Forumi Horizont (http://www.forumihorizont.com/index.php3)
- Shkrimtare te huaj (http://www.forumihorizont.com/forumdisplay.php3?forumid=296)
-- "Shqipëria një dhe njëmijë." Indro Montanelli (http://www.forumihorizont.com/showthread.php3?threadid=13596)

TEPOSHTJE DHE RILINDJE

Tani, të merremi vesh: ky regjim fisnor dhe patriarkor i Shqipërisë së veriut nuk është më aq i fortë sa njëherë, ndoshta tanimë vetëm sa ka mbetur gjallë mbas vdekjes së vet, i brejtur pak-nga-pak prej evoluimit të ngadalshëm të jetës së vendit drejt formash dhe kriteresh me të përditësuara. Tirana, dalgadalë por pamëshirëshëm, i shtyn kthetrat e saj deri këtu lart, me prefektët e saj dhe ligjet e saj, ajo tërheq, përthith, shthur, shpërbën. Malësia mbetet ende e paarritshme, por jo më si këtu e tridhjetë vjet të shkuar, në kohën e turkut. Të rinjtë, këta rabdomantë të përjetshëm të përparimit, i shkepen traditës, hapin sy e mendje ndaj ideve të reja sociale, vënë në diskutim autoritetin e bajraktarit, u vënë minat paragjykimeve dhe bindjeve që deri më tani janë vendosur si rregulla të dokeve malësore. Ata bëjnë, me një fjalë, atë që kanë bërë gjithnjë të rinjtë e të gjitha vendeve dhe të gjitha kohëve: shembin.
Ndërsa pleqtë bëjnë atë që kanë bërë gjithnjë pleqtë e të gjitha vendeve dhe të gjitha kohëve: mbajnë me pajandra. I vetmi ndryshim, ndoshta, është sot se të rinjtë e kanë një çikë më pak gabim, kurse pleqtë kanë një çikë më pak të drejtë se ngaherë. Një i huaj i çinteresuar, që ta dojë shumë Shqipërinë, siç mund të jetë një italian, edhe që beson vendosmërisht te Shqipëria dhe tek e ardhmja e saj, politikisht nuk mund të jetë veçse me të rinjtë. Por për nga ndjenjat nuk mund të jetë veçse me pleqtë, së paku në keqardhjen parandaluese për atë që deri më tani ka qenë dhe ende pjesërisht është poezia e kulluar dhe qëndrueshmëria morale e jetës malësore. Është një mësim i madh njerëzor ai i malësorëve, një mësim i madh virtytesh vatjake, që do të doja t’i shihja jo të shkatërruara në emër të një virtyti social, qoftë edhe më i lartë, por vetëm të harmonizuara me të. Ndoshta është e pamundur. Dhe, në qoftë e pamundur, është e drejtë që ato virtyte të biren. Por është gjithaq e drejtë që atij që ka jetuar pakëz mes këtyre malësorëve të rreptë e krenarë, mes këtyre kullave të hapërdara malesh që të huajit ia hapin dyert për ta mbështjellë me një afsh të ngrohtë mikpritjeje të përzemërt; që atij që ka mundur t’i masë vetë çiltërinë e këtyre shpirtrave të thjeshtë e të fuqishëm edhe flijimin e përditshëm edhe besnikërinë e papërkulshme ndaj dokeve të veta edhe lidhninë e thellë mbas familjes edhe shenjtërinë e fjalës së dhënë të malësorëve; është gjithaq e drejtë them që atij t’i vijë keq për bjerjen e tërë kësaj, për zvogëlimin e pashmangshëm të cilit Malësisë do t’i duhet t’i nënshtrohet për t’u bërë një krahinë e Shqipërisë një dhe të madhe, për të përmbushur procesin e përbashkët kombëtar tanimë në zhvillim të plotë.
Flijim edhe më i lavdërueshëm për sa malësorët, duke humbur fizionominë e tyre, do të humbin diçka përnjëmend fisnike, një shënjesë aristokratike, një stemë bujarie.