
Më ka marrë malli për Shqipërinë tonë,
Për shqiptarët malli më ka marrë,
Për qiellin e saj të madhe dhe të thellë,
Për dallgët e kaltra të Adriatikut,
Për sinjalin e trenave ku lokomotivat
Ngasin si kuaj
..
Më ka marrë malli dhe së shpejti do jem atje,
Sa i largët, aq dhe i dashur je Atdhe!
Mirëpo, në disa nga veprat e Kadaresë ka dhe gabime dhe nuk dihet nëse këto gabime janë të rastit, apo të krijuara enkas ose me porosi nga lart. Të vërtetën vetëm ai e di. Po të marrim romanin Kronikë në gur, në të përgojohen me pa të drejtë disa emra të ndershëm gjirokastritesh, sa kur doli romani për herë të parë në shitje, krijoi shqetësime në disa familje. Te romani Autobiografia e popullit tim në vargje, i kundërvihet me pa të drejtë Fishtës, poetit tonë kombëtar. Po për Gjergj Fishtën ka botuar në vitet tetëdhjetë në Zërin e Popullit një artikull prej tre kolonash, duke e quajtur poet shovinist, prandaj thotë nuk i kemi botuar veprat e tij. Si mund të quhet shovinist një poet kur mbron me të drejtë në veprën e tij trojet kombëtare të grabitura nga fqinjët shovinistë? A duhej ta lejonte ndërgjegjja dhe logjika e Kadaresë një përcaktim të tillë? Aq më tepër që Kadareja e njihte fare mirë figurën komplekse të At Gjergj Fishtës, meqë ishte marrë me veprat e tij. ai e dinte se Fishta ishte një personalitet i njohur si brenda dhe jashtë vendit. Për merita të ndryshme, në vitin 1911, populli i Shkodrës i dhuroi një kurorë të rrallë argjendi, ndërsa populli i Beratit i dhuroi një penë të artë. Më 1912, si endi me duart e tij flamurin kombëtar, së bashku me komandantin e Shkodrës Riza Pashë Shkodrani, për të shpëtuar Shkodrën nga rrethimi e ngritën në majë të kalasë së Rozafës. Më 1908 zgjidhet kryetar i komisionit në Kongresin e Manastirit, ku u aprovua dhe propozimi i tij për alfabetin e gjuhës shqipe. Ndërsa në vitin 1924 mbajti një fjalim mbi varrin e Avni Rustemit. Jo vetëm kaq, po Fishta ishte nderuar dhe me medalje nga më të ndryshmet nga Akademia e Romës, Athinës, Vjenës, Turqisë e deri te Papa Piu II. Artikulli i Kadaresë botuar në vitet tetëdhjetë në Zërin e Popullit, ku i kundërvihet Fishtës, edhe sikur të ishte me porosi nga lart, ai sduhet ta bënte këtë. Ai duhej të sugjerohej me qeverinë, të hidhte dritë mbi të vërtetat. Duhet ti thoshte asaj se ky artikull, jo vetëm që nuk na nderon, po bie ndesh me pikëpamjet tona se vepra madhore e Fishtës Lahuta e Malësisë me karakter të theksuar kombëtar përputhet me aktualitetin e politikës sonë. Dhe të kërkonte prej saj rehabilitimin e Fishtës, si dhe ribotimin e Lahutës së Malësisë. Ky ishte rasti më i volitshëm. Këtë, jo që nuk e bëri, por iu kundërvu me pa të drejtë Fishtës. Kadareja i ka shumë borxh Fishtës, megjithëse kohët e fundit mundohet tia lajë, po ësthë tepër vonë. Populli nuk thotë kot në proverbin e tij se Dielli nuk mbulohet me shoshë!. Ismail Kadareja, kur u kthye nga Franca duhej të mbante përpara lexuesit të tij një justifikim të drejtë, të sinqertë dhe parimor, duhej tu thoshte se i kam kënduar dhe regjimit të kaluar si dhe shumë të tjerë. Nuk isha as i pari dhe as i fundit. Të tilla ishin rrethanat politike të asaj kohe dhe jo ta hiqte veten për një farë kohe si disident, se në asnjë nga veprat e Kadaresë nuk mund të krijohet figura e tij si disident. Po të ndodhej lexuesi përpara këtij justifikimi, pa tjetër do ti jepte të drejtë. Përpara tij do hiqet me respekt kapelën. Dhe tani kohët e fundit Kadareja dha një intervistë në televizionin Koha. Shprehjet e tij, jo vetëm që nuk e nderonin si intelektual të moderuar, po ishin mjaft të rëndomta dhe bajate. Se ata që mund të kritikojnë Kadarenë janë njerëz jo të mirë, të përdalë, janë spiunë të sigurimit të reduktuar dhe se nuk duhet të shkruajnë dhe të botojnë. Kadareja harron që jetojmë në demokraci, ku shtypi është i lirë, gjithkush ka të drejtë të shfaq mendimet e tij të drejta dhe parimore dhe nuk është pronë e Ismail Kadaresë që të zbatoj urdhrat e tij. Përsa i përket ish spiunëve të sigurimit, Kadareja sduhet të harrojë romanin e Bashkim Shehut Vjeshtë ankthi, kur i thotë Mehmet Shehu, i ati i tij: Priti marrëdhëniet menjëherë me Ismail Kadarenë dhe të shoqen e tij. Mehmet Shehu nuk ishte njeri dosido, po ishte burrë shteti. Udhëhoqi për një çerek shekulli qeverinë. Kadareja gjithashtu nuk duhet të harrojë intervistën e kompozitores Dhora Leka dhënë medias, si dhe intervistën e zonjës Janulla Rrapi, botuar në tri numrat e gazetës Ballkan. E vërteta nuk mund të mbulohet, sa mund të mbulohet dielli me shoshë. Të tilla ishin rrethanat politike të asaj kohe. Lenini nuk ka thënë kot: Kush punon dhe gabon, ndërsa populli thotë: Kush ha bukë, do bëjë edhe thërrime. Prandaj Kadareja, përpara se të flas për të tjerët, duhet të kontrolloj veten njëherë. Kadareja lexon shumë klasikët, letërsinë botërore dhe kjo është një anë pozitive për të, vetëm se ndikohet shpesh nga ta dhe nën riminishencën e tyre mundohet të krijojë ndonjë temë, mirëpo përpara se ta hedh temën në letër, duhet ta shoshisë mirë nëse i përshtatet karakterit tonë, se pastaj ndodh si me novelën Natë pa hënë, e cila u kritikua me të drejtë gjatë asaj kohe. Ne që kemi jetuar në atë kohë e dimë fare mirë se çdo ndërmarrje apo dikaster administrativ mbulohej nga një operativ sigurimi, i cili kontrollonte çdo veprim. Ku kishte burra nëne që ti thoshte në atë kohë një vajze kur paraqitej në një zyrë kuadri për punë se a je e virgjër, apo jo; shko e vizitohu e sill raportin e dokrra të tjera si këto. Në atë kohë, po të shprehje një mendim të tillë, të fusnin hekurat në vend, të dënonin dhe me burg, sidomos kohët e fundit kur emancipimi e kishte ngritur femrën tonë me të drejta të barabarta me burrin, deri aty sa ai e ndihmonte edhe në punët e shtëpisë, çonte edhe fëmijën në kopsht apo çerdhe. Prandaj, në të tilla raste, duhet të ketë kujdes Kadareja, se pastaj ndodh si dhe me artikullin e botuar para disa kohësh prej tij kur thotë se Kosova i takon Serbisë! Tek ne ekziston akoma smira, ambicia dhe shpirtngushtësia, nuk duam ta shohim njëri- tjetrin mirë. Këtë nuk po e them unë, po e kanë thënë vite më parë dy kokat e kulturës sonë kombëtare: Konica me Nolin, e se shqiptarit nuk i vjen e keqja nga të huajt, po i vjen nga vetë shqiptari. Disa nga kritikuesit tanë, duke parë se Kadareja nga dita në ditë rrit reputacionin e tij si brenda dhe jashtë vendit, veprat e tij vazhdojnë të botohen në shumë vende të botës, ku priten mjaft mirë dhe nga lexuesit e tyre, shpirt ngurtësia i shtyn ata që me artikujt e tyre mundohen të prishin imazhin e mirë të Kadaresë, duke kërkuar të gjejnë ndonjë të çarë në ndonjë vepër të Kadaresë dhe o burra artikullin për të kritikuar ndonjë. Kjo përbën për ta njërën anë, kurse nga ana tjetër duan ti japin vetes së tyre rëndësi, të thonë se kush jam unë derisa kritikoj Kadarenë, shkrimtarin më në zë. Si ndodhi para disa kohësh me artikullin Lotët e Kadaresë për Baba Stalinin. Kur vdiq Stalini, Kadareja ishte akoma çunak, nuk kishte shkuar brisk në faqe, nuk ishte më tepër se tetëmbëdhjetë vjeç, vazhdonte klasën e parë të fakultetit filologjik. Po dhe në rast se do kishte derdhur lot për Baba Stalinin, nuk ishte as i pari dhe as i fundit. Dhe artikull shkruesi, në rast se do kishte jetuar në atë kohë, qoftë ai apo i ati i tij, në mos patën derdhur lot për Baba Stalinin, dy minuta heshtje do të kenë mbajtur. Fabulisti francez Lafonteni thotë: Elefanti nuk pyet për lehjet e kones! Se kush ka qenë Stalini, atë do ta përcaktoj historia në shekujt pasardhës, siç përcaktuan Bonapartin, Kutuzovin, Çan Kaj Shinë, Camberlanin, Çërçillin. Ajzenaurin, Degolin e shumë politikanë të tjerë të dëgjuar. Mirëpo, sduhet harruar një gjë se Stalini ne shqiptarëve na bëri një të mirë, na shpëtoi nga tradhtia jugosllave, nuk na la të bëheshim Federata e tretë e tyre. Dhe shqiptari e ka për traditë që të mirën nuk e shkel me këmbë dhe nuk hedh baltë mbi të
Ka ardhur koha që të gjitha këto cikërrima pa vlerë dhe që nuk na nderojnë, duhet ti hedhim prapa krahëve dhe të shohim përpara dhe vetëm përpara, ashtu siç i pat thënë dikur ish presidenti spanjoll Gonzales popullit të tij. Këtë e kërkojnë interesat e Atdheut. Është koha kur Shqipërisë i duhet më shumë se kurrë çmimi Nobel. Fishta, Koliqi, Konica, Noli dhe Çabej, që mund ta merrnin këtë çmim, nuk jetojnë dhe ky çmim pas vdekjes nuk jepet. Është mëse e vërtetë që e mori Nënë Tereza, po ama ajo nuk i shërbeu kombit të saj, popullit shqiptar, po u shërbeu popujve të tjera me në krye popullin indian. Çmimi Nobël për ne duhet të merret nga një intelektual që i shërben komb it, popullit të tij. Dhe më pranë këtij çmimi është intelektuali dhe shkrimtari i nderuar Ismail Kadare. Artikulli i tij i fundit në lidhje me problemin e Statusit të Kosovës ishte i drejtë, bindës, parimor. Kur një popull e do, e respekton, i këndon dhe këngë, pse ti kërkon të gërricesh dhe të hedhësh baltë mbi të, në vend që ta mbështesësh dhe ta ngresh në piedestalin e kulturës botërore. Nëse ai do ta marrë çmimin Nobel, në radhë të parë e merr për kombin e tij, për të rritur krenarinë. Dhe nëse e nuk e merr këtë radhë, do ta marrë radhës tjetër. Shqiptari ka qenë gjithmonë optimist, ka pasur besim në fitore.
Tjetri >
(Gazeta Sot)
Denonco kėtė mesazh tek moderatorėt | IP: e regjistruar
|
12 Tetor 2004 03:09
Forumi Horizont > Tema Shoqėrore > Letėrsia > Letersia Moderne Shqiptare > Ismail Kadare > Kush ėshtė Ismail Kadare ?
