Forumi Horizont (http://www.forumihorizont.com/index.php3)
- Shkrimtare te huaj (http://www.forumihorizont.com/forumdisplay.php3?forumid=296)
-- "Shqipëria një dhe njëmijë." Indro Montanelli (http://www.forumihorizont.com/showthread.php3?threadid=13596)

PUSHTIMI TURK

Me turqit Shqipëria kishte bërë të njohur, si thamë, më se gjysmë shekulli më parë për shkak të veprimit të padenjë të perandorit Andronik që i kishte marrë me pagëtyrë mes mercenarëve të tij, dhe takimi doemos nuk i pati ngazëlluar shqiptarët. Por më keq qe kur ushtarët e Muhametit dhe, më këmbë të tij, të Muratit II kthyen së rishti në rajon për llogari të tyre për të ndërmarrë aty kolonizimin kuranor. Pengesa në rrugën e tyre nuk gjetën dhe ato që gjetën ishin aq të brishta sa u patën hequr tej si ledhe kartoni. Qysh gjatë mbretërimit të Dushanit Islami kishte mbërritur në Galipojë. Ndërsa mandej, në Ballkan, posaçërisht mbas betejës së Adrianopojës (1375), ai i ra kryq-e-tërthor brendësisë së vendit duke u shtyrë deri në malet e kufirit shqiptar.
Kërcënimi i afërt i shtyu popujt e Gadishullit ballkanik të kërkonin një platformë marrëveshjeje dhe mbi këtë të ndërtonin një front të vetëm qëndrese. Qe ky bashkimi serbo-bullgaro-shqiptar, një marrëveshje luhatëse ushtarake, që më 15 qershor 1389 nuk e mbajti në Kosovë goditjen kundër armikut edhe më nuk u përtëri për t’ia vënë atij në diskutim fitoren. Gadishulli i gjithë ra në pushtet të turqve dhe mbeti në të për më shumë se pesë shekuj.
Pikërisht në këtë çast sipëran Venediku u dha shqiptarëve provën e re të madhështisë së politikës së tij. Ndërsa sundimet e ndryshme të huaja që kishin ndjekur njëri-tjetrin në vend binin nën shtytjen e pushtuesve të rinj, ndërsa shpërbëheshin qeverisjet e vogla krahinore të përftuara aty me nismën e vasalëve më të zotë, Venediku u bënte ballë osmanëve dhe, mbrojtës i krishterë i Shqipërisë së krishterë, ngrinte aty murin e madh të fuqisë së tij adriatike. Pikërisht ai e mblodhi në dorë trashëgiminë e kontëve dhe arhontëve dhe mbretërve dhe despotëve të ndryshëm që ndiqnin njëri-tjetrin në vend; ai, duke luftuar me turqit për çdo pëllëmbë trualli, u lejoi shqiptarëve të organizonin qëndresën. Prej Balshëve, të mundur e të vrarë nga muslimanët (i fundmi, Gjergji, trashëgimtar edhe i Komnenëve nëpërmjet martese, u pat zënë rob) Venediku pati Shkodrën dhe Drishtin; prej Topiave pati Durrësin. Në atë përdegëzim pushtetesh të krijuara, e Shumëkthjellta Republikë qe e vetmja që përballoi përgjegjësitë e çastit duke zëvendësuar zotërithët në shembje e sipër dhe duke mbështetur autonomitë rajonale në të cilat, për t’u mbrojtur më mirë, copëzohej kombi. Në Durrës u tërhoqën disa prej familjeve më bujare shqiptare pikërisht për t’u shpëtuar agresioneve turke duke u strehuar në hijen e flamurit të Shën Markut: Arianitë dhe Shpata, Zaharia dhe Dukagjinë. Një prej këtyre Dukagjinësh, pikërisht, ia lëshoi Lezhën Republikës që emëroi aty një qeveritar të sajin dhe e shndërroi në një fortesë-pritë të vërtetë e të mirëfilltë kundër përparimit osman drejt veriut, ku malësorët mund ta vijonin së rishti të pashqetësuar, ose pak të shqetësuar, misionin e tyre historik prej ruajtësish të autonomisë shqiptare, prej vestalësh të zjarrit kombëtar. Dhe edhe Kruja qe venedikase, në urdhrat e një vasali të Republikës, një Topia, nga familja e zotërve të Durrësit, deri më 1415.
Venediku mbronte, luftonte, punonte. Të tijat janë veprat e fuqishme të rimëkëmbjes së portit të Durrësit të cilit iu shpëtua laguna dhe rindërtua ledhi i pengesës. Deri edhe e veja e Balshës III që, duke ruajtur ende disa zotërime, kishte gjithashtu edhe ambicje, ose më mirë iluzione, dhe mëtonte t’i kundërvihej hegjemonisë vendikase, më së fundi e njohu nevojën e tij dhe atij iu drejtua për mbrojtje. Mandej, ngase masa dilte e pamjaftueshme, mendoi madje t’ia shiste së Shumëkthjelltës Republikë zotërimet e saj ose, së paku, pjesën bregdetare të tyre dhe traktativat e gjata u ndërprenë nga vdekja e mbretëreshës që i ofronte Shën Markut provincat e saj adriatike (Vlorën, Kaninën, Himarën dhe kullën e Pirgut) me çmime përnjëmend falimentimi: për 9000 dukate.
Por ishte tepër vonë. Duke i dalë përpara kalimit të zotërimit nën Venedik, kundërshtar shumë më i fortë për ta shkulur vendit në krahasim me mbasardhësit e Balshëve, turqit e pushtuan trevën dhe, duke i siguruar kështu vetes daljen në Adriatik, e bënë atë bazë të veprimit të madh që tanimë përgatisnin kundër qytetit të lagunave, kundër atij qyteti të pacipë palafitash që guxonte t’i tregonte vendin perandorisë së tyre duke e rrezikuar atë pikërisht në terrenin e vet: në det. Të vendosur në Janinë, si shtinë në dorë Artën prej nga dëbuan zotërit napoletanë Tocco që e panë veten të katandisur në zotërim vetëm të Qerfalonisë dhe të Zantës, duke u hapur dhe duke depërtuar gjithnjë më shumë brenda Shqipërisë me një varg luftrash guerilje më të përgjakshme ndoshta se një luftë e hapur, përgatiteshin për luftën vendimtare kundër Venedikut, zot i trafiqeve dhe mbrojtës i autonomive rajonale të krishtera të këtij populli larë në gjak. Por mbrojtës dhe të mbrojtur u dëftuan të denjë njëri për tjetrin: ndërsa Luani i Shën Markut u zinte osmanëve vendkalimet adriatike dhe u vononte marshimin ngadhënjimtar, shqiptarët organizonin në brendësi të vendit qëndresën. Të shpëtuar në majat e maleve të tyre të ashpra, rioganizoheshin tani në çeta, teptisnin në veri përtej kufijve dhe ripopullonin treva deri atëherë të mbajtura nga serbët; ndërsa drejt jugut dhe rrafshultës zbrisnin për të bërë luftë guerilje duke riogranizuar bërthama dhe fise kryeneçësisht kundërshtarë të Islamit, duke u prirur gjithnjë më shumë nga Venediku dhe duke ia lehtësuar atij detyrën mbrojtëse; ndërsa popullsitë e Shqipërisë së mesme dhe jugore, më të pambrojtura dhe më pak lufëtare, ndoshta edhe më pak të vendosura në fushë shpirtërore e fetare si rrjedhojë e kolonizimit greko-ortodoks, e pranonin më përunjësisht pushtuesin turk ose mërgonin në territore greke, në Atikën dhe në Argolidën, në Lakoninë dhe në Arkadinë, në Eubenë dhe në Cikladat, ku pranoheshin, shpesh kërkoheshin, nga zotërit vendës, nga Acciaiuolot, qeveritarët vendikas, perandorët bizantinë. Këta mërgimtarë mandej mbetën. Ende sot në ato troje lulëzojnë koloni shqiptare, mbetur të bashkuara dhe mjaft të huaja ndaj vendit që i përbuan, folëse të toskërishtes së tyre, besnike ndaj traditave të tyre, dokeve dhe zakoneve të tyre.