Forumi Horizont (http://www.forumihorizont.com/index.php3)
- Shkrimtare te huaj (http://www.forumihorizont.com/forumdisplay.php3?forumid=296)
-- Enciklopedia E 100 Personave Mė Me Influencė Nė Historinė Botėrore (http://www.forumihorizont.com/showthread.php3?threadid=11218)

Enciklopedia E 100 Personave Mė Me Influencė Nė Historinė Botėrore

( Nga Majkėll Hart )


Lexues tė nderuar! .Besoj se shumica juaj kanė dėgjuar apo studiuar nėpėr tekste shkollore pėr persona dhe personalitete qė kanė lėnė gjurmė tė pa harrueshme nė lėmij tė ndryshėm tė historisė botėrore.
Libri i autorit anglez Majkėll Hart ( Michael H.Hart) i emėrtuar; "The 100: A Ranking of the most influential persons in history",mė duket shumė i plotėsuar nga mėnyra e gjetjes dhe qė shuan kureshtjen e lexuesit tė mirėfilltė.
Tani kuptohet se gjithmonė ndėrmjet njerzėve ka patur debate, se kush me tė drejtė e ka kapur piedestalin mė tė lartė,dhe ka bėrė emėr nė fushėn filozofi-ke,shkencore,religjioze,ushtarake,apo qeveritare,dhe se kush ka arritur gra-dėn mė tė ulėt tė diskriminimit shoqėror.

Sidoqoftė edhe kėtu,sipas mėnyrės sė M.Hartit,nuk mund tė themi se ka gjetur rrugėn mė tė pėrkryer,por na le tė themi se ėshtė mė afėr sė vėrtetės.
Nė kėtė vepėr siē do tė shohim mė poshtė,janė zgjedhur dhe seleksionuar pe-rsonalitetet qė i gjinden shumė mė afėr sferės pėrkatėse,ndėrsa renditja e tyre nė bordin tregues ka ardhur si rezultat i pikėve mė tė shumta tė grumbulluara pa marrė parasysh rolin pozitiv apo negativ qė ata kanė luajtur ata,nė etapa tė ndyshme historike.

Kriteria qė ėshtė pėrshkruar kap njė gamė tė gjėrė fushash siē do ta gjykoni dhe vetė,por ēfarė vlenė tė theksohet,ėshtė origjinaliteti i shpikjes,mėnyra e predikimit,dhe efektiviteti i tij nė jetėn materialo-shoqėrore.

Kjo vepėr ėshtė botuar pėr herė tė parė nė 1978-ėn,dhe pėr herė tė dytė shohim se i ėshtė ndryshuar formacioni i tė njėqintėve nga vetė autori,arsye tė cilat ai i di vetė. Si nė botimin e parė dhe nė tė dytin,vendi i Muhamedit asw. nuk ėshtė prekur ashtu siē ka ndodhur me tė tjerė,dhe nga kjo marrim shkas e themi se Muhammedi asw ka patur ndikim pozitiv absolut nė historinė e njerzimit.Por pranojmė dhe tjetrėn qė shpesh dėgjojmė versionin e ngritur se ėshtė Islami ai qė ka bėrė revolucion, dhe jo Muhammedi vetė,ngase ai ishte vetėm njė pėrcjellės mesazhi.Por kur nisemi nga origjina e Islamit me Muhammedin prijės themi se ai i ka paraprirė Islamit tė atėhershėm dhe kėtij tė sotėm. Kėshtu tezat e ngritura qė ta quajnė Islamin si filozofi,apo shkencė religjioze tė ndarė nga Muhamedi si themelues i saj bien poshtė pėr vetė faktin se kjo fe mori njė hov tė paparė me njė shpetėsi kozmike nė periudhėn e predikimit tė saj nga Muhamedi.

Nė njė vend M.Hart thotė:-“Pėr njė gjysėm shekulli,fiset beduine tė arabisė,tė frymėzuar nga feja e Profetit,krijuan njė perandori tė madhe qė zgjerohej prej Indisė deri nė oqeanin Atlantik,qė bota kurrė nuk e kishte parė njė gjė tė tillė deri atėhere. Ngado qė u vendosėn ithtarėt islamikė,populli i atij vendi e pėrqafoi fenė Islame,si fe mė e drejtė.”

Pėr tė qėnė sa mė tė sinqertė me lexuesin,historia e njė personi qė ka bėrė ‘emėr’nuk mund tė pėrfshihet vetėm me dy fjalė,pa i hyrė detaje tė hollėsishme.Pėr disa ėshtė shumė zor,pėr mungesė evidencash e dėshmishė, pėr tė tjerėt ka mendime kontrakditore,ndėrsa tė disa ėshtė fare e lehtė,kur disponohet njė vepėr qė ska ndryshuar nga origjina qoftė dhe njė germė,apo vetė pozicionimi i germave ėshtė si ditėn e parė qė doli pėr publikun.
E kemi fjalėn pėr Kur’anin.

Pėr tė kompletuar njė vepėr tė tillė M.Hart ėshtė nisur sipas shijės sė tij renditėse,ku specifikisht shohim ata qė kanė arritur famė botėrore siē thamė dhe mė lart qysh nga fillozofi, uzurpuesi,apo artisti i skenave botrore.

Shija e dikujt tjetėr do tė ishte ndryshe,dhe metodologjia do kishte parametra dhe vendosje sporadike nė raport me kėtė studim tė M.Hart,por ne meqė s’kemi kompetenca ta ndryshojmė do ta marrim kėtė si ėshtė.
Ky libėr ėshtė shumė interesant dhe krejt i ndryshėm nga tė tjerėt,se kemi tė bėjmė me ato figura historike qė nė pasqyrė ruajnė shumė shtrembėr nga njėra tjetra. Njerzit e dėrguar tė All-llahut si Musai, Isai, Muhammedi as.dhe veprat e tyre tė shenjta me cilėsi, humanizėm, dhe moral tė plotė,nuk mund tė barazohen me atė tė Augusto Oktavianit,Maltusit,Pjetrit I,Marksit, Frojdit, Napoleonit, Xhingis Kanit, Makiavelit, Lenin e Stalin,Hitlerit dhe Gorbaēovit,
kur e dimė se ata lanė vazhdė tė ndyrė dhe shumė djallėzore nė kohėn qė jetuan dhe pasojat e tyre mbollėn fara tė hidhura,dhe i dhanė njerėzimit fruta vdekjeprurėse. Apo tė asaj klase shoqėrore tė ndėrmjetme pėr personat e shenjtė tė xhainizmit,brahmanizmit,budizmit,zorostraizmit,maz
daizmit etj etjerė,qė dhe sot efekti i tyre i ka lėnė pasuesit e vet nė qorrsokak.
Tė parėt, falė i qofshim Zotit,si Musai,Isai dhe Muhamedi as. pa luftė e gjak,vetėm me forcėn e fjalės, i sollėn njerėzisė pemėn e paqes,ndėrsa tė dytėt frutat e hidhura,dhe tė tretėt gėshtenja shtriga.Dhe tani kemi nė dorė se kush e theu rekordin e kapjes sė kėtyre tri majave,plus dhe shumė tjerash.
Mendimi im personal ėshtė se;- nuk ėshtė aspak e drejtė tė radhiten njerzit e dėrguar tė All-llahut xh.xh nė njė libėr me tiranėt,atheistėt,por siē thamė mė lart motivi qė mbėshtetet ky libėr ėshtė prodhimi i njė studimi laboratorik i Majkėll Hartit qė u bėn tė gjithė atyre kokave qė historia u thėrret sipas emrit qė ata i lanė prapa vetes. Ndėrkohė si muslimanėt vetė qė duhet ta njohin me argumente fikse heroin e tyre,por dhe ata jo muslimanė u ipet rasti ti hapin njė penxhere nga dielli jetės sė tyre,sidoqoftė jeni ju vlerėsuesi mė i mirė,dhe tė gjithėve u uroj lexim tė kėndshėm.
#1
Muhammedi 570~632
Finalizimi qė Muhammedin ta rradhis nė vendin e parė tė bordit biografik tė personaliteteve mė me ndikim nė botė,ndoshta te disa lexues do tė shkaktojė surprizė e befasi,ndoshta te tė tjerėt dyshim,dhe tek tė fundit hutim dhe paqartėsi. Ai ėshtė njeriu i vetėm nė histori,i cili arriti sukses tė pa limit si nė fushėn religjioze,dhe nė aspektin politik. Edhe pse me njė prejardhje tė thjeshtė,Muhammedi predikoi dhe pėrhapi njėrin prej religjioneve mė tė mėdha nė botė,dhe u bė udhėheqės politik jashtė zakonisht i shkathėt. Sot trembėdhjetė shekuj pas vdekjes sė tij,ndikimi i forcės filozofike tė fjalės sė tij,dhe urtėsia e mendimit shihet tė mos e humbė efektivitetin e saj si nė ditėt e fillimit.

Muhammedi ,i lindur nė vitin 570 nė Mekkė,qytet ky nė Arabinė Jugore,aso kohe rajon i lėnė pas dore nė aspektin e zhvillimit ekonomik,kulturor e jetė-sor. Ai nė moshėn gjashtė vjeēare ngeli jetim,dhe u rrit nė njė mjedis tė pra-pambetur, nėn kujdesin e ungjit tė vet.Bazuar nė literarurėn Islame,ai nuk dinte shkrim dhe lexim,dhe kėmba e tij nuk kishte shkelur nė ndonjė shkollė.
Shohim qė gjendja e tij ekonomike u pėrmirėsua vetėm atėhere kur ai u martua me Hatixhen,njė vejushė e pasur dhe shumė e ndershme.
Por kjo nuk na jep asnjė shenjė se ky njeri mė vonė do tė bėhej njė figurė shumė e njohur. Koha qė kalonte ishte tepėr e rėndomtė,se shumica e arabėve tė asaj kohe ishin idhujtarė. Veē se shohim njė pakicė hebrenjsh dhe tė krishterė qė banojnė nė Mekkė. Dhe me siguri,pikėrisht nga ata, kjo i dha shkas Muhammedit tė pėrfitojė bindjen se ėshtė vetėm njė Zot i Gjithėfuqishėm, i cili ka pushtet nė tėrė rruzullin tokėsor,e pėrtej tij.
Nė moshėn dyzet vjeēare,Muhammedi ishte mė se i bindur,dhe ishin pjekur tamam kushtet tė dalė dhe tė trumbetoi,pėr atė Zotin historik (All-llahu) dhe tė spjegoi nė familje dhe publik misionin e tij profetik,qė All-llahu i ka bėrė thirrje me anė tė Engjullit Xhibril,dhe e ka zgjedhur pėr tė predikuar mesazhin e njė feje tė re,dhe fjala e para qė mori qe “mėso”
Tre vjet bėri Muhammedi predikim vetėm me tė afėrmit dhe shokėt e vet. Rreth viteve 613 ai doli nė publik tė hapur,ku dalėngadalė fillojė tė ketė simpatizanė,por ndėrkohė dhe shumė armiq. Pushtetarėt Mekkas tė asaj kohe e konsideruan si shumė tė rrezikshėm,dhe bėnė ēmos qė ta largojnė nga bindjet e tija. Kur panė qė ai jo qė s’po ndryshon rrugė,por po flet ashpėr dhe hapur kundra tyre,ata e kėrcėnuan pėr vdekje me lloj lloj mėnyre.
Kėshtuqė nė vitin 622 Muhammedi me shokėt e tij e panė tė udhės tė migrojnė diku vend tjetėr,dhe pėr ta strehė u bė Medina.nja 300 e ca km.nė veri tė Mekkės.Atje nė Medine,udhėheqsit nė pushtet atij i ofruan pozita me rėndėsi politike tė vendit,por ai i refuzoi ato.
Emigrimi i tij i quajtur Hixhret,solli njė begati dhe fatbardhėsi nė ardhshmė-rinė e jetės sė Muhammedit,e cila prej aty e pas flet pėr njė ecuri tė pashoqe.
Nė Mekkė ai nuk pati dhe aq shumė ithtarė nė krahasim me atė nė Medinė,
ku ai fitoi njė popullaritet tė madh,dhe shohim qė ai po ka pushtet mė tė madh se sa pushtetarėt vendas. Kjo gjė solli njė brengė nė autoritetet e vendit,por sa binin nė duel debatesh me Muhammedin i dorėzonin armėt e tyre,dhe menjėherė qafonin Islamin. Kjo solli atė gjė qė shpesh pati beteja tė ashpra midis kėtyre dy vendeve,Mekkės dhe Medines,dhe Muhammedi gjithnjė pati korrur fitore,dhe tani pas tetė vjetėsh emigrim ai kthehet fitimtar nė vendlindjen e tij Mekkė. Pas dy vjetve e gjysėm,pas kthimit nga Medina, fiset arabe qė ishin nė Mekkė pothuaj tufa –tufa e qafonin Islamin si fenė mė tė plotėsuar,dhe nga kjo pikėnisje shohim qė fuqia pushtetare e Muhammedit kishte kapur tėrė Arabinė Jugore,dhe Muhammedi ishte drejtuesi i tyre.
Antarėt e fiseve Beduine janė tė njohur nė Arabi pėr zotėsinė e tyre nė artin e tė luftuarit,dhe guximin bashkė me trimėri qė ata kanė.
Para ardhjes sė Muhammedit,shumė gjak ishte derdhur pa shkak e arsye,dhe ēfarė ndodhi ishte se shumė fise qė nuk duronin njė shtypje tė tillė nga fuqitė mė tė mėdha,dhe pėrēarja e madhe qė ishte krijuar,u detyruan tė degdisen nė Veriun e Arabisė,dhe atje tė mirren me bujqėsi dhe blegtori.
Me ardhjen e Muhammedit nė fuqi,ndodhi njė revolucion i madh bashkimi. Pėr herė tė parė nė historinė e tyre ngjau diēka e pabesueshme. Bashkimi qė ofroi Muhammedi,me njė frymė tė flaktė nė besimin e madh vetėm nė njė Zot,e askėrkėnd tjetėr,ata u bashkuan si kurrė ndonjėherė,dhe u lėshuan nė njė varg luftimesh tė papara nė historinė e tyre.
Nė veri lindje tė Arabisė shtrihej Perandoria Persiane e Sasanidėve,nė veri perėndim ishte ajo Bizantiane,apo Perandoria Romake nė Lindje me qendrėn e saj nė Kostandinopojė. Pėr nga numri i luftėtarėve, dhe paisjes sė lartė nė kalorsi, arabėt nuk kanė mundur tė krahasohen asnjėherė me kundėrshtarėt,
por fakti i ēuditshėm qėndron se nė tė gjitha betejat ata patėn korrur fitore.
Me njė enthusjazėm tė lartė ata pushtuam gjithė Mesapotaminė,Sirinė,dhe Palestinėn. Nė vitin 642 Egjiptin e pushtuan nga Perandoria e Bizantit, kėshtuqė ushtritė Persiane u mposhtėn dhe u dorėzuan nė betejat e mėdha tė Kadisisė,dhe Nehavendit.
Po ato nuk mbaruan me aq. Tė udhėhequr nga pasardhėsit e Muhammedit,
Ebu Bekrit dhe Omer al Hatabit sulmet vazhduan mė tej,dhe shohim nė vitin 711 ushtritė arabe tashmė shkelin nė Afrikėn Jugore,madje deri nė Oqeanin Atlantik. Sė kėndejmė ata iu drejtuan Veriut,e kaluan Gjibraltarin dhe arritėn nė tokėn Spanjolle. Pas njė kohe u kėrcėnua rreziku qė muslimanėt kanė marrė revanshin dhe duan tė futin nė dorė gjithė Europėn e Krishterė .
Por nė betejėn e njohur tė Turit,nė vitin 732,kur ata depėrtuan thellė nė Francė,u thyen nga Francezėt. Sidoqoftė,pa u ardhur keq pėr kėtė,pėr ma pak se njė shekull fise beduine tė frymėzuara nga fjala e tė Dėrguarit tė tyre,krij-uan njė super Perandori qė e kishte anėn nė Indi e mbaronte nė Oqeanin Atlantik,qė bota se kish parė njė gjė tė tillė deri atėhere. Ngado qė qėndruan ushtritė muslimane,njerėzit masivisht e konvetonin fenė e re, Islamin.
E vėrteta ėshtė se ata nuk e ruajtėn tė gjithė atė teritor qė ata morėn,por fakti ėshtė se mjaft shtete fituan pamvarėsinė,por fenė mbajtėn atė qė u tansmetoi Muhammedi. Ndėrsa nė Spanjė u deshėn mė shumė se shtatė shekuj luftė qė krishterėt ta rimarrin krej gadishullin. Megjithatė Mesapotamia dhe Egjipti,djepi i lashtė i civilizimit,mbetėn nėn okupimin arab,gjithashtu dhe gjatė gjithė bregut verior Afrikan.
Feja e re i kaloi kufijtė dhe nė ato vende ku nuk preku kėmba e arabit pėr pushtim,bile kaloj matanė ujrave tė Oqeaneve. Ky ėshtė i tėrė thelbi i frekuencės sė lartė tė fjalės sė Muhammedit,qė edhe pas vdekjes sė tij rradhėt muslimane rriten nė numėr. Sot ajo ka me dhjetra miljonė ithtarė nė Afrikė,dhe nė Azinė e Mesme,kurse shumė mė tepėr nė Pakistan dhe nė Indinė Veriore,dhe nė Indonezi. Kėtu nė Indonezi ajo u paraqit si mjet integrimi. Nė njė pėrshkrim tė kėtillė,si mendoni qė duhet vlerėsuar ndikimi i gjithė mbarshėm i Muhammedit nė historinė njerzore?
Si tė gjitha fetė e tjera,dhe Islami ka ndikim shumė tė madh ndaj qėnies sė ithtarėve tė vet. Prandaj tė gjithė prijėsat e ēdo feje nė kėtė libėr kanė njė vend tė lartė. Edhe pse tė krishterė ka dyfishin nė raport me myslimanėt,nė shikim tė parė ndoshta duket e papranueshme qė Muhammedi ze vend mė tė lartė se Jezu Krishti,por kjo ka dy arsye;- E para, Muhammedi ka luajtur rol shumė herė mė tė rėndėsishėm pėr zhvillimin dhe pėrhapjen e Islamit se sa Jezusi pėr Kristjanizmin ( nėse ato dallohen nga Jahudizmi).
Shėn Pjetri ėshtė ai qė e ka pėrpunuar teologjinė kristjane,dhe ai njihet si pioneri i parė i kristjanizmit,dhe autori kryesor i njė pjese tė madhe tė Dhjatės sė Re. Dhe e dyta, Muhammedi ėshtė themeluesi i teologjisė Islame,dhe hartuesi i normave dhe parimeve kryesore etike e morale tė Islamit. Por jo vetėm themeluesi,por dhe i devotshmi i cili pėrhap fenė Islame,dhe mban rolin kyē nė verifikimin e dispozitave tė saja.
Pra nė periudhėn e tij profetike 23 vjeēare,Muhammedi pėrcolli ndėr muslimanė mesazhet e sjella nga Zoti nėpėrmjet melekut Xhibril.Fill mbas vdekjes sė Muhammedit Ebu Bekri me shokė,duke parė qė Muhammedi vdiq,urdhėroi pėrpilimin e Kuranit sipas vendit dhe kohės sė zbritjes,me qėllim qė tė mos abuzohej dhe tė lindnin ngatėrresa nė pasardhėsit muslimanė. Dhe kjo gjė u arrit brenda njė kohe tė shkurtėr,nga se arabėt kanė dhunti prej Zotit tė mbajnė mend shumė dhe me precision tė lartė.
Pati patur shumė mendime pėr rradhitjen e ajetėve,qė tė kenė njė renditje tė harmonike,por ajo u kundėrshtua me tė drejtė,dhe njėri prej dijetarve tė asaj kohe tha me pyetje;- Kur i blejmė enėt e guzhinės i vendosin nė vendet e tyre tė posaēme,apo i rradhitim sipas kohės qė i blejmė?!
Por Kurani mrekullisht i ka tė dyja kėto vetija.Ajetet Kur’anore i gjejmė nė pozicionet e tyre tė volitshme,sipas radhės qė kanė zbritur.Pra Muhammedi nuk ėshtė autori i shkrimit tė Kuranit,por as dhe ai i pėrpilimit,por i zbatimit tė tij dhe tregimit nė tė tjerė.
Kjo e bėn Muhammedin shumė transparent,qė nė aparencė i duket atij qė shpiku energjinė elektrike,pataj kjo energji u kthye nė dritė,mė pas nė forcė,dhe mė vonė u pėrdor nė ēdo labirinth teknologjije e tjera e tjera.
Nė njė kėnvėshtrim tjetėr na duket sikur Kuranin e ka shkruar vetė Muhammedi,pėr arsye se aty ka mėsime dhe spjegime nga fusha tė gjėra teknologjike, matamatike,astronomia,anatomia,fiziologjia,fizika,
gjeografia,
historia, gjeodezia e shumė tė tjera. Njė gjė e tillė e hollėsishme me Biblėn dhe Jezu Krishtin nuk ka ndodhur,dhe ska mundur tė vijė e saktė ndėr ne nė ditėt tona.
Edhe pse Kurani ėshtė shumė i rėndėsishėm pėr muslimanėt,si bibla pėr kristjanėt,ndikimi i Muhammedit ndaj Kuranit ėshtė shumė herė mė i madh.
Nuk pėrjashtohet mundėsia qė ndikimi i Muhammedit ndaj Islamit tė jetė mė i madh se ndikimi i pėrgjithshėm i Jezu Krishtit dhe i Shėn Pjetrit ndaj Kristjanizmit. Nga aspekti i pastėrt fetar mund tė thuhet se ndikimi i Muhammedit ndaj historisė sė njerėzimit ka peshėn e njejtė me atė tė Jezusit.
Tė themi dhe diēka tjetėr. Muhammedi,ndryshe nga Jezusi ėshtė personalitet udhėheqės si nga aspekti fetar,po ashtu dhe atij shoqėroro-politik.
Respektivisht ai gjeti mjetin bindės ta kthejė popullsinė pagane nga epoka e gurit nė njė civilizim modern,dhe ta pėrdorė gjithė kėtė forcė lėvizėse nė pushtimin teritorial tė mbarė botės,dhe ti japė Islamizit vendin e parė pėr shpejtėsi pėrhapjeje,nė bazė tė moshės 14 shekullore.
Po ti referohemi historisė,shumė ngjarje tė rėndėsishme kanė ndodhur si pėr inerci,dua tė them pa patur drejtues politik apo ushtarak. Shembull marrim kolonitė e Amerikės Jugore do ta fitonin pamarėsinė nga Spanja edhe po tė mos ishte lindur Simon Bolivari. Por njė gjė e tillė nuk mund tė thuhet pėr pushtimet Arabe. Nė kėtė aspekt para Muhammedit asgjė nuk kishte ngjarė,dhe nuk kemi as bazė tė mendojmė se e njėjta gjė do tė ndodhte dhe me tė.Suksese tė ngjashme qė bėjnė pėrjashtim nė historinė e njerėzimit,janė pushtimet e Mongolėve nė shekullin XIII tė cilat kryesisht i udhėhoqi Xhingis Kani. Edhe pse kėto pushtime ishin mė tė gjėra se ato arabe,ato nuk mbetėn tė pėrhershme. Sot e kėsaj dite,tė vetmet rajone tė pėrfshira nga mongolėt janė ato nė tė cilat ata jetuan para kohės sė Xhingis Kanit.
Pushtimet arabe janė krejtėsisht diēka tjetėr. Nga Iraku deri nė Marok shtrihet njė varg i gjatė arabėsh e etnikė,qė nuk i bashkon asgjė tjetėr veēse besimi Islam,dhe gjuha e unifikuar arabe,historia dhe kultura e pėrbashkėt.
Vendi i Kuranit nė fenė Islame,si dhe fakti qė ai ėshtė shkruar nė gjuhėn arabe,ka shėrbyer qė gjuha arabė tė mos tretej nėpėr dialekte tė pakuptushme,por tė qėndrojė me tingullin e plotė si pėr cilindo arab.
Pra kur marrim Muhammedin si pikėnisje tė civilizimit arab,shohim njė botė tjetėr reale ku shndrrohet nga paganizėm nė qytetėrim,nga fe Islame,nė shkencė Islamike,dhe pse ai ka vdekur kėtu e 14 shekuj mė parė,sot nė shekullin e atomit ai ėshtė i gjallė,dhe ecėn me hapa kozmikė.
Tė gjitha kėto vlerėsime arritėn qė Muhammedi tė zėrė vendin e parė si personalitet mė i lartė qė njeh historia e njerzimit.




(Rezarta Torba Pirraci)